Duela gutxi arte bisoi hitza ez genuen ezagutzen, animalia horren larruaz eginiko berokia ez bazen behintzat. Berokiak gogora dakarkigun bisoia eta gure ibaietan aurki daitekeen bisoia espezie oso desberdinak dira. Berokiarekin erlazionatutakoa bisoi amerikarra da. Bestea, Oka, Arga edo Debako ibaiertzetan ezkutatuta bizi dena bisoi europarra da. Nahiz eta gero eta entzunagoa izan eta bere biologiari buruzko informazio zientifikoa gorantz doan, gure faunako ugaztunik ezezagunenetakoa da. Zoritxarrez, beharbada, ezagutzeko aukerarik gabe desagertuko da. Erdialdeko Europatik desagertzen hasi zen joan den mendearen erdialdean (Erdialdeko Europaren zati handi bat hartzen zuen hasieran) eta bisoiaren banaketa eremua etengabe murrizten ari da. Adituen arabera desagertzeko arriskurik handienetakoa duen espezietakoa da. Bideragarriak diruditen populazio bakarrak Frantziako hegoaldean eta Iberiar Penintsulako iparraldean daude.
Bisoi europarra, ibai, erreka eta ingurune hezeetan eta hauen gertuko lurretan bizi den haragijale txikia da.
Antzina, Europako zati handi batean bizi zen, Iberiar Penintsularen iparraldetik, kontinentean zehar ekialderantz Uraletaraino. Baina XIX. mendean hasi eta oraindik jarraitzen duen atzerakada prozesu baten eraginez, jatorrizko banaketa eremuaren zati handi batean desagertu ondoren kontserbazio egoera larrian dago gaur egun (IUCN erakundearen arabera –1994. urtean desagertzeko arriskuan dauden espezieak jaso eta sailkatzen dituen zerrenda «gorri» eguneratua aurkeztu zuen–, azken 10 urte edo 3 belaunaldietan % 50eko murrizketa jasan dute beraien populazioek). Gaur egun, bisoi europarrak bi populazio bananduetan aurkitzen dira: Europako hegomendebaldean dago lehena (Bordeletik Errioxaraino dagoen lurraldean, Euskal Herria barne) eta ekialdean bestea (Bielorrusia eta Errusiako zati batean). Danubio ibaiaren deltan ere bisoiaren populazioren bat egon daiteke, azken hilabetetan eginiko behaketa berrien arabera. Ekialdeko herrialdeen egoera sozioekonomikoak alde batetik eta bertako bisoien atzerakada etengabeak bestetik, espezie honen kontserbazioaren itxaropena hegomendebaldeko populazioan jarri dute neurri handi batean. Populazio honen zati handi bat Euskal Herrian egoteak, nazioarte mailan ugaztun honen kontserbazioaren arduradun nagusien artean jarri gaitu.
Bisoiaren kontserbazioan lan egiteko orduan bi arazo nagusi aurkitu dira: lehena, espezieak jasan duen eta jasaten duen atzerakadaren arrazoiak ezezagunak direla oraindik (hipotesi asko dago baina nabaritasun gutxi) eta bigarrena, espeziearen biologiaren zenbait alderdik ikertu gabe jarraitzen duela (zeintzuk dira espeziearen habitat beharrizan zehatzak, nolakoak dira bisoien populazioen ezaugarri demografikoak, elikadura beharrizanak, ugalketa arrakastatsuaren baldintzak, uraren kutsadura, kanalizazio, ibai ertzeko landarediaren mozketa eta bestelako giza jardueren eragina nolakoa eta zenbaterainokoa den...). Hori guztia dela eta, datozen urteetan ikerketa eta kontserbazioa inoiz baino lotuago joan beharko dute.
Euskal Herrian eginiko hainbat lanek bisoiaren distribuzioa partzialki erakusten zuten eta espeziearen biologiaren aspektu batzuk ezagutzeko oinarrizko lan batzuk ere eginak dira, baina oro har, bisoi europarra animalia ezezaguna da hemen.
Testuinguru honetan Eusko Ikaskuntzako Natur Zientziak Saileko eta Aranzadi Zientzia Elkarteko Ornodunen Departamentuko ikerlari talde bat duela urte pare bat bisoi europarra ikertzen hasi ginen. Bestalde, Zarauzko Izadi taldeak Eusko Jaurlaritzari bisoi europarra Euskal Autonomia Erkidegoan nola banatuta dagoen aztertzeko eskaera egin zion. Eusko Jaurlaritzak baiezkoa erantzun du eta Eusko Ikaskuntzako Natur Zientziak Sailak hartu du lana bere gain eta urte eta erdiz bisoiari buruzko datuen eguneraketa lanean arituko dira. Une honetan ditugun datuen arabera eta desagertze arriskua ikusita, animaliatxo hau aurkezteaz gain kontserbatzeko aukeren inguruko iritzia luzatzen dugu.

Ezezaguna da oraindik bisoi europarrak Eskal Herrian duen banaketa zehatza. Espeziearen distribuzio eguneratua ezagutzeko argazki tranpak oinarri dituen metodo berri bat prestatu dugu lehendabizi. Metodoaren jatorria, Estatu Batuetako USDA Forest Service delakoak hango zenbait karniboro detektatzeko prestaturikoa da; Gipuzkoako Foru Aldundiko Basafauna Zerbitzuaren laguntza ekonomikoarekin, metodologia berri hori lurralde honetako baldintza eta materialetara moldatu dugu. Zenbait saiakuntza egin ondoren, emaitza onak ematen dituen laginketa protokolo bat finkatu dugu: ohiko metodoen bidez karniboroen harrapaketak ez dira ahaleginen % 5era iristen eta metodo berriarekin lortutako etekina % 35 ingurukoa da. Etekin handiko metodoa izatea bisoiaren distribuzioa epe labur batean eguneratzen lagungarri izango zaigu eta laginketak maiz errepikatuz bisoien joera poblazionalak objektiboki baloratzera iritsi gaitezke (aurreko informaziorik ez dagoenez, ezinezkoa da oraingoz hori hemen egitea). Metodoa prestatu ondoren laginketa sistematikoekin hasi gara. Ezin dugu emaitzik aurreratu baina orain artekoa aztertuta lehen ondorio interesgarriak atera daitezke. Hauen artean aipagarria izan daiteke ibai ertzak hasieran uste baino karniboro gehiagok erabiltzen dutela eta bisoiez gain, lepazuriak (

), katajinetak (

), azkonarrak (

) eta etxe-katuak (

) sarritan aurkitzen dira; lepahoriak ere (

) bisoiaren habitatean aurkitu ditugu urteko garai batean. Datu hauekin ibai ertzeko basoen ikuspegi berria daukagu eta hori bisoiaren biologiaren zenbait aspektu ongi baloratu ahal izateko oso erabilgarria izango da.

Gipuzkoako ibai bateko bisoi europarrak «radiotrakin» bidez ikertzen hasi gara. «Radiotrakin»a zera da, animaliei irrati emisore txiki bat erantsi eta horren seinalea hartuko duen rezeptore baten bidez animaliak edozein unetan zehaztasunez lokalizatu ahal izatea. Horrela, animalien eguneroko bizitzaren ezaugarri asko ezagutu ahal ditugu: aktibitate orduak, ibaian gehien erabiltzen dituzten zatiak, giza-jardueren aurrean erakusten dituzten erreakzioak... Lehen emaitzek giza jardueren aurrean nahikoa tolerantea den animalia bat erakutsi digute, baina aldi berean diskretua. Bere gordelekuak giza etxebizitzatatik oso gertu, arrantzaleak ibiltzen direneko lekuetan edo baratzeetan jartzeko gai da esate baterako, baina bere jarduera gizakia gutxien agertzen denean egiten du. Hurrengo hilabetetan egingo den jarraipenak habitat beharrizanak ezagutzeko balioko du: ibai ertzen egitura, populazio bideragarriak mantentzeko baldintza egokiak dituzten gutxieneko ibai luzerak eta abar.

Bisoi europarraren kontserbazioak berau ikertzen dugun talde guztion koordinazioa beharko du. Arlo honetan, aipagarria da Euskal Herrian dihardugun bi ikerlari taldeen arteko harremana eta elkar aditzea (EHU-ko Zoologia departamentukoa bata, Eusko Ikaskuntzako Natur Zientziak Saileko eta Aranzadi Zientzia Elkartearen Ornodunen Departamenduko kideona, bestea). Aipagarria da ere Europako ekialdean bisoia ikertzen ari direnekin mantentzen dugun harremana. Azken hauekin aurtengo ekainean elkartu gara, Finlandian ospatu den «Third European Mammal Congress» delakoak eskainitako aukerari esker; bertan, azken emaitza eta iritziak elkarri emateko aukera izan dugu. Han jasotako berri eta iritzien artean, berriz ere zera nabarmendu behar da: bisoi europarra kontserbatzeko aukera, aurrerantzean hemen egingo den lanaren menpekoa izango dela neurri handi batean.
Honek guztiak azken gogoeta batera eramaten gaitu: erronka berri honi aurre egiteko gai izango ote gara? Zein da bisoi europarraren etorkizuna Euskal Herrian?

Jakin badakigu hasteko, ohiko kontserbazio neurriak (habitataren babesa,...) eta ikerketa konbinatua beharko direla. Legediaren aldetik, jadanik indarrean dauden hainbat lege zorroztasunez betetzearekin nahikoa da oraingoz bisoiaren habitata (ur korronteak eta hauen inguruko lurrak) babesteko eta, dakigunaren arabera behintzat, bisoiak arrisku berezirik gabe bizi ahal izateko. Bestalde, gure herriaren egoera sozioekonomikoa nahikoa ona da; honelako gai batek ez du erabateko lehentasunik lortuko, baina naturaren kontserbazioaren arloan lehen mailakoa dela onartu eta horrek eskatzen dituen neurriak hartzeko moduko egoera bai ematen da hemen. Aspektu teknikoari dagokionez, ugaztun hau ikertzen gabiltzan taldeok gaiaren inguruan sortuko diren ikerketa lerro berriak garatzeko ahalmen nahikoa daukagula esan dezakegu (zer esango dugu ba?); emandako lehen urratsetan lortutako emaitzak ikusi ondoren, hori pentsa daiteke behintzat.
Hala ere, ez gaitezen baikorrak izan; ez oraingoz behintzat. Euskal Administrazio Publiko konplexuak egiten duen naturaren babeserako politikak zertxobait berritu beharko ditu: espezie nahiko ezezagun batek lehentasuna eskatzen du; espezie bakar bati zuzenduriko ikerketa lerro jarraiak mantendu (finantzatu) beharko ditu (berria hemen); ibai bazterreko habitata babesten duen legedia zorroztasunez bete eta betearazi beharko du; kontserbazioa ikerketa zientifikoan oinarritutako prozesu dinamiko bezala ulertu beharko du... Dudarik gabe, Euskal Herrian egiten den naturaren babesa egoera berri baten aurrean aurkitzen da; itxarongo al du bisoiak eman beharreko aldaketak iritsi arte?