ETXABERE EGOSKORRAK EZ DU LAN GEHIAGO EGIN NAHI
- Tonto itxura badu ere, makina bat lan egindakoa da astoa. Defentsa Ministerioaren ardurapean dago. Zerbaitegatik izango da. Desagertzeko arriskuan ote dagoen eta baliorik gabea ote den esaten da. Gipuzkoan 700etik gora dago eta baserritarrek estimu handia diote.
Munduan zehar oso hedatua dago astoa, amerikarren artean Kentucky-koa edo Hego Amerikako asto nanoa aipa genitzake. Europako arrazen artean, Poitou frantziar arraza, asto siziliarra, asto txipretarra, Piamonteko astoa eta abar,. bereizten ditugu.
Espainian, ofizialki hiru arraza ezagutzen dira: zamorar leondarra, kataluniarra edo Vic-ekoa eta andaluziarra. Guztietan altuena, kataluniarra dugu, arra 1,62 metro neurtu (lurretik lepazamarrera) eta 400 kilo pisatzera irits daiteke. Ilajea marroi iluna dute, ia beltza. Mutur, begi-inguru eta sabelaldea zuriztak dituzte. Bere hezurdura sendoa dela medio beste arrazetatik bereizten da. Ezaugarri hau dela-eta mandoa sortzeko erabilia izan da. Betidanik, mando gaixoari lanik gogorrenak egokitzen zitzaizkionez, hanka sendoak beharrezkoak zituen. Dakigunez, mandoak astoaren eta zaldiaren arteko gurutzaketaren ondorio dira. Gehienetan behorra eta astarra erabiltzen ziren. Baserritarrek ondo dakitenez, asto eme eta zaldia gurutzatuz gero zeharo mando egoskorrak sortzen omen dira.
Zamorar leondarra txikiagoa da, gehienez ere 1,5 metro neurtzen ditu eta 350 kilotara heltzen da. Bere ezaugarri bereizgarriena belarri puntak zabal eta borobilduak izatea da. Bere ilajea beltza da. Neguko hotzari aurre egiteko ilea luzatzen zaio, pelutxe tankera hartuz.
Euskal Herrira gerturatuz, katalogatze prozesuan dagoen arraza bat dago, Enkarterrietakoa. Baina gure baserrietan topatzen diren astoak, gehienetan, nahasketak dira. 50eko hamarkadako nekazaritzaren mekanizazioarekin batera, lanerako astoaren erabilera galtzen joan zen, honekin asto kopurua murriztuz. Garai batean zuen garrantziaren adierazgarri bere erabilera militarra da; oraindik ere zaldi, mando eta asto arrazen kontrol genealogikoak Defentsa Ministerioak daramatza. Euskal Herri mailan beherapenik eman da, baina egoera ez da hain larria, aurtengo erroldako datuetan islatzen den moduan. Datuok aurreko orrialdeko taulatxoan dituzue. Adibidez, Gipuzkoako kasuan, guztira 758 asto daude. Baserri gehienetan asto bakarren bat ageri da, baina asto bat baino gehiagoko 90 ustiategi daude. Etxeko astoa hilez gero, zalantza handirik gabe erosten dute asto berria azokan,horrela astoaren iraupena bermatuz. Hala ere, animalia honek 30 urte luzez bere eginbeharrak bete ditzake. Beroni eragiten dion gaixotasunik ohikoena tetanoa da. Zaldiaren antzeko eritasunak pairatzen ditu: gripe, koliko eta rinoneumonitisa. Hala ere, astoak gaixotasunekiko erresistentzi maila handiagoa agertzen du. Ugalketa zertxobait korapilotsua dauka, alde batetik 12 hilabetetako ernaldia eta bestetik 6 hilabetetako edoskitzaroa.
Garai batean indar iturri garrantzitsua zen, laborantza eta garraioan erabiltzen ziren. Gaur egungo astoaren erabilera aldiz, desberdina da. Baserri inguruko larretan eta basopeko sastrakak garbitzen ikus ditzakegu. Asto kirolariek ordea, igandero plazaren batean ez bada bestean asto probaren bat izaten dute. Hirugarren sektorean ere sartuak dira, turistak paseatzen ibiltzen dituzte. Egia da asto gutxiago dagoela eta zenbait asto arraza desagertzeko arriskuan dagoela, baina gizakiak dion estimua dela-eta gure artean luzaro iraungo du ziurrenik
1)Lengo garai bateko
astoaren lana:
Eraman egin bear
artutako zama;
batenbatzutan igual
jarritako dana
gertatuko zitzaion
ezin eramana.
2)Astoak errotara
juaten ziren sarri,
artoa eraman da
iriña ekarri;
etxeko andre gaixoak
atzetikan: Arri!
Ikasten zuten ongi
bide oien berri.
3)Astoa barrutian
an dabil larrian,
kalera juateko
aren bearrian;
ollo arrautz batzuek
jarri bizkarrian,
an dijoa astoa
andrien aurrian.
4)Kape edo azukre,
ardo edo ogi,
kargatzen zan astoa
askotan geiegi;
kalian zama artu,
basarrira segi,
etzan etxeratutzen
iñoiz errezegi.
5)Bidean eman bear
naikoa astia,
ekarriko bazuan
karga ura guztia;
etxeratzian etzan
pentsu gareztia,
barrutira izerdiz
bizkarra buztia.
6)Ekarri bear ziran
ganaduen janak,
bizkarreko kakoak
ziran bere armak;
estaliko zizkaten
burua ta danak,
laister egingo zitun
morroi baten lanak.
7)Esniak kaleratu
bear ziranian,
astoa asiko zan
lenbizi lanian;
ez basarri batian,
au leku danian,
arto koskor bat andik
etortzen zanian.
8)Egin bear danian
kalerako jira,
gaurko andre askori
jar zaitez begira:
Kotxe eder askuan
datoz baserrira,
astoakin juatia
lotsatutzen dira.
9)Langileak izandu
arren on askuak,
orain sobre dirade
emengo astuak;
pasa badituzte're
len egun estuak,
basarritarrak dira
txit aberastuak.
10)Astua dabil beti
loitan zikindua,
zarra izan liteke
edo ezindua;
alaere egin bear
gure agindua,
langille ona baña
gaizki ordaindua.
Ospitalizatuta dauden pazienteek eskumuturrekoan eramango dute “e” ikurra. Hala, osasun langileek badakite herritar horiek eskatu dutela euskaraz artatua izatea. Osakidetzak dio euskarazko komunikazioa errazteko beste tresna bat gehiago dela. Proiektu zabalago bateko... [+]
Kabia gune okupatuaren 19. urteurrena ospatzeko jarduerak egingo dituzte gaurtik domekara bitartean, apirilaren 24tik 26ra. Bi hamarkada betetzear dagoen gune autogestionatu honek hainbat gorabehera izan ditu bere ibilbidean, eta, Udala bultzatzen ari den Hiria Antolatzeko Plan... [+]
24 talde berri iragarri ditu Hatortxu Rock elkartasun jaialdiak. 63 talde iragarri dituzte dagoeneko eta guztira, 100 talde izango dira jaialdiko bost eszenatokietan.
Izaki Gardenak
Noiz: apirilaren 20an.
Non: Iruñeko Gazteluko Plazan.
-----------------------------------------------
Ordu erdia baino ez da falta Iruñeko Gazteluko Plazan kontzertua hasteko; baina erdi hutsik da oraindik, euria ari baitu. Porlanezkoa nahiz ez den,... [+]
Zelenskiri Ukrainako gerra amaitu behar duen bake akordioa "arriskuan" jartzea leporatu ostean, Putini egin dio errieta Trumpek bere sare sozial Truth Socialen. Sergei Lavrov Atzerri Ministroak adierazi du bake akordioa adosteko prest dagoela Errusia. Kievek jakinarazi... [+]
Bizkaian eguneko zentro publikorik ez duen eskualde bakarra da. Elkarretaratzea eginen dute apirilaren 27an, 12:00etan, Sopelako (Bizkaia) Udaletxeko plazan.
2026ko hauteskundeei begira, zutabe bat ireki du Enbata-k. Plantan emanak izanen diren zerrenda abertzaleen hautagaiei ideia kutxa bat eskaini nahi die, beren programak Herriko Etxeen eskumeneko sail ezberdinetan eraikitzeko. Hilabete honetan, Herriko Etxeek euskararen alde egin... [+]
Urduñako 2022-2042 Onura Publikoko Mendia Antolatzeko Planaren parte da ekintza, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailaren babesa eta Bizkaiko Foru Aldundiko Mendi Zerbitzuaren laguntza jaso du.
Alain Esquerrek idatziriko Le silence de Bétharram (Betharramgo isiltasuna) liburuan eman du lekukotza Helene Perlantek, François Bayrouren alabak. 1980ko hamarkadan egon zen ikastetxe katolikoan ikasle eta berrogei urte luzeetan isilik atxiki ditu bertan jasandako... [+]
Urtarrilaren 29an, gaur egungo mundu berekoi honetan ohituta ez gauden zerbait gertatu zen Laudioko Guardian lantegiaren atarian. Zuzendaritzak hango labea itzaltzeko asmoa erakutsi zuen, eta horri aurre egiteko, langileek atea blokeatu zuten pankarten bidez. Baina ez zeuden... [+]
Israelgo IMI Systems enpresarekin Espainiako Barne Ministerioak egindako bala erosketa bertan behera uztea agindu du Pedro Sanchez Espainiako Gobernuko lehendakariak. PSOEren eta Sumar-en arteko gobernu koalizioan zegoen apurketa arriskua baretu du erabakiak.
Ipar Euskal Herriko ikastolen aldeko bestaren 42. edizioa iraganen da maiatzaren 11n Senperen.
Bilbotik abiatu eta Barakaldoko ITP Aero eta Getxoko Sener enpresen paretik pasako da bizikleta martxa, bi enpresa horiek "ekoizpen militarraz arduratzen direlako", antolatzaileen aburuz. Azken aldian ematen ari den armamentu gastuen hazkundea salatzeko protesta izango... [+]
Aurten 1.500 ardi inguruk zeharkatu dute Kale Nagusia, bost artaldetan banatuta. Idiazabal Gaztaren denboraldi berriaren aurkezpen ofiziala egin da, udaletxean. Garena Jatetxeko Julen Bazek eta Peli Perez de Anuzitak moztu dute gazta.
1997an plazaratu zuen Maddi Oihenartek (Barkoxe, 1956) lehen diska, Lurralde zilarra, Mixel Arotze eta Mixel Etxekoparrekin batera. Txiki-txikia zenetik barrenean dituen paisaiak, isiltasunak eta soinuak partekatzen dizkigu kantuan ari denean. Kantatzean aurreko ahotsen... [+]