HARROTASUNA ETA AURREJUZKUAK
uskaraz entzuten hasiak gara, pixkana-pixkana, gure zibilizazioaren ahotsa
Baina, garestia da itzulpena. Gaizki ordaindutako lan gogorra da itzultzailearentzat. Egile eskubideak-eta direla medio, produktu garestia da argitaletxearentzat. Eta ez da erraz saltzen. Hala ere, eta Lertxundik esan bezala, «pixkana-pixkana» literatura unibertsaleko obra garrantzitsuak itzuli eta argitaratu dira. Hor dago Elkar zenaren Itzul saila, saiakeran eman diren lan garrantzitsuenak biltzen dituen Klasikoak bilduma... eta hor dira tarteka hainbat argitaletxek –Alberdania, Igela, Erein, Susa...– egiten dituen apustuak.
Hasieran zerrenda zabal bat osatu bazuten ere, urtero hautaketa burutzen du EIZIEko Literatura Batzordeak, zerrenda osatu eta, ondoren, deialdi publikoa egiteko. 1999ko bigarren deialdian, adibidez, 22 tituluko zerrenda aurkeztu zuten: han ziren Emily Brönte-ren «Wuthering heights», Heinrich Böll-en «Billard um halb Zehn», Cervantesen «Rinconete y Cortadillo» eta «El licenciado Vidriera», Mary Shelley-ren «Frankenstein» eta beste batzuk. Itzultzaileek obraren zati baten itzulpena aurkeztu behar dute –obraren hasierako 10 orriak edo, ipuin bilduma denean, ipuinetako bat– eta ondoren epaimahai batek aztertzen ditu aurkeztutako lanak. Epaimahaia Jaurlaritzako, EIZIEko eta Ibaizabaleko ordezkari banak osatua dago. Azken deialdian epaimahaiak hiru lan aukeratu zituen: ipuin bilduma bat –Edgar Allan Poe-ren «Antologia»–, antzerki obra bat –Oscar Wilde-ren «The importance of Being Ernest»– eta nobela bat –Jules Verne-ren «Michel Strogoff»–.
Behin lanak adjudikaturik daudela, itzultzailearen lana dator eta bakoitzak bere modura antolatuko du lana, beti ere, jarritako epea betez –epe hau lanaren luzeraren araberakoa izaten da–.
Itzuli beharreko titulua, egilea eta testuinguruaren azterketa egin ohi dute lehenik. Sarritan, itzultzaileak ezagutu eta gustuko dituen egileetara jotzen du eta, itzulpenari ekin aurretik dagoeneko badu haren inguruko informazioa. Batzuk garrantzia handia ematen diote dokumentazio lan honi. Ana Isabel Moralesek, esaterako, Jane Austen-en «Harrotasuna eta aurrejuzkuak» itzultzeko aukeratua izan zenean, idazle ingelesaren jaioterrira, Hampshirera egin zuen bidaia.
Nola ikasi daiteke hori egiten? Orain arte Euskal Herrian ez da itzulpegintza ikasketa unibertsiatriorik izan. Kanpoko unibertsitateetara jo izan dute, hortaz, itzultzaileek. Datorren ikasturtean, EHUk urteetako eskakizunari erantzungo dio azkenean, eta Itzulpegintza ikasketak egiteko aukera zabalduko du. Dena den, eta ikasketak lagungarri izanik ere, Juan Garziaren aburuz, gakoa esperientzian dago; itzuliaz ikasten dela itzultzen, alegia.
Dena den, literatur itzulpenaz soilik bizi nahi duenari ez zaio erraza gertatuko hori lortzea. Jaurlaritzarekiko hitzarmenak egoera hobetu badu ere, gurean ez dago literatur itzultzaile hutsik. Idazle ere badira batzuk, edo interpretari, irakasle, testu tekniko eta administratiboen itzultzaile... «
Masokistak garela pentsatzen dut askotan
Azken urteotan, ekinaren ekinez, literatur itzultzaile bikainak lortu dira eta etengabe izen berriak azaltzen ari dira esparru honetan. Euskal literatur itzulpengintzaren maila bikaina da, gainontzeko literatur esparruen artean bikainenetakoa. «
Askotan pena ere ematen digu ondoegi itzultzeak
orduan irakurlea ez baita konturatuko esaldi bakoitzak eman duen lanaz
Euskal irakurleen errekonozimenduaren esperoan, Literatura Unibertsala bilduma aurrera doa, baita bildumatik kanpora burutzen ari den beste hainbat itzulpen ere. Bildumako 83 titulu kalean daude dagoeneko, Maupassant eta Döblin-en titulu bana aurki izango dira liburudendetan, eta geroxeago Bierce, Fuentes, Guareschi eta Beauvoir-en txanda izango da. 2000. honetan aukeratuen zerrenda itxiko dute seguruenik, guztiak kalean ikusteko beste pare bat urte itxaron beharko bada ere. Eta orduan zer? EIZIEk egindakoaren balantzea burutuko du: zuzen egindakoa mantendu, okerrak zuzendu eta gabeziak bete beharko dira. Beste hitzarmen bat sortuko da agian. Oraingoz, agerian geratu dena zera da: bilduman, narratiba nagusitu da nabarmen. Aurrera begira, poesia, antzerkia eta saiakerari toki zabalagoa emango zaie, beharbada
Egun, gurean, literatur itzulpegintzatik soilik ezin daiteke bizi. Eta, hala ere, Jaurlaritzak EIZIEri emandako dirulaguntzak, itzultzaileek euren lanengatik nolabaiteko sari `duina' jasotzea ahalbidetu du. Gainerako argitaletxe eta bildumek euren kopuruak badituzte ere, Literatura Unibertsala bilduman tarifen sailkapen zehatza ezarri dute EIZIEkoek itzultzaileen lana ordaintzeko orduan; jatorrizko hizkuntzan oinarritutako sailkapena, hain zuzen.
Gazteleratik itzultzea errazagoa omen, eta hizkuntza horretatik euskaratzen duenari tarifa merkeena eskainiko zaio: 3.000 pezeta (120 libera) emango diote orri bakoitzeko –eta orri bakoitzean 2.000 karaktere sartzen direla hartzen dute kontuan–.
Ondoren frantsesa, ingelesa, italianoa eta portugesa datoz. Orriko 3.500 pezeta jasoko du itzultzaileak, kasu horietan.
Azkenik, gainerako erdaretan itzulita izanik –alemaniera, errusiera, edo japoniera, esate baterako–, tarifa orriko 4.000 pezetara igoko da.
Euskarazko bertsioak izango duen orri kopuruaren estimazioa itzulpena adjudikatu aurretik egiten dute eta horrela itzulpenaren prezioa finkaturik geratzen da deialdian bertan. Esate baterako, dagoeneko itzulpen fasean dagoen Jules Verne-ren «Michel Strogoff»ek 375 orri izango dituela estimatu eta itzultzaileari 1.312.500 pezeta emango zaizkiola finkatu dute.
Eta hizkuntzaz gain, obraren zailtasuna ez al dute kontuan hartzen? Bada, ez. Sarritan iruditzen zaigu Shakespeare itzultzeak askoz zailtasun handiagoak dituela, esaterako, Chestertonen lan bat euskaratzeak baino. Juan Garziak badaki zer den bata eta bestea itzultzea –Shakespearen «Sonetoak» argitaratuak ditu Alberdaniarekin eta Chestertonen «Ostegun izan zen gizona» ere itzulia du Literatura Unibertsala bildumarako– eta, bere esanetan, lan guztiek dute bere zailtasuna: «
Itxuraz sinpleenak diren obrek ere bere lana ematen dute
Baina, zer gertatzen da, jo dezagun, danieratik obra bat aukeratu eta jatorrizko bertsiotik euskarara zuzenean itzuliko duen inor ez badago? Itzultzaileak gutxienez bi hizkuntza desberdinetan egindako itzulpenak hartu beharko ditu oinarri. Horrela gertatu da, adibidez, Andersen-en «Hemeretzi ipuin»ekin.
Eta Literatura Unibertsala bildumaren zerrendari begiratzen dionak Yukio Mishimaren «Arratsaldeko atoiuntzia»rekin ere horrela egin dela pentsatuko du. Bada, ez. EIZIEkoek beraiek ezusteko handia hartu zuten hautatutako itzultzailearen datuak jaso eta Hiromi Yoshidak zuzenean, japonieratik euskarara, itzuliko zuela ikustean. Errusieratik euskaratu beharrekoetan ere, zuzeneko itzulpena egin da Euskadi Saria eskuratua duen Jose Moralesi esker
Faith Chepngetich Kipyegon keniarrak 1.500 metroko atletismo proba irabazi zuen larunbatean, Paris 2024ko azken-aurreko egunean, bigarren emakumezkoa bilakatuz historian atletismoan urrezko hiru domina olinpiko erreskadan lortu dituena. Gauzatxo bati ere erreparatu... [+]
Kazetariak adierazi du ez zekiela zergatik espetxeratu zuten, eta espetxean zegoela “bere buruaz beste egitea” iradoki ziotela, Russia Today-n izandako elkarrizketa batean. Esan du laguntza “gutxien espero zen tokitik” etorri dela.
Gipuzkoako Plataforma Antitaurinoak deitu zuen mobilizazioa, “Ez da kultura tortura da” lelopean. Donostiako Aste Nagusian zezenketak egongo dira aurten ere, jaietako egitarautik kanpo bada ere, hiru ikuskizun eskainiko dituzte abuztuaren 15,16 eta 17an Illunbeko... [+]
Kataluniako erkidegoko azken hauteskundeetatik eta Europako Parlamenturako bozen emaitzetatik abiatuta, presio turistiko handiena bizi duten Herrialde Katalanetako herrietan eskuin muturraren botoak nola egin duen gora aztertuko dugu artikulu honetan.
Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]
Bitxia egiten zait oso askok su artifizialei dieten miresmena. Ikuskizunak sortzen duen itsutasun eta gorreria aukeran nonahi. Ni uxatu egiten nau giro piroteknikoak. Baina onartzea besterik ez daukat gehiengo batek horretan murgilduta bizi nahi duela; besteak beste, sistema oso... [+]
Carles Puigdemonten ihesaldiaren bertsio bat kontatu du La Vanguardiako kazetari Mayka Navarrok, "iturri ofizialetatik lortua". Lastozko txapelak, gurpildun aulki bat eta hiru ibilgailu erabili zituzten mossoak nahasteko. Puigdemontek “gaur edo bihar” hitz... [+]
Mende batean, Baionako Euskal Museoak izan duen bilakaeraz erakusketa berezia sortu dute. Argazki, tindu edo objektuak ikusgai dira. 1924an William Boissel Bordaleko militarrak bultzatu zuen museoaren sorrera, "euskal herri tradizionalaren" ondarea babesteko... [+]
Egia esan, pena ematen dit kritika honi izenburu hau ipintzea. Bizeten Carmen oso opera ederra da, sentimendu unibertsalak jorratzen dituena, hala nola pasioa, jeloskortasuna, maitatuaren posesioa, independentzia... Eta hori guztia musika-lan bikaina oinarri hartuta. Baina... [+]
Bi bortxaketa eta beste sei erasoren salaketa zuzenak jaso ditu Gasteizko Mugimendu Feministak. Elkarretaratzea egin du erasoak salatzeko txosna gunean, ostegunean. Gasteizko Udalak elkarretaratzea ostiralean 11:00etan egin du. Erasoen harira ez dute inor atzeman, momentuz.
Martxoaren 5ean zabaldutako auto batek armarria “kentzea edo ezabatzea” agindu zuen, “jarrera politiko baten aldeko posizionamendua” dela eta “neutraltasun politikoaren aurka” egiten duelako. UPNk jarri zuen salaketa, eta Atarrabiako alkate... [+]
Bizkaiko e28 koordinadorak salatu du kide trans lodi batek eraso lodifoboa pairatu duela Gurutzetako ospitaleko Genero Identitatearen Unitatean.
ARGIAko erredakzioaren eskutik, sei irakurgai proposamen.
UPNk mozioa aurkeztu du Tafallako udalbatzan gobernu taldeari eskatzeko bertan behera utz dezala Raimundo el Canastero musika taldearekin zuen kontratua jaietan kontzertu bat egiteko. Lizarrako jaietan izandako polemikaren ondoren etorri da zentsura eskaera. PSN batu zaio... [+]