LEITZA ETA LANBRO ARTEKO HAIZE ERROTAK

  • Euskal Herriaren bihotzean, Nafarroako ipar mendebaldean dago Leitzako udalerria. Arizko mendietako bi isurialdeetan lurreratzen diren urek bi erreka eratzen dituzte. Hauek elkartzean sortzen duten haranean eraiki zuten herria leitzarrek. Hiru mila biztanle inguru izanik, jarduera nagusia industria dute; manufaktura-industria, papergintza eta eraikuntza, baina zerbitzuetan eta nekazaritzan lana egiten duenik ere bada. Abeltzain gehientsuenek behiak dituzte eta lurrak larre, zuhain eta basogintzarako erabiltzen dira.

2017ko azaroaren 28an
Ibilbidea Leitzako eliza eta hilerriaren artetik doan bidea hasiz egingo dugu. Txango osoan zehar margo hori eta zuriekin adierazitako bidea jarraituko dugu. Landarediak inguratutako bidea, galtzada bat dugu eta bertako arbelek lurzorua estaltzen dute. Nork igaro ote ditu orduak eta orduak harriak moldatu eta bata bestearen alboan ezartzen? Pauso bakoitza, hurrengoaren aurrean, kontu handiz eman ezazu eguraldi umela denean irristakorra bihurtzen baita galtzada. Burua altxatuz aldiz, haritz eta sasiek inguratzen gaituztela ikusiko dugu. Berauek, txori txikien babesleku dira eta txonta, txantxangorri, txolarre eta kaskabeltzak bidelagun izango ditugu.Beste leku askotan ez bezala, hesi biziak ugari dira eta Leitzako herria ikusteko itzultzen bagara, aurreko mendietan lurren banaketa hesi bizien bidez egiten dela nabaria da. Zelaiak bereiziz zuhaitz eta sastrakak osaturiko hesiak daude. Hauek, oso baliotsuak dira, zelai edo larreetako belar edo landareez gain, beste espezie begetal, intsektu, narrasti zein hegaztiren gordeleku eta janari iturri izaten direlako.


SANTA KRUZ ELIZA

Maldan gora jarraitu eta berehala Santa Kruzeko ermita apainera helduko gara (1 km). Bidetik badirudi harro altxatzen dituela bere hormak, baina beregana hurbiltzen garenean goxo hartzen gaitu teilapean babesa eskainiz. Inguruan lorategi bat dauka eta udaberria baino lehenago lilipak (Narcissus nobilis) loratzen dira urtaro berriari ongi etorria emateko.Eskuineko bidea jarraitu eta borda dotoreekin topo egingo dugu. Bere inguruan meta, egur mordo eta antzeko pilaketak daude. Negua igarotzeko ezinbesteko material iturria dira azkena aipatutakoak. Iratze metak inguratuz dauden itxiturak egiteko txarrantxa ordez makilak erabiltzen dituzte.


IRATZE METAK

Aurrerago bi borda daude, bata egoera onean eta bestea teilatua erorita duena. Bidegurutzea dugu hau (1,75 km) eta iturri albotik doan bidea jarraituko dugu. Gero, ezkerreko bidetik itzuliko gara, baina hori aurrerago ikusiko dugu. Ondoren, igaroko ditugun lurrak iratzediak dira eta garo meta edo iratze metaz josirik daude. Hala ere, ez dute dagoen garo dena moztu eta pilatu, oraindik ere iratze asko baitago zelaietan usteltzen. Biluzik dauden meta ardatzak ere topa ditzakegu bidean. Baina ez dakit biluztasun hau zergatik den, jadanik iratzea erabilia izan delako edo oraindik bildu ez delako. Bidezidorrean jarraitu eta gaztainadi bat zeharkatuko dugu. Gaztainondo galantek enborra kiribilduta dute eta negu aldean ohikoa den moduan, hostoak lurrean dituztela eta kolore galduarekin aurkezten dira. Basopean, otsababa (Helleborus foetidus) dugu. Bere lore berde argiak ez dira batere ikuskorrak eta foliolo handi eta ilunak deigarriagoak bihurtzen dira. Bidearen behe aldean aldiz hariztia dugu. Zuhaitz bakan hauek ez dira gaztainondoak bezain ikusgarriak.
Aurrerago pagadia dugu eta hasiera batean pago motzez osatua egon arren, gerora pago lizarrak nagusitzen dira. Azpibasoa belar urri batzuetara murrizten da, ez baita erraza itzalpean bizitzea, batez ere eguzkitik datozen izpiez elikatzen diren landareentzat. Jarraian, egin berria den borda bat ikusiko dugu. Garbi dago borda hau ez dela artzainak erabiltzeko egin. Parrila eta mahai handia ez dira artaldeak bazkatzeko izaten. Ezkerreko bidea jarraitu eta pagoak bakantzen doazen heinean, larrea nagusitzen da eta pista batekin topo egingo dugu (4 km).
Aurrera jarraituz gero: "Maite ditut maite gure bazterrak lanbroak izkutatzen dizkidanean, zer izkutatzen duen ez didanean ikusten uzten....." Hala ere, makina hotsak lanbro artean zer dagoen esaten digu eta behe lainoarekin ikusi ez arren hor daude haize errotak. Beruete eta Leitza artean 32 errota daude, 1996an eraikitakoak, bakoitzak 600 kilowatt-eko potentzia du eta bere ekoizpena izugarria omen da.
Baina guk pistan ezkerraldera jarraituko dugu eta hemen kilometro bat egin ondoren, ezkerrera jarraitzen duen gurdi-bidean sartuko gara. Berehala marra hori eta zuriak ikusiko ditugu eta bide egokian goazela baieztatuko dugu. Larreetan behera sastraka batzuk behatuko ditugu; ipar ipuruak (Juniperus communis) dira. Hosto azikularrak ditu eta azikularen atzealdea zuria da; galburu txikiak beltzak dira, 4-8 milimetroko diametroarekin. Maldak jaitsi eta bidea gure hankapean galdu arren berehala topatzen da marra hori-zuriren bat. Honela, lehen atzean utzitako bidegurutzera helduko gara (7.5km) baina bide desberdinetik etorrita. Hemendik Leitzarako bidea jada badakigu eta ziurrenik gauza berrietaz ohartuko gara oraingoan. Ez baita berdina paisajea maldan gora edo maldan behera ikustea. Leitzara helduz txangoa amaitu dugu, baina gomendagarria da herrian kalez kale ibiltzea ere. Ingurumenaz gozatzea atsegina da, baina behin bidaia eginez gero, herrian egonalditxoa egiteak merezi du
ERROMATARREN GAZTAINONDOAK LEITZAKO BAZTERRETAN
Erromatarrek ekarri zuten gure lurretara 20 metrotara erraz heltzen den zuhaitz hau. Enbor lodia izaten dute eta sarritan gizon bat baino gehiago behar izaten da hau inguratzeko. Zuhaitza heltzen denean, enborreko azalena zaintsu bihurtzen da eta kiribildu egiten da, eskuinera bihurrituz. Hosto lantzeolatuak neguan erortzen dira eta 3-5 cm-tako zabalera eta 10-15 cm-tako luzera izaten dute. Hostoaren nerbiadura paraleloa hortz moduan amaitzen da, ertza zerratuz. Berauek kolore berde ilun distiratsukoak dira gainaldetik eta azpia argiago dute. Bi motatako loreak izaten dituzte; batzuk arrak eta besteak emeak. Ez bata ez bestea ez dira batere deigarriak eta multzoka kokatzen dira. Maiatza eta ekainean zehar loratzen dira. Arrak, infloresentzi luzeetan, adarretan hosto artean ezartzen dira. Emeak aldiz, hirunakako infloresentzi arren oinean ezartzen dira. Lore emeek frutua urrian ematen dute. Hauek, loreen moduan, hirunaka, binaka edo banaka agertuko dira. Erromatarrek ekarri zutenetik, bertakotua dugu gaztainondoa eta gaur egun edonon hazten da. Erromatarren garaitik hona bertakotutako barietateko ale gehienak onddo batek suntsitu zituen. Gaur egun landatzen direnak kanpoko barietateak dira. Leitzan topatutako gaztainondoak aldiz nahiko zaharrak ziren eta bertakotutako barietatea izango da.
Itsas mailatik 1.500 metroko altuera arte, tenperatura epeletan hazten da (14 gradutako batez bestekoarekin). Azarotik martxora arteko izozteak jasan ditzake. Lurzoru karetsuak ez ditu maite eta hezetasuna gustukoa du. Jatorriz greziarra da bere izena eta berau, landatzen zen Kastana hiritik dator. Greziarrek Kastanako intxaurra deitzen zioten. Intxaurraren azal eta lore arrekin gargarak eginez gero, eztarriko hanturak sendatzen omen dira eta bide batez hortzak indartzea ere lortzen omen da


Azkenak
Orkatz Gallastegi preso politikoak EPPK utzi du

Berangoko euskal preso politikoa Zaballako espetxean dago gaur egun eta bertatik helarazitako idazkian Euskal Preso Politikoen Kolektiboa utzi duela iragarri du.


2024-12-24 | Julene Flamarique
Airearen kutsadurak 1.270 heriotza eragin zituen 2022an EAEn, Europako Ingurumen Agentziaren arabera

NO2 eta PM2.5 partikulak bezalako kutsatzaileei aurre egiteko hobekuntza planik ez dagoela salatu du Ekologistak Martxan elkarteak. Trafikoa murriztea eta airearen kalitatea hobetzeko alternatiba jasangarriak lehenestea galdegin du.


Turkiak 120 argitalpen kurdu debekatu ditu azken hiru asteetan

Editore Kurduen Elkarteak abenduaren 22an egin zuen salaketa: azken hiru asteetan Turkiako agintariek kurduei buruzko 120 liburu, aldizkari, egunkari edo bestelako argitalpen debekatu dituzte, Duvar hedabide kurduak jakinarazi duenez.


Garraio publikoa doan izango da 12 urtez azpikoentzat, duela bi urte bideragarria ez bazen ere

Garraio publikoak erdi prezioan jarraituko du datorren urtean ere, Espainiako Gobernuak bere hobarien parteari eutsiko diola iragarri ostean.


Amaya Zabarte zauritu zuten ertzainen arduradunak identifikatu nahi ditu epaileak

Realaren eta PSGren arteko futbol partidu batean larri zauritu zuten zalearen kasuan, epaileak onartu du familiaren abokatuek egun hartako bideo irudi guztietara sarbidea izatea. Oldarraldian parte hartu zuten ertzain taldeetako arduradunak identifikatzeko ikerketa ere eskatu du.


Santa Klausen ejertzito antikapitalista

Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]


Eski estazioetako festibaletan kutsadurak goia jotzen du

Elur faltak eski estazio ugari kinka txarrean jarri ditu, klima larrialdiaren ondorioz. Baina paisaiari eta naturari ahalik eta etekin ekonomiko handiena ateratzeko batzuen logikak hor jarraitzen du, eta goi mendietan musika festibal erraldoi eta garestiak antolatzea da azken... [+]


2024-12-23 | Estitxu Eizagirre
Jaurlaritzak onartu duen planaren aurka mobilizatu da EH Bizirik
“Egungo eredu kapitalista gainditzea ezinbestekoa da larrialdi ekologiko eta energetikoari aterabide bat aurkitzeko”

Gizartean gatazka sortzen duten proiektuak jai bezperetan onartzeko ohiturari jarraituz, abenduaren 20an onartu du Eusko Jaurlaritzak Energia Berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialaren "behin behineko bertsioa". EH Bizirik-ek elkarretaratzea egin du Jaurlaritzaren... [+]


2024-12-23 | ARGIA
Hiru lagunek osatutako lehendakaritza izango du Seaskak

Erik Etxartek, Sophie Layusek eta Antton Etxeberrik osatutako lehendakaritzak ordezkatuko du Peio Jorajuria, 2019tik Seaskako lehendakari dena.


2024-12-23 | Julene Flamarique
Vidalina Morales, nekazaria eta ekintzailea
“Kaleetan gerra tankeak ikustea normalizatu dugu, gerran egon gabe ere”

Santa Marta komunitateko (El Salvador) ADES Garapen Ekonomiko eta Sozialerako Elkarteko presidentea da Vidalina Morales. “Rol horretatik harago, ingurumen ekintzailea ere banaiz, giza eskubideen defendatzailea eta emakume baserritarra; hainbat urtez borrokan egon diren... [+]


2024-12-23 | Julene Flamarique
Emakumeak nola bortxatu aholkuak partekatzeko 70.000 partaideko Telegram kanal bat atzeman dute Alemanian

Mundu osoko 70.000 gizonek baino gehiagok hartzen dute parte emakumeak nola drogatu eta bortxatu hitz egiteko txat-talde batean. Alemaniako ARD irrati publikoko bi kazetarik egin dute ikerketa urtebetez eta erakutsi dute kasu batzuetan biktimak bikotekideak, arrebak eta amak... [+]


2024-12-23 | Ahotsa.info
“HTX-k bukatzen du bere zikloa, baina oraindik daude borrokatzeko eta aldarrikatzeko motiboak”

HTX ROCK jaialdiaren azken-aurreko edizioa izanen da abenduaren 28an, eta Atarrabiako herrian ospatuko den azkenekoa, alegia.


Hegoaldean 222 milioi euro gastatu dira Espainiako Loterian, sarietan jasotakoa baino bost bider gehiago

Gabonetako Loteriaren datuak eman berri ditu Espainiako Gobernuaren menpeko Estatuko Loteriak eta Apustuak elkarteak. Horien arabera, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan batez beste 84,33 euro gastatu ditu herritar bakoitzak, eta nafarrek, berriz, 53,38 euro, EiTBn irakur daitekeenez... [+]


Eguneraketa berriak daude