Atxuri: mantu txuriz

  • oroitgarri aunitz ikusteaz gain, Bigarren GerraKarlistaren eszenario garrantzitzuenetariko batbisitatzeko parada izan genuen, garai hartakogertaera eta tragedia imajinatuz. Aurkeztuko dizuegun ibilbide hau hasteko asmoz Urbiako leporainohurbilduko ginela erabaki genuen. Urbiako lepora igo zaitezke Zugarramurditik, Oronoz aldetik edotaguk egin genuen bezala, Etxalarko Orizkiauzoa iragan, Exkisaroi aldera doanerrepidea utzi eta Obeneako errotatikleporaino iritsi.
Bidearen ertzak elurrez estalirik agertzen zitzaizkigun, baina artoski gidatuz, ez genuen arazorik izan lepora iristeko. Haizparratzeko malarrean bizi diren saiak guri so zeuden eta haiek izan ziren Ibañetako lepo aldera abiatzen ikusi gintuzten bakarrak. Berehala geunden Etxeberriko ardi borda eta bere artegi handiaren alboan. Joxemiel Barandiaranek trikuharri bat aurkitu zuen borda honetatik 30 metrotara, 1949an Zugarramurdiko mendi hauetara egindako ibilaldi batean. Guk jarraitu genuen Ibañetako lepo aldera Airagarri gaineko Ipar mazela zeharkatuz. Gorago geratu zen Airagarriko iruinarri erdi eroria.
Ibañetako lepora hurrantzen ginen heinean, nabarmenago ikusten genituen bertako trikuharriaren tumulua eta ganbarako harlauzak, handienak 2 metro baino gehiago neurtzen zuelarik. Trikuharriaren alboan eta Airagarri aldera, mairuen baratzen harrizko zirkuluak zabaltzen ziren, 12 kontatu genituelarik. Zugarramurdiko artzainek otoitz egiten zuten harri zahar hauen aitzinean, beihalako usaia jarraikiz. Mairuhilarriak deitzen zietela kondatu zion Dominika Gilsuk, Zugarramurdiko andre zaharrak, Joxemiel Barandiarani. Gazte zelarik, Dominikak ere otoitz egiten zuen mairuhilarrien aurrean, etxeko artaldea larre haietara bazkatzera eramaten zuenean.
Atxuriko tontorra biziki hurbil ikusten genuen eta denbora gehiago galdu gabe brauki ekin genion patarra igotzeari. Altuera irabazten genuen ahala, bidearen alboetan eta Atxuriko tontorraren aurrean doazen zelaitxo harritsuetan, Bigarren Gerra Karlistako eraikuntzen aurrien artetik igaro ginen. Lubaki haiei beha denboran atzera jo genuen, 1873. urtera arte, eta Dantxarineatik egindako Carlos erregegaiaren sarrera ospatzeko kainoi burrunbaden ohiartzunak berriro gortu zizkiguten gure belarriak. Hiru urte beranduago, 1876an, beste motatako kainoikadak entzungo ziren Atxuri mendian, liberal eta karlisten arteko borroka garrantzitsua hemen agitu baitzen. Urte hasieran, geroxeago bisitatuko dugun Orizki mendia liberalen eskuetan erori zen. Handik bonbardatu zituzten Atxuri gotorlekutzat hartu zuten karlistak. Bi hilabete iraun zuen setioak; Irumugetako lepoa eta Usategieta okupatu ondoren, borroka lazgarri baten ostean, otsailaren 20an Alfontso XII.aren armada Atxurin sartu zen, milaka karlistarrek erbesterako bidea hartzen zuten bitartean.
Orain gure begiak Lapurdiko lautada zabalean galtzen ziren. Bestaldean, soilik bistarekin Pirinioetara irits gintezke, Gipuzkoa eta Nafarroako mendiak aurre-aurrean genituela. Hurbilago, Larrun eta Ibantelik, Atxuriren anai-arrebak ematen zuten.
Atxurik eskaintzen zigun ikusmira paregabeaz gozatu ondoren, aguro jaitsi ginen Etxalar eta Zugarramurdi lotzen zituen bide zaharra jarraitzeko asmoz. Gure asmoa Irumugetako leporaino iristea zen, handik Orizki mendira igotzeko. Etxalar, Sara eta Baztan banatzen dituen muga horretarako bidean, Soroaundiko trikuharriaren albotik igaro ginen, zutik irauten duen harlauza garbi nabarmentzen zelarik ote eta iratzearen gainetik.
Orizki alderako igoera hasi genuen. Pinuen artean hastapenean eta zonalde garbalean geroago, aise lortu genuen Orizkiko baratzetaraino iristeko behar genuen altuera. Haien harri zaharretatik, Atxuriko aurpegi zohardia ederki bisitatzen genuen. Metro bakan batzuk ibili ondoren, Orizkiko gailurrean ginen. Gerra karlistetako garaietan Zentilmendi edo Centinela deitzen zitzaion honi. Oixtian aipatu dugun bezala, gain honetatik aritu ziren liberalak Atxurin babesturik zeuden karlistarrak bonbardatzen.
Gure bidea jarraituz, Irazako lepora jaitsi ginen eta hango pistatik Etxalartik datorren errepidera atera ginen. Mundruna denbora gutxitan zapaldu genuen, Bondariena baserrira doan pista berehala hartu baikenuen. Horrela, Ezkurbi osoa zeharkatzen duen bidetik, Obenea aldera jaitsi ginen. Beherago, erreka aldera geratzen da izen bereko errota ospetsua. Orabideko bailara osoa menperatzen duen bidea jarraitu nahi bagenuen, amiñi bat igo behar genuen, Gaztanaldea baserriraino iritsiz.
Handik hurbil, pisten bidegurutze batean, Etxarteko trikuharri itzela topatu genuen. Harrigarri suertatzen da trikuharri eder eta nabarmen hau oso berandu deskubritu zela. Gainera, oraindik ezezaguna izaten da bertako auzokideentzat. Trikuharriaren xerka genbilela, Etxartea baserriko biztanleei galde egin genien eta, Ibañeta lepoko garai karlistetako hilobien berri bazuten ere —berez ez dira karlista garaiko hilobiak—, ez zekiten non kokatzen zen auzo hartako historiaurreko oroitgarria.
Etxarteako trikuharri ederretik, gorako pista hartuz eta Telletxeko Bizkarreko Hego isurialdea zeharkatuz, Etxartea baserrira iritsi ginen. Handik Urbia leporako bidea garbi markatu zitzaigun, galtzada zaharraren antza hartzen zuen harlauza zabal eta landuen bidea

Azkenak
Donostiako metroko Mirakontxa-Easo zatiaren lanek %164ko gainkostua dutela salatu dute

Satorralaiak plataformak eman du gainkostuaren berri, informazioa Jaurlaritzari eskatutako txosten batetik aterata. Donostiako metroaren Mirakontxa-Easo zatiaren lanak 53 milioi eurotan esleitu ziren, eta egungo aurrekontua 139,4 milioi eurokoa da. Donostiako metro-pasantearen... [+]


Haur miopeen gorakada handia, kezka iturri: “Kanpoan jolastea oso inportantea da”

Miopia gero eta gehiago eta gero eta lehenago ari da garatzen, eta horren arriskua da dioptriak gehitzen joatea eta helduaroan begiari lotutako hainbat gaitz izateko aukerak dezente handitzea. “Eguzki-argia jasotzea inportantea da, eta denbora asko ez igarotzea oso gertu... [+]


M8an faxismoaren kontra eta aliantza feministen alde egingo du Euskal Herriko Mugimendu Feministak

Martxoaren 8an kalera ateratzera deitu ditu herritarrak mugimendu feministak, "desberdinkeriek bere horretan" dirautelako. Zapalkuntza mekanismo berriak agertu direla salatu dute, eta feminismoa "ezkerreko borroken erdigunera" eramateko beharra... [+]


M3moria Auzolana ekimena sortu dute, Martxoak 3ko grebekin loturiko objektuak eta testigantzak biltzeko

Martxoaren 3ko Memoriala hornitzeko erabiliko dira bildutako objektuak. Ekimena ahalik eta jende gehienarengana iristeko asmoz, jardunaldiak antolatuko ditu Martxoak 3 elkarteak Gasteizko auzoetan.


12-18 urteko ikasleak zaintzaz gogoetatzen jarri ditu Euskadiko VII. Olinpiada Filosofikoak

Une delikatua igarotzen ari den zure lagun minak Taylor Swiften kontzertura joatea proposatu dizu, baina kide zaren elkarte ekologistak elkarretaratzea deitu du, abeslariak sortuko duen kutsadura salatzeko; nora joango zara? Dilema etiko horri erantzun diote gazteek, baita... [+]


Punto de Vista: mundua pantailan ikusteko beste modu bat

Otsailaren 24tik eta martxoaren 1era bitartean, astebetez 60 lan proiektatuko dituzte Punto de Vista zinema dokumentalaren jaialdian. Hamar film luze eta zazpi labur lehiatuko dira Sail Ofizialean; tartean mundu mailako lau estreinaldi eta Maddi Barber eta Marina Lameiro... [+]


PSNk AHTaren Gasteizko lotunearen alde egin du, Ezkiokoa ez dela “bideragarria” argudiatuta

"Gasteiztik egin ezean, ez da egingo", adierazi du PSNren bozeramaile Ramón Alzorrizek. Kontra azaldu dira Geroa Bai, UPN eta PP.


CAFek Jerusalemgo tranbiaren proiektua utz dezala eskatzeko manifestaziora deitu du BDZk

Larunbatean egindako prentsaurrekoan adierazi dute manifestazioa ekainak 14an Donostian egingo dutela. 130 kolektibo, alderdi politiko eta sindikatu batu zaizkie eta "atxikimendu kanpaina oraindik zabalik dagoela" gogorarazi dute.


Famili'on egonaldi ibiltaria aurkeztu dute lehendabizikoz Baionan

Plazara, AEK, Uda Leku, Dindaia eta Ebete antolakundeak Baionan elkartu dira Famili'on egonaldi ibiltariaren lehen edizioa aurkezteko. Hizkuntza mailaren arabera eskaintza bat edo beste egongo da eta haur zein gurasoentzat izango da udaberrian.


Hamahiru urte eta erdiko kartzela zigorra ezarri diote Mario López Gernikako saskibaloi entrenatzaileari

Neska adingabeari sexu abusuak era jarraituan egin zizkiola frogatutzat jo du Bizkaiko Lurralde Auzitegiak.


25 urtez 300 haur bortxatu zituela aitortu duen zirujauaren aurkako epaiketa hasi da Frantzian

1989tik 2014ra, Frantzia mendebaldeko hainbat ospitaletan egindako erasoengatik epaituko dute. 74 urte ditu Joel Le Scouarnec zirujau ohiak, eta espetxean dago beste lau sexu eraso kasurengatik.


2025-02-25 | Angula Berria
Iratxe Sorzabal preso politikoaren absoluzioa eskatu dute Irunen

Iratxeren Bidasoaldeko Lagunak ekimenak deituta, dozenaka lagun kalera atera ziren atzo Iratxe Sorzabal preso politiko irundarraren absoluzioa eskatzeko eta behingoz etxera ekartzeko, torturak salatzeaz gain.


Paxkal Indo
“Apaizek jipoitzeko beldurrez, isiltasunak sekulako lekua zuen Betharramen”

Azken asteetan François Bayrou Frantziako lehen ministroaren harira ezaguna egin bada ere, aspalditik dira albiste Betharram eskola katolikoko apaizen gehiegikeriak. Lau urtez barnetegian ikasle izan zen Paxkal Indo lapurtarrarak Euskal Irratiaki adierazi eta ARGIAk... [+]


Hasi da AEBetako Greenpeace desagerrarazi dezakeen epaiketa

Greenpeaceko kideak Dakota Acces oliobidearen aurka protesta egiteagatik auzipetu dituzte eta astelehenean aztertu du salaketa Dakotako auzitegiak. AEBko Greenpeacek gaiaren inguruan jasango duen bigarren epaiketa izango da, lehenengo kasua epaile federal batek bota zuen atzera... [+]


2025-02-25 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Txinako Alderdi Komunista eta enpresa pribatu erraldoiak: tolerantziatik lankidetza goxora?

Otsailaren 17an Txinako Alderdi Komunistaren arduradun gorenak bildu ziren bertako enpresa pribatu handienen zuzendari nagusiekin. Ez da ohikoa aldi eta areto berberean Huawei, BYD, New Hope, Tencent, SWSC, Yushu, Xiaomi edo DeepSeek bezalako konpainien nagusi gorenak bilduta... [+]


Eguneraketa berriak daude