Gaur egun ohikoa dugu ekologia, ekosistema, dibertsitatea... bezalako hitzak entzutea eta geroz eta handiagoa da ingurumenagatiko ardura. Egunez egun beronen suntsipen maila handiagoa da. Honekin batera, desagertze arriskuan dauden espezieen zerrenda ere luzatzen ari da. Testuinguru honetan kokatzen da itsas dortoka.
Dortokek eboluzioa duela 200 milioi urte hasi zuten, dinosauruak munduaren jabe egin aurretik eta hauek desagertu arren, dortokek beraien bidea jarraitzen dute, poliki baina segurtasunez. Hauek sugandila, suge eta krokodiloekin batera narrastien taldea osatzen dute.
Narrastien artean lotsatiena dugu dortoka eta bere burua ezkutupean gordetzen du. Hamaika harrapakaritatik babestu izan du ezkutatzeak, gaur egunera arte arrakasta ebolutiboa ziurtatuz. Itsas dortokak oinak bereziki moldatu ditu igerian egiteko, aleta deiturikoak garatu ditu. Birika bidez arnasten dute, beraz, noizean behin ur azalera atera behar izaten dute arnasa hartzera, hainbat itsas ugaztunek egin ohi duen bezala.
Itsas dortokak narrastiak diren heinean, arazoak izaten dituzte barne beroa mantentzeko eta nahiago izaten dute ur epel eta tropikaletan ibiltzea. Hala ere, euren migrazio luzeetan zehar gureganaino iristen zaizkigu. Bizkaiko golkoan itsas dortoken espezie batzuk aurki daitezke. Ale helduak karniboroak dira, nagusiki marmokak, krustazeoak, belakiak, molusku tunikatuak... jaten dituzte. Dena den, gazte fasean herbiboroak ere izan daitezke algak janez.
Itsasoa oso medio gazia izanik, itsas dortokek etengabe gatz kontzentrazio handiak barneratzen dituzte. Deshidratazio arriskua gainditzeko mekanismo berezia dute: gernu oso kontzentratua kanporatzeaz gain, begi ondoan gatz guruinak deitutako guruin bereziak dituzte.
Itsas dortokek bakarlari modura edo taldean nabigatu dezakete, gainera, espezie, sexu eta adin bereko indibiduoak ezagutzeko gaitasuna dute. Kolore, usain, forma eta soinuak bereizteko gai dira.
Itsas dortoken estalketa itsasoan bertan gertatzen da eta barne ernalketa izaten dute. Kopularen aurretik gorteiu moduko bat agertzen dute, emeak arra onartzen ez badu agresibitatez bidal dezakeelarik. Ernalketa ostean arrautzak ezarriko dituzte zona tropikal eta subtropikaletako hondartza hareatsuetan. Errute-sasoia uda aldean izaten dute espezie askok. Sasoi honetan dortoka bera 2,3,4 edo 5 aldiz atera daiteke itsasotik hondartzetara arrautzak ezartzera. Bide luzea egin behar izaten dute elikatze-zonetatik errute-zonetara ehundaka kilometrotan nabigatuz, gainera errutera sortu zireneko hondartza berera etortzen dira. Zerk gidatzen ote ditu? "Itzulera operazio" honetarako badirudi hainbat faktoretaz baliatzen direla. Lehenik eta behin itsas korronteetaz eta tenperatura gradienteaz baliatuz orientatzen dira. Esan behar da lurraren eremu geomagnetikoa detektatzeko gai direla, laborategi frogek ondo adierazi duten bezala. Gainera hondartza bakoitzak ezaugarri bereizgarriak izaten ditu: usaina, soinua, inklinazioa, uraren sakontasuna... Dortokak hau guztia memorizatuta izaten du.
Behin hondartzan daudenean euren gustuko lekua topatzen saiatzen dira, gero, mugimendu mekanikoen bitartez adituek ohea deitzen dutena egiten dute, jarraian zuloa egin, arrautzak errun eta azkenik tapatu egiten dute. Arrautzatxoak bertan abandonatzen dituzte ardurarik gabe. 45 egun inguruz eguzkiaren beroak inkubatuko ditu. Horrenbeste denboran arrautzatxoak bakarrik uztean arriskupean gelditzen dira, harrapakarien esku. Harrapakari nagusia, harritzekoa, gizakia da. Zenbait zona tropikaletan jangai preziatuak dira arrautzak. Honetaz gain zakur, mangosta edo azerien atzaparretan eror daitezke.
Dortokatxoak arrautzetatik atera eta euren kabuz hondar azalera ateratzen dira, normalean gauez. Instintiboki itsasora jotzeko joera azaltzen dute. Badirudi olatuen soinuak eta argitasunak erakartzen dituela. Behin itsasoan sartzen direnean, dortokatxoa arra baldin bada ez da sekula hondartzetara itzuliko. Emeak heldutasun sexuala lortzean bueltatuko dira. Lehen migrazioa dortokatxoek egiten dutena izango da, ibilbide luze eta gogorra egin behar izaten dute hainbat oztopo gaindituz. Soilik azkarrenak, indartsuenak eta zorte handienekoak iritsiko dira heldutasunera. Itsasoan bestelako etsaiak izango dituzte; marrazo, karramarro eta hegaztiak, besteak beste. Itsas dortoken hilkortasun maila izugarri altua da, batez beste jaiotzen diren dortokatxoetatik % 10 baino gutxiago iritsiko da heldutasunera. Heldutasuna lortzen duten heinean hilkortasun mailak behera egin arren, oraindik altua da.
Adibide gisa Bizkaiko golkoko lau itsas dortoka espezie hartuko ditugu eta hilkortasuna eragiten duten faktoreak aztertuko ditugu. Ikertutako espezieak laud dortoka (Dermochelys coriacea), boba dortoka (Caretta caretta), lora dortoka (lepidochelys kemmpii) eta dortoka berdea deitua (Chelonia mydas) izango dira. Laud dortoka pelagikoa den espezie bakarra izanik, berau izaten da arrantza sareak harrapatu ondoren itota hilik agertzen den espeziea. Baina nagusiki, Bizkaiko golkoan itsas dortoken hilkortasuna eragiten duena, itsasoko hondakin solidoak dira, plastikozko poltsak batez ere. Azken hauek marmokekin nahasten dituzte, urdailean lesioak eragin eta hil egiten dira.
Gaur egun, itsas dortokek jasaten duten presioa izugarria da; arrantzaz gain, hirigintza eta turismoak euren errute zonak inbaditu dituzte. Ondorioz desagertzeko arriskuan daudela esan daiteke. Hau dela eta, espezie hauen kontserbazioa bermatzeko eta era berean azterketa zientifikoak egiteko kanpamendu bereziak antolatzen dira erruketa zona askotan (Pazifiko, Atlantiar eta Mediterraniar kostaldean). Dortoken arrautzak babestutako mintegi batzuetara eramaten dira harrapakarietatik salbu. Dortoka emeak arrautzak ezartzen ari direneko momentu horietan neurketak egin, markak eta erradiotransmisoreak ezartzen zaizkie jarraipena egiteko, beraien migrazioen nondik norakoak ezagutzeko.

Miarritzeko itsas museoak dortokei buruzko erakusketa antolatu berri du. Gune hezeetako eta itsasoetako dortokei buruzko informazioa topa dezakegu eta ekainaren 25a arte ikusgai izango da. Ale bizie dagokienez, akuarioan cahuana edo boba dortoka (Caretta caretta) deiturikoaren itsas dortoka gazte bat topa dezakegu, bere begi tristeekin guztiok hunkituko gaituelarik.
Bestalde, gune hezeetako dortoken errepresentaziorik ere badago. Hego Euskal Herriari dagokionez bi espezie aipa ditzakegu, dortoka korrontezalea (Mauremys leprosa) eta dortoka istilzalea (Emys orbicularis). Hauen presentzia beti ere puntuala dela esan daiteke, populazio bakan batzuk topa ditzakegu ondo ezkutatuta. Penintsulan zehar iparraldea kenduta banaketa zabala azaltzen duten espezieak dira. Erreka txiki eta urmaeletan kokatzen dira, gizona iristen ez deneko tokietan. Igerilari bikainak omen dira eta karniboroak, intsektu, zapaburu eta zizareak bezalako animalia txikiak jaten omen dituzte. Egun eguzkitsuetaz baliatzen dira eguzkia hartzera ateratzeko eta eguraldi lainotsua denean ezkutatu egiten dira