1616: BIZKAIKO AGINTARIAK SORGIN EHIZAN
- iritsi zuen Zugarramurdi eta Lapurdiko prozesu latzekin. Egoera lasaitzen ari zela, ordea, 1616 eta 1617 urteetan sorgin ehiza Bizkaia aldera mugitu zen, prozesu berezi bati bide emanez.
Berezia diogu, ordurako Inkisizioaren erasoaldi bortitzenak joanak zirelako eta horiek ez zirelako, gainera, Bizkaian burutu. Urte batzuk lehenago jo zuen sorgin ehizak bere gailurra. Hor dira Pierre de Lancre Bordeleko Legebiltzarreko kontseilariak 1609an Lapurdin buruturiko sarraskia –4 hilabetetan 600dik gora lapurtar bidali zituen sutara– edota hurrengo urteko azaroan Zugarramurdi inguruko sorginen aurka Inkisizioak Logroñon burututako Autofede ezaguna. Auto horretako epaimahaiko kide zen Alonso Salazar y Frias inkisidoreak gogor salatu zuen Zugarramurdiko ustezko sorginekin gertatutakoa eta txosten batean bildu zuen salaketa hori. Prozesuko 1.802 lekukoekin bildu eta horietarik soilik 6k mantendu zuen autoan esandakoa. Julio Caro Barojak egindako azterketen arabera, Salazar y Friasen jarrerak eta lanak berebiziko garrantzia izan zuen Inkisizioaren jardunak, handik aurrera, nabarmen behera egin zezan.
Sorginkeria salaketen bat-bateko ugalketaren arrazoiak anitzak dira. Alde batetik, Bizkaiko epaiketa hauek gainontzeko prozesuetan ere eman izan ziren ezaugarriak dituzte. Ez dago ukatzerik, adibidez, salaketen oinarrian auzokideen arteko tira-birak bazirela. Lurraren ustiapenak, salerosketak, amankomunezko elementuen erabilpenak... elkartasunerako ezezik liskarrerako ere arrazoia izan zitezkeen. Sekretupeko salaketak ziren gainera eta horrek mendekua asko errazten zuen. Ez da ahaztu behar lekukoak oso maiz haurrak izaten zirela eta euskara baino ezagutzen ez zutenak, gainera. Modu honetan, aitortzen manipulaziorako ez zuten oztopo handirik itzultzaile eta epaileek.
Zigorraren beldurrak ere lekuko bati baino gehiagori imajinazioa zorroztuko zion seguruenik. Baina Mikel Zabala historialariaren aburuz, ez zen hori salaketa andanaren arrazoi nagusia izan. Izan ere, ordurako paganismoaren aztarnak desagertzen ari bide ziren eta ideologia katolikoa barneratua zegoen, agintarien artean bereziki. Agintariok erabaki gogorrak hartzera euren barne batasuna indartu nahiak ere bultzatu omen zituen Zabalaren esanetan.
Baina arrazoi sakonago batek ere eragin bide zuen sorgin ehiza hau. Gogora dezagun urte horietan Jaurerriak kaparetasun edo hidalgia orokorra zuela. Baina aurreko urteetan pribilegio horrek hainbat erasoaldi ezagutu zuen, handik aurrera ugalduko zirenak. Jaurerriko agintariek kanpoko onarpena behar zuten kaparetasunari eusteko eta hortik etorri zen kanpoko epaile baten eskakizuna.
Ia 300 ustezko sorgin epaiturik, horietako batzuk tormentuz hilik... eta hori guztia Bizkaiko buruzagiek Madrili keinu bat egiteagatik gertatu zen. Gerora garbi ikusi zen, gainera, sorgin ehiza ez zela izan kaparetasunaren arazoaren konponbiderik aproposena
Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen buletinean, dokumentazioaren inguruan Mikel Zabalak eginiko azterketaz gain, Bermeo, Gernika eta Zamudioko autoen transkribaketak jaso dituzte. Horietan lekukoek –6tik 11 urtera bitarteko haurrak– akelarrearen deskribapen bitxia egiten dute eta hiruek antzekotasun susmagarria dute xehetasun txikienean ere.
Txikitatik ohetik irtenarazi eta akelarrera eramaten omen zituzten haurrak, oinez batzuetan eta hegan besteetan. Han hiru deabru topatzen zituzten, «feos y espantables». Erdikoa handiagoa izaten zen eta hiru adar zituen buruan. Datu honetan badirudi lekukoak –edo itzultzaile eta epaileak– ez zirela ados jarri, Zamudioko deabru nagusiak sei adar zituela esaten baita.
Sexu harremanen eta antropofagiaren inguruan ez da aldaketa nabarmenik herri batetik bestera. Haur txikienak zapoak zaintzen jartzen omen zituzten eta guztiei hildako sorginen haragia ematen zieten jateko: «...carne de bruxos y bruxas muertas negro y amargo y hediondo...». Neskek 12 urte eta mutilek 14 betetzean sorginekin akelarrean parte hartzeko garaia iristen zen. Kantuan eta dantzan aritzen ziren eta ondoren sexu harremanak izaten zituzten deabruarekin: «...luego se hecha el diablo sobre cada una de las mujeres y con ellas se ayunta y ha de parir sapos...».
Beti ere, autoen testuen arabera, badirudi Gernikako sorginek ez zutela besteek bezain lasai jarduten, Errosarioko Ama Birjina agertu baitzitzaien behin Jesus haurra besoetan zuela eta euskaraz mintzatzen: «Ene Angeruac es sinistu gaisto orrec esaten deuncun gausaac ta seuren eceetan esan eguiecu gurasoay eta ececoay eben yragaiten direan gaucac ece asco eroan dau Ynfernura bide oretati animac ta ecaytu suec eroan bear ceren ene seme Jaunac eroango caytu bere ceruetara declaradu badagicu alan». Eta hala ere sorginen erantzuna garbia izan zen: ez kasurik egiteko «Maruxa Marimascad» horri
Sorgin ehizari buruzko historia ezagunenak XVI. eta XVII. mendekoak dira Euskal Herrian: Erronkarin, Zugarramurdin eta Lapurdin, inkisidore eta torturatzaileen amorrua jasan zuten herritar ugarik. Hain justu 1525ean, duela ia 500 urte Pirinioetan lehen prozesu orokorra hasi... [+]
Lan kontu bat dela eta berrirakurri behar izan dut liburu zoragarri hau. Teoria, genealogia eta historia feminista batzen dituen liburu motz honek kritika ugari izango zituelakoan sarean begiratu eta, sorpresa! bakarra aurkitu dut, Irati Majuelok Berria-n idatzi zuena.
Marfa (AEB), 1954. Texasko basamortuko herri horretako Blackwell lehen hezkuntzako eskolan haurrak zeremonia berezi batean parte hartzera behartu zituzten. Irakasleek paper zatiak banatu zizkieten eta bertan zera idazteko eskatu: “Ez dut espainieraz hitz egingo, ez... [+]
Txina, 1417 urte inguruan. Zheng He almiranteak, Ming dinastiako enperadoreen soldatapeko esploratzaileak esan zuen posible zela “mundu osoa ibiltzea Txinatik irten gabe”. Ordurako Indiako Ozeanoan, Itsaso Gorrian eta Asiako hego-ekialdean zabaltzen hasia zen kolonia... [+]
Marcus Rediker historialari estatubatuarrak kapitalismoaren aurkako erresistentzien hasiera arakatu du, marinelen eta pirateriaren historiara iritsi arte.
Akelarre saiakera argitaratu zuen 2021ean, eta, iaz, berriz, perla urregorrizko bat: Elurzuriren hiru heriotzak. Grimm anaien ipuin ezaguna berridatzi zuen, eskuizkriburik zaharrena abiapuntu harturik, Grezia zaharreraino joanez, eta Elurzuriren istorioko zenbait elementuri... [+]
Kairo, 1250eko maiatzaren 2a. Shajar Al-Durr Egiptoko sultan izendatu zuten. Ez zen emakumezko lehen sultana izan; urte batzuk lehenago, 1236an, Raziak Delhiko sultan kargua hartu zuen. Baina esklabo izatetik agintari gorena izatea lortu zuen lehena izan zen.
Hala Pedro Ruiz de Eginoren hilketa nola hemen agertzen diren beste lekukotza batzuk dokumentuetan jasotako gertaera historikoak dira. Izen bat bera ere ez da asmatua.
Ezkarbarte (Nafarroa), 1576. Ozkoidi eta Lizaso komisarioak Orikain auzo nagusira joan ziren ustezko sorginkeria kasu bat ikertzera. Martirikorena etxeko Mari Martin zen ustezko sorgina. Eta Juan Lizasok Juan San Martin lekukoaren testigantza jaso zuen idatzia auzi larriago bat... [+]
Herrietako elizen zaintzaz arduratzen ziren emakumeak ziren serorak eta Euskal Herri osoan ezagunak izan ziren, Erdi Arotik XX. mendera arte. Baina bete zuten funtzioa ez zen berdina izan lurralde guztietan, ezta garai guztietan ere. Emakume haiek publikoki nabarmentzen ziren... [+]
Milaka agiri arakatu ditu Paul Arzakek azken 53 urteetan. Nafarroan izan diren ehunka sorginkeria prozesuetako datuak bildu ditu 443 orrialdetako Sorginkeriarena gurean liburu mardulean eta ateratzen duen ondorio nagusia da XV-XVI. mendeetako sorginkeria akusazio masiboek... [+]
Durangaldean XV. mendean sortu zen heresiari erantzunez, Espainiako inkisizioak hango herritarrak –batez ere emakumezkoak– hamarkadatan eta mendetan jazarri zituela diote ikerketa berrienek. Kasuak agerian utzi du botere erlijioso eta politikoak disidenteen beldur... [+]