"HIZTUNEK IRAUNGO DUTE, EZ HIZKUNTZEK"
- jardun askeagoak zer ekarriko ligukeen... Horiek eta beste batzuk Karlos Del Olmo EIZIEko idazkari eta Donostiako udaletxeko itzultzailearekin landu ditugu.
enez» itzultzaile eta interpretarien aldizkariaren azken zenbakiko «Oratoria, akatsak, itzulpengintza eta kalkoak» artikuluak eman digu bide ondorengo elkarrizketa EIZIEko idazkari Karlos Del Olmori egiteko. Itzulpengintzaz baino hiztunez hitz egin dugu, eta hauek darabilten hizkuntzaren kalitateaz. «Senez» –www.senez.com– Interneten ere baduzu).
Hizkuntz ereduak hautatzerakoan garbizaleek hizkuntza arriskuan ikusten dute beti.
Hariaren mutur bi dira: batean garbizaleak, bestean «denak balio du» diotenak. Non dago erdibidea?
Hala ere, nekez uka daiteke guztiz normalizatu gabe dagoela euskara eta hortaz «denak balio du» defendatzen duen jendea oso indartsua ez izatea ez da harritzekoa. Ingelesez, esate baterako, ez dago akademiarik eta idazleek eurek eratzen dute araua. Horrelakoetan ortografia urratzea oso normala izaten da, komunikazioak berak bideratzen ditu arauak.
Frantsesek, berriz, asko zaintzen dituzte arauak. Hala ere, idazleak eta beste zenbait gauzak haratago eraman nahian dabiltza. Gurean, aldiz, idazle batzuk urratzen dute, baina kalean denetarik topa dezakezu. Arau gabezia oso jende gutxik defendatzen du, nahiz eta horren aldekoak izan badiren. Azken hauek pentsatzen dute bidea ez dela lar arautzea, arau batzuk baino ez ematea baizik, eta hizkuntzak berak bidea egin ahala, hiztunek erabakiko dute zerk balio duen eta zerk ez. Talde eratu moduan ez dago. Gero euskalkiak eta batuaren arteko tira-bira ezaguna ere badago.
Ondorioz, zuzentasuna erlatiboa da?
Bada beste eredu bat, urrakorra edo hauskorra dena. Araua definitu eta gero apurtu egiten da. Ondo zer dagoen jakiteko, sena eta belarriaz gain, kontuan eduki behar izaten da hedadura, izan ere, hedatu ahala muina bera ezabatuz joaten da, eta ezabatzen bada batzuentzat altxorra ere galtzen. Baina eboluzioaren aldetik aukeratu beharko genuke nolakoa nahiko genukeen: hizkuntza txikia, gordea, ala hizkuntza hedatuagoa, hiztun berriei bide emango diena. Hedatzeak berarekin dakar muinaren galtzea, eta eredua hiltzea, eta azkenean beste hizkuntza bat sortzea. Lelokeria galanta baita esatea oraingo euskara eta orain seiehun urtekoa bera direnik. Harremanak badituzte baina aldaketa egon da, eta zer gertatuko da hemendik berrehun urtera?
Pentsatu behar dugu akatsa berez ez dela araua urratze hutsa, aldaketaren sintoma baino. Baina zer gertatzen da gero eta hiztun gehiagok huts egiten duenean? Arau urratzea arau bihurtzen da eta zenbaitetan eredu estandar ere bai.
Beste hizkuntza baten eraginagatik izaten da?
Hizkuntzaren biziraupena non dago?
Duela bi urte ikertu dute ume elebidunen artean, esaterako, kalkoak gertatzen direla hiztegi mailan, hein handi batean, baina nekezago barne joskera mailan. Hau da, arriskua txikiagoa da gramatika aldatzearena, hiztegia aldatzerena baino. Hala ere zerbaiten falta somatzen badu hiztunak, zer egingo du izaki bizidun bezala? Moldatu eta hartu ez daukana. Ingelesa gazteleran gero eta gehiago erabiltzen da, baita euskaran ere.
Euskaltzaindiaren arauak eta gomendioak, ETBk hizkuntz estandarraren apustu egin izan du... Zer jaso dezakegu horrenbeste arautik?
Bestetik, telebistaren eredua dela eta, aurpegiratzen zaio oso eredu artifiziala erabiltzea. Gazteleraz erabiltzen dena ere, jakin nahiko nuke nongoa den? ETBkoa estandarra da. Baina euskaldunoi zer gertatzen zaigu? Zorrotzago epaitzen dugula gure telebista gaztelerazkoa baino. Adibidez, euskaldun emakume batzuei galdetu zaie ea zelan moldatu diren gaztelaniazko «kulebroia» ulertzeko orduan, eta erantzuna izan da hasieran kostatu zaiela baina gero ulertu egiten dutela; eta filmak eta telesailak... gazteleraz edozein tonotan egin daiteke, baina ETBn ez bada geure etxekoan hitz egiten ez dugu onartzen.
Kalitatea oinarri dela, nondik jo dezake euskal hiztunen biziraupenak?
Barne Ministerioaren azken kanpainaz, ordea, ez dago argi zer gertatu zen: itzulpena horren txarra izan zen edo halako tokitik zetorrelako zigortu beharrekoa izan zen? Kontua da horrela hizkuntz zuzentasunetik pasako ginatekeela soziolinguistikara edo soziologia hutsera, horretan bestelako faktoreek dutelako eragina. Euskarak iraungo du? Jakina. Baina zer izango den, hori ez dakigu. Hiztunek eurek erabakiko dute eta
Threes! edo 2048 klasikoen bertsioa prestatu dute Julen Irazokik eta Ibai Aizpuruak, Mikel Dale musikagilearekin batera. Android-en doan deskarga dezakegu euskarazko bideojokoa.
Urtarrilean salmenta espekulatibo bat salatzeko ekintza egin zuen Arberoa Lurra eta Etxebizitza kolektiboak, eta horrekin lotuta egon daitezke atxiloketak. Goizeko seiak aldera atxilotu dituzte, "atea kasik hautsiz eta esku-burdinak segidan ezarriz", Ostia sareak... [+]
Israelgo lehen ministro Benjamin Netanyahuk "immunitatea", hau da, babes politikoa duela adierazi du Frantziako Kanpoko Aferen ministroak. Israelgo Haaretz eta Maariv komunikabideek jakitera eman dute Libanorekin adosturiko su-etenaren baldintzen artean zuela... [+]
Enpresa jo dute egoeraren erantzuletzat, baita erakunde publikoak ere. Langile batzuek bost hilabete baino gehiago daramatzate kobratu gabe, eta ostiral honetan egingo dute manifestazio bat, ontziolatik abiatuta: ez dezatela itxi aldarrikatzeko.
Ostegun eta ostiral honetan 40 hizlari baino gehiago ariko dira EHUko Leioako campusean Lana eta sindikalismoa XXI. mendean Nazioarteko Lehen Biltzarrean. Lan munduaren eta sindikalismo eraldatzailearen erronkez eta estrategiez eztabaidatuko dute.
Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]
Azaroaren 25ean hasi eta abenduaren 1era arte iraunen du Hego Koreako Busan hirian aitzina doan gailurrak. Petrolio ekoizle diren estatuak eta beraien lobbyak oztopoak jartzen dabiltza, ekoizpenaren mugatzerik ez dutelako nahi.
Eguneroko abiadura itogarritik atera eta eskola-proiektua amesteko, gogoetatzeko denbora hartzea aldarrikatu dute solaskideek, Superbotereak liburua aurkezteko mahai-inguruan. Patxadatsu aritu dira, hain justu, eraldatzeaz, inpotentziaz, ilusioaz, eskola bakoitzak egin beharreko... [+]
Barakaldoko Udalak euskararen erabilera “umiliagarria” egin duela salatu du Sasiburu euskara elkarteak. Salaketa argitaratu ostean kanpainaren euskarazko bertsioa ezabatu du udalak. Halakorik berriz gerta ez dadin arduradunen barkamen publikoa eta behar diren... [+]
Abenduaren 14an Bilbon etxebizitzaren negozioaren aurkako mobilizazio nazionala antolatu dute Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak eta Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatuen Sareak. Ia 200 izan dira auziarekiko elkartasuna adierazi duten eragileak.
2024ko otsailean Astigarraga-Hernani tartea amaitu zutenean Abiadura Handiko Trena 2027an prest egongo zela aurreikusten zuen Eusko Jaurlaritzak. Orain Arkautiko lotunearen obren lizitazioari ekin dio Jaurlaritzak; Euskal Trenbide Sarea enpresaren esku utzi du, eta 2027an hasiko... [+]
82 urteko abeslari oriotarrak azken disko bikoitza kaleratu du, Gernikan 2023ko azaroaren 11n eskainitako kontzertuaren zuzenekoa. Eta horrekin bere ibilbideari amaiera eman diola iragarri du.
Gutxi ateratzen naiz azken urteetan. Askotan esan dut, badakit, baina badaezpada ere. Bertso saio batera joan naiz gaur. “Bejondeizula”. Bai, horregatik abisatu dut gutxi ateratzen naizela, pentsatzen dut zuek kultur ekitaldi askotara joaten zaretela, eta... [+]