EUSKAL OINARRIAN ERATUTAKO HIZKUNTZA
- sortu zela dio zenbaitek. XV. mendean Gaztela eta Aragoik bat egitearen ondorioz, gaztelaniartzea gertatu zen. Eta 1970an ekin zitzaion aragoeraren duintzeari.
XV. mendea arte beraz, Aragoi osoko hizkuntza izan zen, eremu zabalagokoa ere ausaz, eta Bartzelonan –Aragoiko erresumako hiriburu, egungo Aragoi eta Herri Katalanak biltzen baitzituen– gordetzen dira aragoerazko dokumentuak. Gaztelak eta Aragoik bat egitean ordea, berehalako gaztelaniartze prozesua gertatu zen, katalanarekin ez bezala. «
1450eko dokumentuetan `fillo' aurkituko duzu idatzita, 1510erako ordea `hijo' dakar. Klase nobleek gaztelania hartu arren, herri xeheak hizkuntzari atxikita jarraitu zuen luzaro
Aurrerantzean geroz eta nekezagoa da aragoerazko testuak aurkitzea. Hala ere, luzaro idatzi ziren, sarritan
sayagues
Atzeratze prozesua hego-mendebaldetik gertatu zen, eta iparrerago egon arren, zenbait eremu gaztelania-hiztunak ziren bitartean, ekialdean oraindik eutsi zioten aragoerari eta, zer esanik ez, katalanari. Egungo hizkuntza-muga iragan mendetik ezarrita dago gutxi gorabehera. Betidanik izan dituen auzokideen artean ohiko maileguak hartu eta eman izan ditu. Horrela, katalanaren eta gaskoiaren eraginaz gain –gaztelaniarena ere bistan da-, euskararena ere izan du, baina erronkariera desagertu zenetik, mendeetako auzokidetza eten egin zen.
Aragoera berriz, Pirinioetako zenbait ibarretara mugatu zen XIX. mendeaz geroztik, eta literaturak ere ez zuen etenik izan. Aragoera literariorik ezean, nork bere ibarreko dialektoan idatzi zuen, chesoz Leonardo eta Rafel Gaston eta Beremundo Mendezek, grausinoz Domingo Miralek, Tonon de Baldomerak, Carrerak eta Bardetasek, Escalonak belsetanez... 70eko hamarkadan ekin zitzaion, atzo goizean beraz, hizkuntzaren duintzeari. Lan eskerga egin dute dialektoen gainetik hizkuntza osatzeko eta era horretan aztertzeko. Ordura arteko hizkuntzalariek ibarretako hizkerak ikertu baitzituzten, batasunik eman gabe. Anchel Conte (
No deixez morir a mia boz
Enpresa jo dute egoeraren erantzuletzat, baita erakunde publikoak ere. Langile batzuek bost hilabete baino gehiago daramatzate kobratu gabe, eta ostiral honetan egingo dute manifestazio bat, ontziolatik abiatuta: ez dezatela itxi aldarrikatzeko.
Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]
Azaroaren 25ean hasi eta abenduaren 1era arte iraunen du Hego Koreako Busan hirian aitzina doan gailurrak. Petrolio ekoizle diren estatuak eta beraien lobbyak oztopoak jartzen dabiltza, ekoizpenaren mugatzerik ez dutelako nahi.
Eguneroko abiadura itogarritik atera eta eskola-proiektua amesteko, gogoetatzeko denbora hartzea aldarrikatu dute solaskideek, Superbotereak liburua aurkezteko mahai-inguruan. Patxadatsu aritu dira, hain justu, eraldatzeaz, inpotentziaz, ilusioaz, eskola bakoitzak egin beharreko... [+]
Barakaldoko Udalak euskararen erabilera “umiliagarria” egin duela salatu du Sasiburu euskara elkarteak. Salaketa argitaratu ostean kanpainaren euskarazko bertsioa ezabatu du udalak. Halakorik berriz gerta ez dadin arduradunen barkamen publikoa eta behar diren... [+]
Abenduaren 14an Bilbon etxebizitzaren negozioaren aurkako mobilizazio nazionala antolatu dute Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak eta Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatuen Sareak. Ia 200 izan dira auziarekiko elkartasuna adierazi duten eragileak.
2024ko otsailean Astigarraga-Hernani tartea amaitu zutenean Abiadura Handiko Trena 2027an prest egongo zela aurreikusten zuen Eusko Jaurlaritzak. Orain Arkautiko lotunearen obren lizitazioari ekin dio Jaurlaritzak; Euskal Trenbide Sarea enpresaren esku utzi du, eta 2027an hasiko... [+]
82 urteko abeslari oriotarrak azken disko bikoitza kaleratu du, Gernikan 2023ko azaroaren 11n eskainitako kontzertuaren zuzenekoa. Eta horrekin bere ibilbideari amaiera eman diola iragarri du.
2006. urtean, Baltasar Garzonek, orduko epaile izarrak, errebelazio moduko bat izan zuen, eta jardunbide bat idatzi zuen, terrorismoagatik inkomunikatutako atxilotuen eskubideak bermatzeko. Epaile berak ehunka atxilotu inkomunikatu pasatzen ikusi zituen bere aretotik, horietako... [+]
Duela gutxi, larrialdi klimatikoa zertan zetzan galderaren aurrean, zientzialari batek erantzun bikain hau eman zuen: “Begira, larrialdi klimatikoa hauxe da, zure mugikorrean muturreko fenomeno meteorologikoei loturiko gero eta bideo gehiago ikusten dituzu, eta konturatzen... [+]
Bihotzean ditudan oroitzapenik politenetakoak dira. Euskal Filologia egiten ari nintzen garai hartan, eta Arbizuko elkarte batera joan ginen Ruper Ordorikaren kontzertu batera. Han zeuden Rikardo Arregi Diaz de Heredia eta Juanjo Olasagarre. Ez nintzen Arregiri esatera ausartu... [+]
Gutxi ateratzen naiz azken urteetan. Askotan esan dut, badakit, baina badaezpada ere. Bertso saio batera joan naiz gaur. “Bejondeizula”. Bai, horregatik abisatu dut gutxi ateratzen naizela, pentsatzen dut zuek kultur ekitaldi askotara joaten zaretela, eta... [+]
