MUNDUAN EZ DA GAUZARIK HAIN EDER EZ PLAZENTIK

Munduan ezta gauzarik hain eder ez plazentik,/ nola emaztia gizonaren petik, buluzkorririk,/ beso biak zabaldurik, dago errendaturik,/ gizon horrek dagiela hartzaz nahi duyenik». Etxepareren «Emazten fabore» poemako ahapaldi bat dugu hau. Ez da, ez, hasiera makala euskal literatura erotikoarentzat. Hastapen itxaropentsu honek, ordea, ez zuen gerora jarraipen zabalik izan. Juan Martin Elexpuruk berak zera dio «Euskal lizunkeriaren antologia»ren hitzaurrean: «Gauza jakina da erotika ez dela sekula gure literaturaren alderdirik aberatsena izan».
Idazle bergararrak Txalapartaren Literotura bildumako arduradun lanetan jarduten du. Beregana hurbildu eta euskal erotismoaren urritasunaren zergatiaz galdetu diogu. Arrazoi orokorra aipatu digu: euskal literatura txikia da eta ez die toki askorik egin genero espezifikoei. «

Gainera, itxi samarrak izan gara kontu horietarako; familia, erlijioa eta pudorearen zentzu handia dago gure artean
» gaineratu du.
Literotura bere bidea egiten ari da. Lau titulu ditu kalean eta salmenta aldetik arrakastatsuak izan dira. Hala ere, ez dirudi honek idazleak asko animatu dituenik. Zergatik? «

Batetik, askok ez du hau literatura seriotzat hartzen –eta bere burua oso seriotzat du–; bestetik, erreparoa ere badago, `zer pentsatuko du nire amak, nire seme-alabek, nire irakurle kuttunak...?'
».
Eredu aldetik ez omen dago arazorik, atzerriko literaturetatik nahi adina jaso baitaiteke. Lexikoak ere ez omen du eragozpenik ekartzen. Ez behintzat beste hizkuntzatan baino gehiago. Elexpuruk bederen ez du eragozpen handirik izan eta, exenplu emanez, bi liburu burutu ditu berak zuzentzen duen bildumarako. «Krabelina beltza» nobela eta «Euskal lizunkeriaren antologia», non euskal erotikaren errapasoa egiten duen.


POEMA BEROAK.

Errepasoa egiterakoan poesia, kantuak, bertsoak, xikitoak, prosa, aldizkariak eta esaera zaharrak bereizi ditu egileak. Poemen atala Etxeparek zabaltzen du eta horren atzetik Oihenarten hainbat ale dator. Samaniego, Gamiz, Mirande eta Lete datoz ondoren. Emakumerik ez da falta gure poesia erotikoan, Amaia Lasaren olerkiek erakusten duten moduan. Ezta apaizik ere –«Salda berotan burni harrotua/ aguro berotu ninan», Nemesio Etxaniz–. Horien artean, guztietan gordinenak Jon Miranderenak dira. Adibide gisa «Hiru puttattoak»en zati hau:
«Neskatxaren aho eztienean/ kaduria joaiten zaitanean,/ nik gozatuz jaten diot motxeta/ hondoraino mihia sar eta,/ mihia sar eta».


HERRI LITERATURA.

Euskal erotikaren lehortea ez da hain nabaria herri literaturaren emaitzei erreparatuz gero. Eta heldu zaizkigun kantu, bertso eta esaerek hori erakusten dute bederen. Hala ere, Elexpuruk argitu digunez, «

horietako asko geratu da galbahean. Herri literaturaren biltzaileak elizgizonak izan dira nagusiki eta nekez jaso edo, behintzat, argitaratuko zituzten kutsu lizuneko testuak
». Azkuek, bederen, garbi onartu zuen horrelakoak baztertu zituela.
Kanten atalean, Hegoaldera jo du lehenik egileak «Ana Joanixe» edo «Peru gurea» bezalakoak biltzeko. Iparraldean «Lehen floria» eta «Erregek gizon ederrik» jaso ditu, besteak beste. Jai giroko bizpahiru kanta ere biltzen ditu liburuak, baita egile ezaguneko hainbat ere. Etxahunen «Maria Solt eta Kastero», Xabier Leteren «Gauez bakardadean»... Mikel Markezek «Kantu erotikoak» diskoan kantatutakoak ere hor dira.
Bertso jarrietan, 1616an Tolosako kaleetan jarritako Antonio Olazabal eta bere emazteari zuzendutako paskinak dira irakurgai, baita Marijoan Igoa nafarrak 1830ean jarritako «Gauza reserbatuak ere».
Bat-bateko jardunean ere bertsolariak gori-gori aritu izan dira sarri eta horietako batzuk topa daitezke antologia honetan: Txirrita, Pello Errota, Lazkao Txiki, Iturriaga, Egaña, Peñagarikano, Sarasua, Lujanbio... –azken biek botatakoak bildu ditugu beheko koadroan–.
Bada askori ezezagun egingo zaion bertso mota bat: xikitoa. Zuberoko artzainek jarritako bertso berdeak dira eta Txomin Peillenek sorta bat jaso zuen «Igela» aldizkarian. Hona adibide bat: «Ahari beltxa errekan/ pitua xuti bragetan /jokatzen diat jokatzen eztiala /pintuaren saria sakolan».
Herri literaturaz ari garela, ezin bazterrean utzi atsotitzak. Oihenartek bildua da hau: «Gure andrea irrikor, iztartean gilikor». Beste hau, aldiz, Gotzon Garatek: «Bermeoko alu, merke dala karu».


NAFARREI, GOGOR!

. XII. mende hasieran Ameryc Picaud frantziar erromesak Euskal Herria zeharkatu zuen Santiagorako bidean. Bertan topatutakoa idatziz jaso zuen («Codex calixtinus», 1132) eta pasarte labur bat ekarri dugu hona: «...nafarrak, berotzen ari diren bitartean, bere sexu-organoak erakusten dizkio gizonak andreari eta andreak gizonari. (...) Baita, lizunki laztantzen du andrearen eta mandemearen alua. Hau dela eta, edozein pertsona ikasik gogor egin behar die nafarrei».
Testu honek ematen dio hasiera prosaren atalari eta ondoren Axularren «Gero» (1643) eta Frai Bartolomeren «Euskal errixetako olgeeta ta dantzen neurrizko gatz-ozpinduba» (1816) lanen pasarteak datoz. Lehenak «haragizko bekhatuari» hamahiru kapitulu eskaini zizkion. Bigarrenak zehaztasun eta irudimen ikaragarriz deskribatu zuen «plazako piestia zelan egiten dan». Elexpururen esanetan, «

biek hain sutsu egin zuten lizunkeriaren aurka, gaur egungo begiekin ikusita testu horiek benetan kitzikagarriak gertatzen direla
».
1850ean beste apaiz bat agertuko da euskal erotismo mundura: Juan Bautista Agirre asteasuarra eta bere «Erakusaldiak». Zer dela eta hainbeste apaiz antologia erotiko batean? Elexpuruk azalpen sinple eta lojikoa eman digu: «

Apaizak gu bezalako pertsonak dira, ezta? Bada, gure grina eta desio berberak dituzte orduan
».
Atal honetan Jose Pablo Ulibarri, Enrike Zubiri «Manezaundi», Jon Mirande, Juan San Martin, Pako Aristi, Joxean Agirre, Anjel Lertxundi, Paddy Rekalde eta Jasone Osororen testuak daude bilduak. Baina idazleon liburuetako pasarte bakanak dira testuok, kutsu erotikodun zatiak. Ezin esan horiek guztiek liburu erotikoak idatzi dituztenik.
Bi dira liburu erotiko edo pornografiko bezala definitu genitzakeenak euskal literaturan. Bata «Falo zantarra» 1988an Elkar etxeak argitaratua. Antologian honela definitzen da lan hau: «Apollinaire, Bataille eta generoko beste zenbait idazle klasikoren estilo gordin-satirikoan idatzia». Joane Barolo goitizenez izenpetutako obra da –Barolo Boccaccioren «Buztanik gabeko behorra» ipuineko apaiza da–. Bestea, Aitor Aranaren «Ipuin lizunak» bilduma da (Kriselu, 1994), euskarazko ipuin erotikoz osaturiko lehen liburua.
Literotura bilduma iritsi arte bi hauek izan dira euskal literatura erotikoaren zerrenda laburra osatu dutenak. Orain, beste lau gehitu ditzakegu eta berriak ere aurki etorriko dira. Gora doa beraz, euskal literatura lizuna –ez zen zaila, baina–. Gora doa gainera, hemendik kanpo jeneroa nolabaiteko krisian dagoenean. Ez dira alferrik etorri telefono erotikoak, film pornografikoak eta Internet. Literaturak badu, ordea, euskarri berriek ez duten elementu bat: sujerentzia, irudimenari tokia zabaltzea.
Orain, gainera, gero eta gehiago, euskaraz irakurri ahal izatearen «morboa» gehitu behar diogu horri

10.000 liburu lizun euskal irakurleen eskuetan

Duela urte eta erdi ekin zion Txalaparta argitaletxeko Literotura bildumak bere bideari. Ordutik lau titulu ipini ditu kalean. Lehena 18 autoreren testuak jasotzen dituen «Euskal idazleen ipuin erotikoak» izan zen. Ondoren Juan Martin Elexpururen «Krabelina beltza» iritsi zen. 1999an Pilar Cristobalen «Esku bakarrarekin irakurtzeko kontuak» argitaratu zen lehenik. Azkeneko alea «Euskal lizunkeriaren antologia» izan da, Durangoko Azokarako argitaratua.
Gustura ageri dira arduradunak lehen titulu hauek merkatuan izandako erantzunarekin. Dagoeneko orotara 10.000 ale inguru salduak dituzte. 1998ko Durangoko Azokan, bilduma estreinatu berritan, ikusi ahal izan zuten Txalapartakoek lan hauek ederki salduko zirena –erosleen artean gehienak emakumeak zirela aipatu digu gainera, Elexpuruk–. Hasierako lanekin 2.000 aleko tiradak egin zituzten eta bigarren ediziora jo behar izan dute. «Euskal idazleen ipuin erotikoak» lanetik 4.000 aletik gora saldu ditu dagoeneko eta «Krabelina beltza» 3.000 inguruan dabil. Azken tituluak salmentan noraino iritsiko diren ikusteke dago. Antologiarekin lehen edizioa 3.000 aletara zabaltzea erabaki zuten.
Kopuru handiak dira hauek euskarazko produktuetaz ari garela kontuan hartuta. Gaiak tiradizoa duenaren seinale. Baina, hori ez da nahikoa. Itxuraz ere produktu erakargarria merkaturatu behar da, baita horren promozio egokia burutu ere. Horretan ere ahalegindu dira, Elexpururen esanetan. Diseinua Esteban Montoriorena da eta titulu bakoitzak azalaren diseinu berria badu ere, guztietan elementu bat errepikatzen da: irekitzen ari den kremailera.
Promozioari dagokionez, euskal literaturan ohikoa ez den elementu bat prestatu dute oraintsu. Kartoizko apal moduko bat paratu dute, kiosko, gasolindegi eta tankerako tokietan bildumako liburuak promozionatu eta saltzeko

Aldizkariak eredu

Euskarazko testu erotikoen eremu urri samar honetan, esparru bat nabarmen genezake besteen gainetik: aldizkariena.
Txomin Peillen eta Jon Miranderen eskutik, 1962an sortu eta urtebete beranduago itxi zen «Igela» aldizkari berritzailea izan zen aitzindari eduki erotikoen arloan. Peillenek berak eduki horiek definitzerakoan ez zuen erotiko hitza erabili: «Guk erabilitako gaiak, lizunkeria satira eta likiskeria ziren». Fotokopien bidez banatzen zen eta sei zenbaki kaleratu zituzten orotara.
20 urte aurrera egin behar da «Igela»k ekindako bidearen jarraipena topatzeko; 1983an «Susa» literatura-aldizkariak erotismoari eskaini zion bere 8. zenbakiaren zatirik handiena. «Susa Berotikoa» izenburuz karrikaratu zen. Besteak beste, Iñaki Uria, Xabier Etxaniz, Josu Landa eta Mikel Antzaren testuak argitaratu ziren bertan.
Beste literatura aldizkari batek, urte batzuk beranduago, 1987an, gauza bera egin zuen. «Literatur Gazeta»ren 4. zenbakiak erotismoa zuen gai nagusi. Mikel Lasa, Mikel Azurmendi, Felipe Juaristi, Raul Guerra Garrido, Ramon Etxezarreta eta Esteban Antxustegik idatzi zuten bertan.
Egun bi dira idatzi erotikoak argitaratzen dituzten aldizkariak. Paperzaleak Kultur Elkartearen «Ostiela!»k, bere bost urtetan, ia alero kaleratu du testu erotikoren bat. Jaio berri den «Putz» aldizkariak ere –azkeneko Durangoko Azokan egin zuen bere aurkezpena– bide horretatik jo du eta bestelako edukien artean erotismoari ere egin diote leku.
Ezin ahaztu «Zuku Festa», euskarazko lehen aldizkari pornografikoa. 1991z geroztik Bixen Gil de Paules-ek zuzendurik, 20tik gora zenbaki kaleratu dira dagoeneko.
Azkenik, bada gurean euskarazko aldizkari erotiko-pornografiko homosexuala. Aitor Aranak kudeatu eta EHGAMen laguntza du aldizkari honek. Duela zortzi urte sortu zen eta 15. alea izango da hurrengoa


Azkenak
2024-11-30 | ARGIA
2025ean “larrialdi linguistikotik indarraldirako bideari ekiteko beharra” aldarrikatu du Kontseiluak

Euskalgintzaren Kontseiluak Larrialditik indarraldira adierazpena plazaratu du Euskararen Egunaren atarian. 2025a euskararen normalizazio eta biziberritze prozesua “noranzko egokian jartzeko urtea” izango dela adierazi du. Bide horretan, lehen eginkizuntzat jo dute... [+]


Zergatik Durangora joan abenduaren 7an?

Euskalgintzaren Kontseilua hizkuntza larrialdia bizi dugula ohartarazten ari da azken astetan. Urte dezente pasa dira euskararen biziberritze-prozesuaren egoera bidegurutzean, errotondan, inpasse egoeran eta antzeko hitzekin deskribatzen hasi zenetik, hizkuntza politikek... [+]


Iruñerriko hondakinak bilduko dituen Imarkoaineko gunea %33 garestitu da

Iruñerriko Mankomunitateak Imarkoaineko Hondakin Zentroaren proiektuaren aldaketa onartu zuen ostegun honetan eta, horren arabera, azpiegitura 2026ko urtarrilaren 21ean hasiko da lanean.


Tuterako alkateak aurrekontuak aurkeztu ditu talde neonazi baten abestiarekin

Estirpe Imperial da talde neonazia, besteak beste ezagun egin dena erabiltzen dituen letra faxista eta arrazistengatik.


2024-11-29 | Axier Lopez
EAJ, PSE eta PPk mendietako gurutze katolikoak babestu nahi dituzte “euskal kultura eta ohituren parte” direlako

Gipuzkoako Batzar Nagusietako Kultura Batzordeak, EAJ, PSE eta PPren aldeko botoekin, azaroaren 22ko bilkuran erabaki du Eusko Jaurlaritzari eskatzea azter ditzala “euskal kulturan hain esanguratsuak diren” gurutzeak eta haien inguruko “ohiturak”... [+]


Boikota Israelgo datilei (eta datil horiek saltzen dituzten supermerkatuei)

Israelek gosea erabiltzen du palestinarren aurkako gerra-arma gisa, eta nekazaritza-produktuak mundu osoan merkaturatzen ditu.<


2024-11-29 | Gedar
Etxebizitzarako eskubide unibertsala aldarrikatu dute Iruñean

Etxebizitza Sindikatu Sozialistak eta Harituk antolatuta, manifestazio bat izan zen ostegun arratsaldean Iruñeko Alde Zaharrean. "Etxebizitzaren negozioaren aurrean, eta hura sustatzen duten politikarien aurrean, etxebizitza eskubide unibertsalaren benetako defentsa... [+]


2024-11-29 | Estitxu Eizagirre
EH Bizirik sarearen manifestazioa martxoaren 22an Gasteizen
“Indarrak batuta soilik lortuko dugu makroproiektuen oldarraldi hau gelditzea”

EH Bizirik sarea makroproiektuen aurkako plataformen elkargunea da eta martxoaren 22an manifestazio nazionala deitu du Gasteizen: "Lekuko borrokez gain, esparru zabalagoan lan egitea ezinbestekoa dela jakitun, manifestazio honek sare osoari eragiten dien puntuak izango ditu... [+]


Gaindegiaren 20 urteko argazkia
Euskal Herriak biztanlerian, energian eta pobrezian gora egin du, CO2 isurketetan eta elikagaien kontsumoan behera

Hogei urte bete ditu Gaindegiak, Euskal Herriaren garapen sozial eta ekonomiko iraunkorrerako Behategiak. Horren harira, denbora horretan Euskal Herriak esparru horietan izan duen garapenaren berri ematen duen azterketa aurkeztu dute, eta datuok Europar Batasunekoekin konparatu... [+]


Eguneraketa berriak daude