Frantzian Europa osoan baino komuna edo herri gehiago omen dago. Frantziako estatuaren egitura zaharkitua gelditu zen aspaldi. Orain 20 urte, birmoldaketa prozesu bati bide emanez, Frantziako Gobernuak Herrien Erkidegoa (Communauté des Communes) deitu egitura eratu ahal izateko legea sortu zuen. Hiri eta herriak, multzoan bilduak, proiektu berriak ari dira lantzen Frantzian. Ipar Euskal Herrian BAM (Baiona-Miarritze-Angelu) erkidegoa da ezagunena bere tamainarengatik.
Herri txikiak ere hasi dira tankera honetako proiektuetan biltzen, ordea. Amikuze eskualdea da Ipar Euskal Herrian ekimen honen aitzindaria. Amikuze deitua geografiari gagozkiola, eta Donapaleuko Kantonamendua, berriz, administratiboki.
ZERGEN BEREZITASUNA.
1968. urtean eratu zen Amikuze eskualdean lehen SIVOM (Ardura Anitzetako Sindikatua). Herrien arteko sindikatua (Frantziako Estatuan, sindikatuak herrien arteko elkarlanerako elkarteak deituak dira ere bai). 1992an distritu izatera pasa zen, eta 94an Herrien Erkidego formula hautatu zuen. Funtsean, aurreko ekimenen segida da oraingoa, berezitasun garrantzitsu batekin: Herri Erkidego edo Herri Aglomerazio mota honek diru zergak biltzen ditu.
Iparraldeko herritarrek Akitaniako, Pirinio Atlantiarretako eta herriko zergei aitzi egin behar diete. Herri Erkidego baten barnean bilduak laugarren zerga ordaintzen dute. Herri mailan garatu ohi diren proiektuak herrien elkarlanean garatzen dira gisa honetara. Amikuze eskualdean, kasu, Iparraldeko barnealdean bizi den hustutzeari aurre egiteko egitura sendoago bat eraikiz. Ideia hau oso minoritarioa izan da orain arte, herri arazoak elkarrekin partekatzea eta bizitzea ez baita erraza: "Elkarrekin bizitzen ikasteko molde bat lantzen ari gara. Zenbait kantonamenduetan nekez bizi dira elkarrekin. Amikuztarrek xantza dugu elkar aditzen dugula eta aitzina egiten diegu komunean garatu nahi ditugun proiektuei", adierazi digu Jean Marie Larroquek. Amikuzeko Arboti-Zohota herriko auzapeza eta Herrien Erkidegoko presidentea da bera. Hazparnen ere, kosta ahala kosta, proiektu bera lantzen hasiak dira. Baigorri eta Garaziko kantonamenduak, ausaz, geroan entseiatuko omen dira. Nolanahi ere, barnealdeko kantonamenduen etorkizunean berebiziko egitura da Erkidegoarena. Zuberoan dauden bi kantonamenduak egitura honen babesera bildu dira, eta gainontzeko herriak Donapaleuko kantonamenduaren proiektuan biltzen dira.
NAFARRAK ETA ZUBEROTARRAK ERKIDEGO BEREAN.
Herrien Erkidego honetan, Donapaleuko Kantonamenduko herriak eta -Hazparneko kantonamenduko- Mehaine herria biltzen dira. Kantonamenduan Nafarroa Behereko herriak nahiz Zuberokoak biltzen dira halaber, 26 herri orotara. Erkidegoan 26 hauek eta Mehaine biltzen dira, 27 herri, beraz: Aiziritze-Gamue-Zohazti, Amenduze-Unaso, Amorotze-Zokotze, Behauze, Arberatze-Zilhekoa, Arboti-Zohota, Arruta-Sarrikota-Amikuze, Behaskane-Laphizketa, Gabadi, Ilharre, Labetze-Bizkai, Larribarre-Sorhapürü, Lukuze-Altzumarta, Martxuta, Oragarre, Ostankoa, Donapaleu, Uharte-Hiri eta Mithiriña Nafarroa Behereko 19 udalerriak. Zuberoko herriak zazpi hauexek dira, berriz: Ozeraiñe-Erribareita, Lohitzüne-Oihergi, Jeztaze, Etxarri, Domintxine-Berrueta, Arüe-Ithorrotze-Olhaibi eta Phagola. Geografia aldetik hauek guztiak Amikuzeko herriak bezala ekarriak dira. 300 kilometro koadro eta 2.000 bizilagun biltzen ditu eskualde administratibo honek.
LABORANTZA AZKARRA.
Amikuzeko lur laborariak biziki onuragarriak dira; lur zelai emankorrak. Lur Berri kooperatibaren magalera bildu izan dira bertako laborariak. Gaur egun, ordea, nekazaritzaren mundializazioaren ondorioz, ekonomiaren beste sektoreekin batera garatzeko beharrean dago . Lur Berri da ekonomiaren oinarri nagusia. Bere inguruan enpresa txikiak zabaltzen hasiak dira, honen enpresa filialak bereziki. Industriarik ez dago ia, baina Ipar Euskal Herrian garatzen ari diren enpresen mintegietako bat bertan kokatua dago. Indar izena du; 2.000 metro koadroko eraiki berria. Donapaleuko Jean Errekart institutua eskualdeko hainorri garrantzitsua da bestalde. Amikuzeko ikasleaz bestera, Iparraldeko nahiz kanpoko ikasleek ikasten dute bertan. 400 ikasleak laborantza eta merkataritzako tekniko tituludunak izateko bidean ari dira. Arrapitz Federazioa da, bestalde, Ipar Euskal Herriko laborari eta lurrari atxikiriko ekoizpenen elkartea. Amikuzen du egoitza Federazioak. Horrek erakusten digu eskualdearen garrantzia. Potentzial honen kudeaketaz arduratzen ari da Herrien Erkidego berria.
HERRIAK ETA ERKIDEGOA KOMUNEAN.
Herrien ahalmena txikia da zenbait ekimen aitzina eramateko. Herriek elkarlanean proiektu ugari kudeatu dezakete alta: "Ingurugiroaren antolaketaz arduratzen gara. Zaborren tratamenduaz eta berauen errausketarako lantegi bat muntatu dugu. Alokamendu sozialei buruzko plangintza bat lantzen ari gara. Kirol instalazioen ardura gure gain dago. Ekipamenduen zerbitzua, gizarte zentroak, musika eskola, haurtzaindegia eta Sokorriren mantenimendua gure gain hartu ditugu" adierazi digu Jean Marie Larroquek.
Zerbitzu hauen guztien barne antolaketa eta kudeaketaz bertako nagusiak arduratzen dira, eraikinen mantenimenduaz berriz, Herrien Erkidegoa. Amikuzeko ekonomiaren lehen sektorea laborantza izan da historikoki. Azken hogei urteetan berriz, ekoizpenak goiti egin du, eta laborari kopuruak behiti. Uneon, artisauek, langile profesionalek eta zerbitzutako langileek laborantzaren inguruan sortzen diren lanpostu berrietan leku hartzen dute.
Larroquek honela ikusten du geroa: "Herri bakoitzak bere ordezkaritza dauka Erkidegoan. Kontseilu batean biltzen dira herri bakoitzaren bizilagunen kopuruaren arabera. Herri bakoitzeko kontseilua eta hautetsiak berritzen direlarik Kontseilua ere berritzen da. Herriak eta Herrien Erkidegoa, bi ekimenak atxiki behar dira lan gehiago izan dadin".
HOBEKI PROIEKTUA.
Donapaleuko kantonamendua ez da bere baitara biltzen horregatik. "Hobeki" proiektuaren bitartez, Garapen Kolektiboa deitua (PCD), Iholdiko eskualdearekin proiektu bat garatzen ari da. Kultura alorrean, Amikuzeko Elgarri elkartea sustengatzen dute eta Izurako Haize Berri elkartearen kultur ekimenak sustatzen dituzte. Garaziko Garazikus eta Zuberoako Ühaitza elkartearekin lan komunak egiten dituzte. Bestalde, etxebizitzaren arazoa hobetzeko plan berezia garatzen ari dira. Amikuzen etxe huts asko dago, berritze beharrez. Etxebizitza baten premian daudenentzako laguntza eskuratzen dute estatutik, eta etxe horiek konpondu ondoren herritar xumeen salneurri eskuragarrian jartzen dituzte. PAG izeneko proiektuaren barnean sartzen direnentzako %45 laguntza eskura dezakete. Egoitza abandonatuak berritzen ari dira Donapaleun, zerbitzu sozialerako erabiliak direnak, bestalde: "Laborantza inguruko herrietan ezinbestean aldatu beharra dago etxebizitzaren politika" adierazi digu Hobeki egitasmoaren Jenofa Iriarte arduradunak.
IKASTOLA AIDURU.
Ikastolaren afera ez da trenkatua Amikuzen. Seaska federazioaren barnealdeko ikastolek duten arazo bera dute: egoitza duina ez izatea. Garapen Eskemaren arioan ikastola hauen arazoak trenkatua behar zuen aspaldi. Ez da horrela, ordea. Herri Erkidegoaren baitan ikastolarentzako egoitza berri bat eraikitzeko asmoa eztabaidatu da: "Elekatu ondotik erabaki dugu aferari lotzea. Herri Erkidegoak ez du ahalik irakaskuntzan, irakaskuntza herri bakoitzaren esku dago. Herriak tipiak dira, ordea. Ezin dugu eskola publiko bat lagundu. Formula bat xerkatu dugu alta. Aisialdietarako zentro bat irekitzea eta ikastola berean kokatzea. Azken hitza prefetak dauka orain. Heldu den urterako altxatu nahi genuke ikastolarentzako egoitza"