ARAGOERA DUINTASUN BILA DABIL
Goi Aragoiko menditarrek gordetzen zituzten bitxikerien arteko beste baten gisan aipatzen ziren fablak orain dela gutxi arte, hau da, garai bateko aragoeraren azken dialektoak. Eta aztertu ere, hizkuntza ikuspegitik baino gehiago dialekto moduan ikertu izan dira. Francho Nagore hizkuntzalariak argi dauka ordea: «
Dialektoa eta hizkuntzaren banaketa ez da beti zuzena, baina aragoera ez da gaztelaniaren dialektoa, Murtziako edo Andaluziako gaztelania izan daitezkeen legez. Desberdin sortu eta garatu diren hizkuntzak dira, batek indarra hartu eta bestearen esparrua jan egin du, eta jakina, kutsadura ere nabarmena izan da oraindik aragoeraz mintzo diren zenbait eskualdetan, baina gaztelaniartutako eremu batzuetan ere aragoeraren eragin handiko gaztelania erabiltzen dute
Ondoko mapan argi ikusten da aragoeraren egungo eremua eta jasandako atzerabidea. Oraindik eremu zabalean mintzo da, hiztunak oso gutxi dira ordea, industriarik ezean eta mendiko bizimodu latzaren eraginez jendez hustutako lurraldea baita Goi Aragoi. Datu zehatzik ezean, hamar milatik berrogeita hamar mila bitarteko hiztun kopurua aipatu ohi da. Egiaz, badirudi hiztunen kopurua lehen zenbakitik hurbilago dagoela, eta hogeita hamar milaren bueltan legokeela ulertzen dutenena. Beti ere Goi Aragoiri gagozkiolarik, hau da, hizkuntzari eutsi dion lurraldeari. Izan ere, hustutako lurralde horietako hiztun asko industri guneetara joan da eta Zaragozan adibidez, Goi Aragoiko jende ugari bizi da. Hiztun berriak ere ez dira ahantzi behar, Aragoi osoan, Zaragoza hiriburuan bereziki, hizkuntzaren berreskurapenerako taldeak antolatu ohi baitira.
Antzinako kontuak dira horiek ordea. Egun, bizirauteko borroka ugari dituzte Ligallo de Fablans, APLA, Xiloca, Nogara... eta gainontzeko elkarteek. Horren alde bat bistakoa da: Aragoi osoan aragoera ikastaroak antolatu eta hiztun berriak sortzea, eta fablak –dialektoak– mintzo dituzten ibarretan berriz, galtzen ari diren hiztun zaharren hizketa moldeak gorde eta aztertzea. Izan ere, bizitza modernoan hizkuntza gutxiagotuen patua baitauka aragoerak berak ere: eremu horietan ere gazteen aragoerak ez dauka beren zaharren joritasun edo aberastasunik, baina haiek izan ez duten militantzia eta gogo bizia agertu ohi dute hizkuntzaren alde.
Hizkuntza batua 70eko hamarkadatik dator. Consello da Fabla Aragonesa sortu zenean Huescan, fablen gainetik bizitza modernoari txertatu eta elkar ulermena ahalbidetuko zuen koinea egitea erabaki zuten. Gainera, hiztun berrien gakoa horrela konpondu zen. «
Bestalde, ez zen eredu zurrunik hartu. Egun ama-hizkuntza fabla duten idazle gazteek adibidez, beren fablaz idazten dute, baina hizkuntza osorik ezean, aragoera literariotik hartzen dute bestela gaztelaniatik hartu beharko lituzketen baliabideak
Geroz eta gutxiago badira ere, oraindik ez dute denek aragoera batua onartu: «
Bi alde daude hor, hiztun zahar batzuek zentzu tradizionalista batean arriskua ikusten dute batuan, fablak desagertuko ote diren, desagertzekotan gaztelaniak desagertaraziko dituela ohartu gabe. Beste aldea arriskutsuagoa da, unibertsitateko hizkuntzalariena, horiek ez dute ezer jakin nahi aragoeraz, eta beti ibar bakoitzeko hizkera aztertzera mugatu nahi dira, inolako ezagupenik gabe
Administraziotik laguntzak-eta bideratu izan dira, baina txikia da orain artean egindako lana. Literaturak bere bidexka jarraitzen du, zenbait udalek antolatzen dituen lehiaketei esker. Iaz gainera, orotara, oso urte ona izan zen liburugintzan, 20 liburutik gora argitaratu baitzen. Aurten ez omen dira horrenbeste izango, «
baina azken urteetako batez bestekoari eutsiko diote, hamabosten bueltan egongo dira
Onarpen ofizialak eta irakaskuntzak une historikoa izan dezakete datozen urteotan, aspaldiongo eztabaidaren ondoren irtendako adierazpenak gauzatuz gero. Badaude egitasmoak aragoeraren eremua mugatu eta ingurune horretan aragoerak estatusen bat izan dezan. Era berean, irakaskuntzan txertatzeko helburua ere hor daukate. Baina hori gauzatu bitartean, aragoeraren jatorrizko hiztunak hil egingo dira, eta gazteagoek, kontzientzia handiagoz behinik behin, hizkuntzaren alde jarraituko dute, diglosiak irensten ez baditu
EAEko haurren %6,4ak eta Nafarroakoen %10,2ak ikusmen pobrezia du. Visión y Vida elkarte espaniarrak egin du estatuko azterketa. Txostenaren arabera, ikusteko arazoak dituzten haurren eragozpen larriena da ez duela minik egiten, eta familiek, baliabide ekonomikorik ez... [+]
Urtea bete da Hamasen urriaren 7ko erasoak gertatu zirenetik. Ordutik, Israelek Gaza suntsitu du eta guda inguruko herrialdeetara zabaltzen ari da pixkana. Urtebete honetako gertaera nagusiei errepasoa emango diegu kronologia honetan.
Memoria osoa ekimenak salatu du biolentziaren biktima izan direnen arteko desberdintasunak bultzatzen ari direla hainbat instituzio, eta norabide hori zuzentzeko deia egin du. Ekimenak estatuen biolentziaren hamabost biktima elkarte biltzen ditu. Urriaren 12an Guardia Zibilak... [+]
Bi T10 pistola elektriko erosiko ditu udalak, baina beste sei erostea eskatu dute poliziek. Arma zurien erabileraren ustezko gorakada hartu dute aitzakiatzat, erabilera justifikatzeko. Gero eta udaltzaingo gehiagotan ari dira taser pistolak eskuratzen; Ertzaintzaren BIZKOR... [+]
Arabako Mendiak Aske elkarteak zorionak eta eskerrak eman nahi dizkio Arabako Foru Aldundiko Natura Ingurunearen Zerbitzuari, Bonelli arranoa gure lurraldean berriro sartzeko Aquila a-Life proiektuarekin lortutako arrakasta dela eta.
Guztiz kontziente gara proiektu honek... [+]
Donostiako Udalak iragan osteguneko udalbatzarrean iragarri zuen moduan, zaborren tasa % 26,5 igoko du, 2025eko urtarriletik aurrera, Hondakinen 7/2022 Legeak horretara behartzen duela argudiatuta. Eguzkik, ordea, salatu du legea kostuei begira aplikatzen duela soilik, eta... [+]
Maria Elena Escudero 56 urteko emakumea azkenean Mendigoiti ikastetxeko bere garbitzaile lanera itzuli behar izan da ostegun honetan, Iruñeko Mendillorri auzoan. Asteazkenean ez joateko esan zioten Zaintzen enpresakoek eta ostegunean berriro baietz, aurkezteko lantokian.
Alzheimerraren inguruan haurrekin naturaltasunez hitz egitea du helburu ‘Arrain bat bezala’ antzezlanak. “Zenbat eta lehenago landu orduan eta gutxiago estigmatizatzen da”, nabarmendu du Ana Maestrojuán zuzendariak.
Lanopor egun batzuk izan nituen joan den astean. Oporrak ziren, baina ordu batzuk dedikatzen dizkiodan afizio bati emanak izan ziren, biltzar batean inbertituak: hotelean lo eta hotel bereko areto batean jardunaldiak goiz eta arratsaldez. Ordu gutxi batzuk geratzen ziren hiria... [+]
Lapurdi zeharkatuko lukeen AHT egitasmoa aitzina doala salatu du ingurumenaren alde dabiltzan elkarteen artean osaturiko CADE kolektiboak. Urriaren 12 eta 13rako jarri du hitzordua, Gironda eskualdean Lurraren Altxamenduak sareak antolaturiko protestari sostengua erakutsiz.
Uri Tzafon 2023ko martxoan sortu zen, ehunka batzuk kide dira, baina milaka jarraitzaile ditu jada eta tinko jarraitzen du bere ideia nagusia saltzen: Libanoko Litani ibaitik hegoalderako lurraldea Galilearen iparraldea da, beraz, "koloniza dezagun".
EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak atzera bota du UGT sindikatuak Euskotreneko egonkortze prozesuko euskara eskakizunen aurka egindako eskaera. UGT sindikatuak horren aurka eskaria egin zuen eta epaileak azpimarratu du eskakizunak UGTk berak sinatutako lan-hitzarmenean onetsita... [+]
Alfaro kontseilariak “aurreko hamarkadetako politika espekulatiboak” kritikatu ditu eta kolaborazio publiko-pribatuaren aldeko apustua egin du Foru Legebiltzarrean. Helburu gisa jarri du Europa erdialde eta iparraldeko datuetara heltzea. Etxebizitzaren esparruan lan... [+]