ETXABERE EGOSKORRAK EZ DU LAN GEHIAGO EGIN NAHI
- Tonto itxura badu ere, makina bat lan egindakoa da astoa. Defentsa Ministerioaren ardurapean dago. Zerbaitegatik izango da. Desagertzeko arriskuan ote dagoen eta baliorik gabea ote den esaten da. Gipuzkoan 700etik gora dago eta baserritarrek estimu handia diote.
Munduan zehar oso hedatua dago astoa, amerikarren artean Kentucky-koa edo Hego Amerikako asto nanoa aipa genitzake. Europako arrazen artean, Poitou frantziar arraza, asto siziliarra, asto txipretarra, Piamonteko astoa eta abar,. bereizten ditugu.
Espainian, ofizialki hiru arraza ezagutzen dira: zamorar leondarra, kataluniarra edo Vic-ekoa eta andaluziarra. Guztietan altuena, kataluniarra dugu, arra 1,62 metro neurtu (lurretik lepazamarrera) eta 400 kilo pisatzera irits daiteke. Ilajea marroi iluna dute, ia beltza. Mutur, begi-inguru eta sabelaldea zuriztak dituzte. Bere hezurdura sendoa dela medio beste arrazetatik bereizten da. Ezaugarri hau dela-eta mandoa sortzeko erabilia izan da. Betidanik, mando gaixoari lanik gogorrenak egokitzen zitzaizkionez, hanka sendoak beharrezkoak zituen. Dakigunez, mandoak astoaren eta zaldiaren arteko gurutzaketaren ondorio dira. Gehienetan behorra eta astarra erabiltzen ziren. Baserritarrek ondo dakitenez, asto eme eta zaldia gurutzatuz gero zeharo mando egoskorrak sortzen omen dira.
Zamorar leondarra txikiagoa da, gehienez ere 1,5 metro neurtzen ditu eta 350 kilotara heltzen da. Bere ezaugarri bereizgarriena belarri puntak zabal eta borobilduak izatea da. Bere ilajea beltza da. Neguko hotzari aurre egiteko ilea luzatzen zaio, pelutxe tankera hartuz.
Euskal Herrira gerturatuz, katalogatze prozesuan dagoen arraza bat dago, Enkarterrietakoa. Baina gure baserrietan topatzen diren astoak, gehienetan, nahasketak dira. 50eko hamarkadako nekazaritzaren mekanizazioarekin batera, lanerako astoaren erabilera galtzen joan zen, honekin asto kopurua murriztuz. Garai batean zuen garrantziaren adierazgarri bere erabilera militarra da; oraindik ere zaldi, mando eta asto arrazen kontrol genealogikoak Defentsa Ministerioak daramatza. Euskal Herri mailan beherapenik eman da, baina egoera ez da hain larria, aurtengo erroldako datuetan islatzen den moduan. Datuok aurreko orrialdeko taulatxoan dituzue. Adibidez, Gipuzkoako kasuan, guztira 758 asto daude. Baserri gehienetan asto bakarren bat ageri da, baina asto bat baino gehiagoko 90 ustiategi daude. Etxeko astoa hilez gero, zalantza handirik gabe erosten dute asto berria azokan,horrela astoaren iraupena bermatuz. Hala ere, animalia honek 30 urte luzez bere eginbeharrak bete ditzake. Beroni eragiten dion gaixotasunik ohikoena tetanoa da. Zaldiaren antzeko eritasunak pairatzen ditu: gripe, koliko eta rinoneumonitisa. Hala ere, astoak gaixotasunekiko erresistentzi maila handiagoa agertzen du. Ugalketa zertxobait korapilotsua dauka, alde batetik 12 hilabetetako ernaldia eta bestetik 6 hilabetetako edoskitzaroa.
Garai batean indar iturri garrantzitsua zen, laborantza eta garraioan erabiltzen ziren. Gaur egungo astoaren erabilera aldiz, desberdina da. Baserri inguruko larretan eta basopeko sastrakak garbitzen ikus ditzakegu. Asto kirolariek ordea, igandero plazaren batean ez bada bestean asto probaren bat izaten dute. Hirugarren sektorean ere sartuak dira, turistak paseatzen ibiltzen dituzte. Egia da asto gutxiago dagoela eta zenbait asto arraza desagertzeko arriskuan dagoela, baina gizakiak dion estimua dela-eta gure artean luzaro iraungo du ziurrenik
1)Lengo garai bateko
astoaren lana:
Eraman egin bear
artutako zama;
batenbatzutan igual
jarritako dana
gertatuko zitzaion
ezin eramana.
2)Astoak errotara
juaten ziren sarri,
artoa eraman da
iriña ekarri;
etxeko andre gaixoak
atzetikan: Arri!
Ikasten zuten ongi
bide oien berri.
3)Astoa barrutian
an dabil larrian,
kalera juateko
aren bearrian;
ollo arrautz batzuek
jarri bizkarrian,
an dijoa astoa
andrien aurrian.
4)Kape edo azukre,
ardo edo ogi,
kargatzen zan astoa
askotan geiegi;
kalian zama artu,
basarrira segi,
etzan etxeratutzen
iñoiz errezegi.
5)Bidean eman bear
naikoa astia,
ekarriko bazuan
karga ura guztia;
etxeratzian etzan
pentsu gareztia,
barrutira izerdiz
bizkarra buztia.
6)Ekarri bear ziran
ganaduen janak,
bizkarreko kakoak
ziran bere armak;
estaliko zizkaten
burua ta danak,
laister egingo zitun
morroi baten lanak.
7)Esniak kaleratu
bear ziranian,
astoa asiko zan
lenbizi lanian;
ez basarri batian,
au leku danian,
arto koskor bat andik
etortzen zanian.
8)Egin bear danian
kalerako jira,
gaurko andre askori
jar zaitez begira:
Kotxe eder askuan
datoz baserrira,
astoakin juatia
lotsatutzen dira.
9)Langileak izandu
arren on askuak,
orain sobre dirade
emengo astuak;
pasa badituzte're
len egun estuak,
basarritarrak dira
txit aberastuak.
10)Astua dabil beti
loitan zikindua,
zarra izan liteke
edo ezindua;
alaere egin bear
gure agindua,
langille ona baña
gaizki ordaindua.
Sexu-erasotzaile gehienak biktimaren inguru sozialekoak direla eta “kaleko bortxatzaile mamuaren ideiatik” aldendu beharra dagoela nabarmendu du Nafarroako Emakume Gazteen kontrako Sexu Indarkeriari buruzko I. Azterketak. Ikerketak gazteengan jarri du arreta,... [+]
Memoria Demokratikoaren Legea bete eta Lasa eta Zabala bahitu eta torturatu zituzten Donostiako La Cumbre eraikina memoria historikorako gune bihur dezaten exijitu dute Gipuzkoako Batzar Nagusietan. Jauregia 2023an Donostiako Udalari utzi behar zion estatuak, baina prozedura... [+]
ChatGPT ez da dagoeneko "hainbesterako". Lehiakide biziago, eskuragarriago eta merkeago bat jarri zaio parean AEBetako eta mundu mailako liderrari: enpresa txinatar baten eskutik ikusi du argia DeepSeekek. Dantzan jarri da mundua, eta ez espresuki onerako. Mikrotxipen... [+]
.jpg)
Laudioko lantegiko zuzendaritzak astelehen honetan jakinarazi dio enpresa batzordeari behin betiko itxiko duela enpresa. Urtarrilaren 29an abiatuko dute ixteko prozesua. Egun berean egingo dute elkarretaratzea langileek eta ostegunean hasiko dute greba.
Plan berriak Baztango bailara lau zonalde historikoetan bereiztea proposatzen du. Ostatu turistiko berriak irekitzeko araudia ere hartuko du bere gain, definitutako hiri iraunkortasun adierazleen araberakoa izango dena.
Eredu berriak ikasleek milaka euro aurreztea ekar lezake. Autoeskoletako irakasleek plana kritikatu eta errepideetan sor daitekeen arriskua mahaigaineratu dute. Neurri berriak “milaka irakasleren enplegua arriskuan jartzen duela” ohartarazi dute.
Sistema duala abian da ikasturte honetan Hego Euskal Herriko Lanbide Heziketan, eta eredugarri saldu duten arren, arazotsua izaten ari da hainbat zentrotan: ikasle guztiek derrigorrezko praktikak egin ditzaten enpresak bilatzen “gorriak pasatzen ari dira” irakasleak,... [+]
Euskal Herriko Emakumeen Mundu Martxak indarkeria matxistari buruzko jardunaldiak egin ditu asteburuan Atarrabian. Sistema judiziala jarri dute ezbaian, justizia eta autodefentsa feministaren balioak aztertu dituzte.
"Sexu-hezkuntzaikasgeletatik haratago" ikastaroa emango du UEUrekin online Itsaso Bakedano Moreno (Baldorba, 1992) sexologoak. INCISEXeko Sexu-hezkuntza eta -aholkularitza masterra du, Biko Arloak-eko Training sexologia klinikoko formakuntza du eta Lanbide Heziketako... [+]
EHGAMek Axel hotelaren irregulartasunei jarritako helegitearen inguruko isiltasun administratiboaren ondoren, hotelaren itxiera eskatzen du eta hainbat eragileekin batera prentsaurrekoa eman dute.
Bretainian, bretoiera oso ondo edo nahiko ondo hitz egiten duten herritarrak %2,7 dira, 2018an baino hiru puntu gutxiago. 107.000 dira gaur egun. Hiztunak gazteagoak dira. Galo hiztunen kopuruak ere behera egin du, baina ez bretoierak bezainbesteko abiadan.
“Urumeako mendiak bizirik” herri-ekimenak jende andana elkartu du Hernaniko plazan. Mendi horietan egin nahi dituzten bi makroproiektu eolikoen berri eman du, ekarriko lituzketen kalteak azaldu ditu eta Urumea bailarako eta inguruetako herritar guztiei dei egin diete... [+]