SHUARREK SHUAR IZATEN JARRAITU NAHI DUTE
berak bete ditu ugalketa lanak familian
uwishin
Shuar herria, Pastaza ibaiaren bi aldetan banatzen da, zati handiena Morona-Santiago (60.000 bat lagun) eskualdean biltzen da, eta beste 3.000 bat lagun Pastaza eskualdean. Etsa, eta Irar Pastazako lurraldeetatik etorri dira. Bertan oinarrizko unitatea familia da eta hauen multzoak komunitatea sortzen du. Beren komunitatean, esaterako, 50 bat lagun bizi dira (gehienez 300 bat lagunekoak izan daitezke). Komunitateen multzoak asoziazioak dira, azken hauekin federazioak osatzen dira (Shuar herriak 4 dauzka). Hierarkian gorago CONFENIAE (Confederación de Nacionalidades Indígenas de la Amazonia Ecuatoriana) dago, eta azkenik badaude CONAI (Confederación Nacional Indígena del Ecuador) eta COECA (Coordinadora de Organizaciones indígenas de la Cuenca Amazónica). CONFENIAE-n shuar, achuar, quichua, huwarani, shiona, secoya, cofan eta zaparo indiar nazioak daude.
zientzia
supermerkatu erraldoia
Arutam
uwishin
uwishin
uwishin
uwishin
uwishin
Burua txikitzen bazekiten eta badakite, nahiz orain ez egin
Etsa eta Irar-en aita
uwishin
uwishin
natem
maikiua
Arutam
uwishin
uwishin
Natem
uwishin
Uwishin
natem
Hezkuntzan, bestalde, garai batean ez zuten eskolarik. Egunean-egunean egiten baitzuten, modu jarrai batean, eta ordutegi finkorik gabe. Lehen, shuarra benetakoa zen, komunitatean ez zegoen lapurketarik, ez eta bortizkeririk ere. Aipatu dugun hau guztia, beraien hezkuntzari zor zioten, seme-alabei ezin zitzaien gezurrik esan, eta hortik datorkie benekotasun hori. Baina hezkuntza mota hau erabat aldatu zen lehenengo misiolariak lur haietara heldu bezain laster
Lehenengo misiolari salestarrak edo boskotarrak 1950-1960 inguruan heldu zitzaizkien. Erlijio berri bat zekarten, eta hasierako jarrera oso bortitza izan zen shuarren eta inguruko indiarren usadio, sinismen, zientzia eta hizkuntzekiko: ukatu zieten
Arutam
Arutam
Polizia, militarrak, eta koloniarrak orain 40 bat urte sartu ziren Morona-Santiagon. Ordu arte sakabanatuak bizi ziren, baina mehatxuaren aurrean, Kirup buruzagiaren inguruan bildu eta antolatzen hasi ziren. Gerrarako prestatu eta koloniarren aurka oldartu ziren. Hauek elizaren barruan sartu, eta orduan Ama Birjina (vírgen purísima de
wakkas
Alabaina, shuar gehienak (%90) bizi diren Morona-Santiago lurraldean, bizimodua asko aldatu da. Ezezaguna zuten abelzaintza lantzen dute orain. Lehen nekazaritza
chacra
Koloniarren eraginaz gain, badituzte beste arerio batzuk: nazio askotako entrepresak, batez ere zurgintzan, eta petroleogintzan aritzen direnak. Maiz Texaco-k, Arco Oriente Compañía Transnacional-ek, Magsus-ek, edo CGC-k (Compañía General de Combustibles) iruzur egin diete. Batzutan saiatzen dira leinuko kide bat erosten «relacionador comunitario»aren lanbidea eskainiz, hots, bere leinukideak engainatzen saiatuko den entrepresarako bitartekaria. Bi anaiei hau harrigarri bezain mingarri egiten zaie, ikustean mendebaldeko gizakiaren eragina anai bat bere anaien aurka jartzeraino hel daitetekeela.
Ez dute konfidantzarik jada politikan, ezen beren ordezkariak erosiak izaten baitira sarri ustelkeriaz beteriko Ekuadorreko demokrazian (bada, halere, indiarren alderdi bat, Pachakutik). Batzuetan laguntzeko bidaltzen den dirua ez zaie iristen. ONG batzuk ere kritikatzen dituzte, beren proeiktu handiak ezin direlako gauzatu eta dirua bukatzean anka egin behar izaten dutelako.
Bi munduen arteko talkak hondamendia eta desagerketa dakarzkie indiarrei. Musika eta jazkerak ia guztiz mendebaleratu dira, gutxi batzuek ez dakite shuar hizkuntza, beste batzuk ikastera joan eta ez dira itzuli, alkoholismoa, gaixotasun ezezagunen ugalketa, kutsadura, oihanaren suntsiketa, beren lurretatik igarotako errepideak... Gauzak horrela, 5 urtetik hona, gobernutik alperrak direlako ideia zabaltzen saiatzen badira ere, Irar eta Etsa-ren komunitatean eta inguruan, autogestioa bultzatzen ari dira, ekoturismoa. Antzinako usadio, kanta, dantza eta zientziarako bidaia egin nahi dute, geroa bermatzeko, shuar bezala bizi iraupena lortzeko
Igandean, bidezko salerosketa egiten duen dendan erositako kafearen zurruten artean, desagertzear dauden kulturei buruzko erreportaia irakurriko dugu. Ez diogu propagandari erreparatzen, propagandarik gabe argitalpena ez zelako ekonomikoki bideragarria izango. Honek ez gaitu kontsumismorantz bultzatzen, gaitasun kritikoko pertsonak, aurrerakoiak eta ezkertiarrak garelako. Paretatik dirua ateratzen dugu bankuetxeari ematen dizkion etekinen % 0,7a Amazonian garapen proiekturen bat bultzatzeko balioko duen txartelarekin. Andetara joateko bidai bat eskaintzen duen agentziko erakusleihora begiratzen dugun bitartean ostegunean hunkitu gintuen hitzaldian pentsatzen dugu.
Zientifikoki azter dezakegu euren hizkuntza, folklorea CD-ROMean gorde, genoma patentatu edo gizadiaren ondare legez salbatzeko erreserben sorrera finantzatu, ekoturismo iraunkorreko proiektuan lagunduz. Euren folklorea ekonomikoki errentagarri bihurtu eta bizirik iraungo dute. Baina ezin gara eurekin solidario izan, garapenak eta pragmatismoak gure elkartasuna zentzugabe bihurtu dutelako. Eurek elkartasunez beren begiak uzten dizkigute etorkizunari aurre egiteko izan behar duten beldurra sentitzeko. Guri begiratzeko adorea falta zaigu. Inork badaki elkartasunez antolatzen eta borroka egiten, eurak dira. Behin eta berriz Ekuadorreko Gobernua estualditan jartzen dute ustelkeriaren, esplotazioaren, ingurunearen deuseztapenaren, erosahalmenaren murriztearen eta miseriaren aurkako mobilizazio baketsuekin. Huts egiten dute, baina ez gaitasun faltagatik ez eta gure elkartasuna eta jakituria falta zaizkielako. Ez dute lortzen betebeharrak betetzen dituen gobernurik, geure eguneroko kontsumo eta lanarekin garapen totalitarioaren eredua mantentzen dugulako eta esplotazioaren apur odoltsuekin elikatzen gaituen eskua defendatzen dugulako
Bai ikastetxeek antolaturiko eskolaz kanpoko jarduerek, bai aisialdiari loturiko ekintzek eta udalekuek desgaitasunen bat duten haurrak kanpoan uzten dituzte maiz, eta hain justu, jarduera horiek bereziki onuragarriak dira premia bereziak dituzten haurrentzat. Hala dio... [+]
Euskal hizkuntzalaritza esperimentaleko katedra berria estreinatu dute Baionako fakultatean.
"Gerra inperialistaren eta Europako estatuen berrarmatzearen aurka" mobilizatuko da Langileon Nazioarteko Egunean.
Aitzindariak elkartea Aitzina Biga ikuskizuna prestatzen ari da. Ehun parte-hartzailetik gora izango dira dantzan, musikan, antzerkian, kantuan eta bertsotan apirilaren 19an Maulen aurkeztuko den ikuskizunean. Uztaila bitarte, beste lau emanaldi izango dira: Miarritze, Arrasate,... [+]
Antidepresiboen kontsumoa aztertuta, Euskal Autonomia Erkidegoan COVID-19aren pandemiak sintoma depresiboen intzidentzia handitu zuela ondorioztatu du ikerketa batek. Halaber, azterlanak nabarmendu du herritarren osasun mentala arazo fisikoekin batera artatzearen garrantzia, bai... [+]
Frantziako legebiltzarrean Errepublikanoek eta Batasun Nazionalekoek egindako zuzenketen harira dator erabakia. Zuzenketak onartu dituzte, eta, beraz, Euskal Hirigune Elkargoak emisio gutxiko eremua ezartzeko gastu ekonomikorik ez egitea erabaki du.
Pasa den asteko "kaleratze ilegala" salatu dute hainbat herritarrek, ostiral arratsaldean.
Jauzi Ekosizialeko kideek antolatzen duten bigarren edizioa da. Euskal Herriko trantsizio ekosozialak "inoiz baino premia handiagoa" duela adierazi dute, "datozen aldaketa sakonen aurrean trantsizio justua nahi bada".
Manifestazio jendetsu batek herriko kaleak zeharkatu ditu, Poliziaren gehiegizko dispositibo batek zainduta, gazteek kudeatutako guneen defentsan eta Gaztetxeak erasoen aurrean defendatzeko. Manifestazioaren amaieran, publiko egin dute iragarpena.
Parisko Auzitegi Korrekzionalaren arabera, 2,9 milioi euro desbideratu zituen Frantziako RN Batasun Nazionalak 2004 eta 2016 artean. Le Penez gain, alderdiko beste 24 kide ere errudun jo dituzte. Helegitea aurkeztuta ere, RNko buruzagia ezingo da aurkeztu 2027ko Frantziako... [+]
Hego Euskal Herriko lau hiriburuetan egin dituzte manifestazioak. Israelek Palestinan egin duen eta aurrera daraman genozidioarekin kolaboratzen duten enpresei laguntza publikoa emateri uzteko eskatu diete Nafarroako Gobernuari eta Eusko Jaurlaritzari.
Hezkuntza Sailak EITBri azaldu dioenez, ikastetxe bakoitzean izan beharreko baliabideak batzar teknikoetan negoziatu partez, mahai negoziatzailean landu beharko lituzkete. Bihar eta etzi greba egingo dute EAEko ikastetxe publikoetako irakasleek.
Joan den ekainaren amaieran bukatu genuen Conversión de la industria militar en Euskal Herria para no fabricar más guerras (Armagintza industriaren moldaketa Euskal Herrian, gerra gehiago ez sortzeko) liburuaren lehenengo zatiak Gerra badatorrela! du izenburu, bertan... [+]
Iruña-Veleia auzia “behin betiko” argitzea eskatu dute martxoaren 30ean, Gasteizen egindako manifestazioan. Iruña-Veleia argitu, ez suntsitu plataformak aztarnategian egindako “txikizioak” salatu ditu eta Arabako Foru Aldundiaren ardura... [+]
Etxebizitza eskuratzeko orduan pertsona arrazializatuek eta migratzaileek jasaten duten bazterketa sistematikoa salatu dute Gasteizen, agerraldi baten bidez. Apirilaren 5ean Donostiara bertaratzera deitu dute, etxebizitza-eskubide unibertsalaren alde.