Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
asteartea 2024ko uztailaren 23an
MENDE BERRIAREN IRAGARLE
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Egun handia da abuztuaren hogeita sei hau. Igaro berri den mendea Donostian agurtu ostean, aurrenekoz ospatzen dira Lore Jokoak Bilbon. Euskal Herriko hiririk handiena hartuta, Abbadieren ametsa bete denekoa da gaurkoa.
Arenalean paseran dabiltzan bilbotarren artean, jendetza itzela bildu da Arriagara: foralistak, nazionalistak, liberalak... Galak erregin bat ere badu, Angeles Oriol Ibarra, bilbotar familia ezagun bateko alaba.
Dominak eta diplomak ematen dira nekazaritzaz, merkataritzaz, Bilboko historiaz eta higieneaz eginiko lanentzat. Sariak daude euskaraz zein gazteleraz idatzitako olerkirik ederrenentzat, euskal doinurik eztienentzat. Eta denen artean hamahiru urteko gazte batek biltzen du jendearen arreta: Jesus Guridi gasteiztarrak diploma eta 250 pezetaz hornituriko Plazido Allende saria irabazi du «Txalupan» aireagatik.
Espero bezala doa eguna Salamancako Unibertsitatetik gonbidatuta ekarri den hizlariak bere mintzaldiari aldaketa nabarmen bat ematen dion arte:
«
Arenalean paseran dabiltzan bilbotarren artean, jendetza itzela bildu da Arriagara: foralistak, nazionalistak, liberalak... Galak erregin bat ere badu, Angeles Oriol Ibarra, bilbotar familia ezagun bateko alaba.
Dominak eta diplomak ematen dira nekazaritzaz, merkataritzaz, Bilboko historiaz eta higieneaz eginiko lanentzat. Sariak daude euskaraz zein gazteleraz idatzitako olerkirik ederrenentzat, euskal doinurik eztienentzat. Eta denen artean hamahiru urteko gazte batek biltzen du jendearen arreta: Jesus Guridi gasteiztarrak diploma eta 250 pezetaz hornituriko Plazido Allende saria irabazi du «Txalupan» aireagatik.
Espero bezala doa eguna Salamancako Unibertsitatetik gonbidatuta ekarri den hizlariak bere mintzaldiari aldaketa nabarmen bat ematen dion arte:
«
Tengamos también los vascos nuestro imperialismo; un imperialismo sin emperador, defensivo y pacífico, no agresivo y guerrero. Rebasemos a la patria chica, chica siempre, para agrandar a la grande y empujarla a la máxima, a la única, a la gran patria humana. Y si un vasco fundó la Compañía de Jesús, contribuyamos nosotros, su casta, a fundar la Compañía del Hombre...
».
Entzule batzuk urduritzen hasiak dira. Konplizitatez eta susmoz beteriko begiradek antzokia zeharkatzen dute euskararen gaiari eutsi dion orduko:
«
Entzule batzuk urduritzen hasiak dira. Konplizitatez eta susmoz beteriko begiradek antzokia zeharkatzen dute euskararen gaiari eutsi dion orduko:
«
El vascuence se extingue, sin que haya fuerza humana que pueda impedir su extinción. Muere por ley de vida...
»
Miguel Unamuno bilbotarrak bost urte daramatza sorterrira itzuli gaberik. Hogeita hamasei ditu orain, eta Salamancako Unibertsitateko errektore da.
Dioena ez da berria. Arrese Beitiarengandik Campionengana, Ama Euskararen heriotza usu iragarria eta kantatua izanagatik, harrokeria kutsu horrek, berben harian atsekabe arrastorik ez somatzeak egiten du laidogarri Unamunoren arrazoibidea. Gibelminez ari dela esan liteke:
«
Miguel Unamuno bilbotarrak bost urte daramatza sorterrira itzuli gaberik. Hogeita hamasei ditu orain, eta Salamancako Unibertsitateko errektore da.
Dioena ez da berria. Arrese Beitiarengandik Campionengana, Ama Euskararen heriotza usu iragarria eta kantatua izanagatik, harrokeria kutsu horrek, berben harian atsekabe arrastorik ez somatzeak egiten du laidogarri Unamunoren arrazoibidea. Gibelminez ari dela esan liteke:
«
...y yo estoy convencido de que la principal causa es de orígen intrínseco, y se basa en la inaptitud del euskera para convertirse en lengua culta. Al vascuence le mata lo que más han admirado muchos: su embarazosa complejidad, su sintetismo y su carácter aglutinante.
Enterrémosle santamente, con dignos funerales, embalsamado en ciencia; leguemos a los estudiosos tan entrañable reliquia...
»
Marmara handia da oilategitik oihu egin diotenean:
Marmara handia da oilategitik oihu egin diotenean:
A Salamanca! A Salamanca!
Zangoak antxumatuta, behakoa antzokiko sabai ederrean, Unamunok eserita itxaroten dio isiltasunari. Hasten den aldiro, kontrako oihu zaparradak behartzen du atseden hartzera.
Katrazka topatzen du zirrikiturik esan nahi duena esateko:
«
Katrazka topatzen du zirrikiturik esan nahi duena esateko:
«
Porque el vascuence tiene que desaparecer por ser impropio de los actuales tiempos y recordar una época de barbarie, ignorancia y fanatismo...
»
Oihuak sua antzoki batean legez hedatu eta atoan hartzen dute areto guztia.
Behe aldeko publikoaren artean, asko dira Ramiro de Maeztu bezala, hizlariaren berbak txalo artean babesten dituztenak. Anfiteatroan, gehiago dira Unamunori eskua luzatuz zemai egiten diotenak.
Ekitaldi amaieran, kanpoan, iragan mendeari ez bezala eman zaio amaiera mende berriko lehen Lore Jokoei. Muturrekoka
Oihuak sua antzoki batean legez hedatu eta atoan hartzen dute areto guztia.
Behe aldeko publikoaren artean, asko dira Ramiro de Maeztu bezala, hizlariaren berbak txalo artean babesten dituztenak. Anfiteatroan, gehiago dira Unamunori eskua luzatuz zemai egiten diotenak.
Ekitaldi amaieran, kanpoan, iragan mendeari ez bezala eman zaio amaiera mende berriko lehen Lore Jokoei. Muturrekoka
Kronologia
1900
1901
1902
«Ama Euskeriaren Liburu Kantaria» poema-bilduma plazaratu zuen Felipe Arrese Beitia idazle bizkaitarrak.
Euskalduna untzigintza eta siderurgi enpresa sortu zen Bilbon.
Joan Inazio Urangak «Manu» komedia idatzi zuen.
Toribio Alzagaren «Txanton Piperri» opera estreinatu zuten Donostiako Euskal Jaietan.
1901
Iparraldeko eta Hegoaldeko euskaldunen artean hizkuntz batasuna lortzearren, Euskal Literatur Elkartea sortu zen Hendaian.
Txomin Agirreren «Kresala» nobela atalka plazaratzen hasi zen «Euskal Erria» aldizkarian.
Sabino Aranak «Euzkadi» kultura eta politikako hiruhilabetekaria fundatu zuen Bilbon. Lau zenbaki baino ez ziren plazaratu.
«La gaceta del Norte» egunkari katolikoa sortu zen Bilbon.
Mendialdeko eskoletan euskaraz egiten zela jakinik, Nafarroako Gobernadore Zibilak eskoletan gaztelania ez beste hizkuntzak debekatuta zeudela gogorarazi zien irakasleei.
Sebero Altube Gernikako Bandako zuzendari hautatu zuten.
1902
M. Landerretxeren ekimenez, euskara eta euskal kultura bultzatzeko Eskualzaleen Biltzarra sortu zen Hondarribian.
Sekundino Esnaola Donostiako Orfeoiaren zuzendari izendatu zuten.
Biktoriano Iraolak «Ergobiyan» antzerkia idatzi zuen.
Hezkuntza Publikoaren lege zaharrak osatzeko Errege Agiria plazaratu zen, eskolan agztelania ez zen beste hizkuntzatan egiten zuten irakasleak zigortzeko.
Sabino Arana Goiri Bilboko Larrinaga kartzelan sartzeko agindua eman zuten.
Mendea hasteko euskarari eraso
XX. mendeari hainbat erasori aurre eginez eman zion hasiera euskarak. Hemen hainbat esaldi esanguratsu bildu dugu mendeko lehen urtetan batzuk pentsatzen zutenaren erakusgarri:
«Si algunos han querido demostrar que el vascuence es una lengua que puede transformarse en un idioma literario y científico, han sido un corto número de chiflados, y un gran número de éuskaros carlistas con disfraz de filólogos, que creen que toda la verdad del mundo está encerrada en el Astete».
Pío Barojak "El vascuence" artikuluan, 1901eko abuztuaren 31n
«El euskera no es ya válido, su completa desaparición permitirá una mayor comprensión entre los hombres. El vascuence es un enfermo tuberculoso en su último grado que irremisiblemente perece».
La lucha de clases, Bilbo, 1901
«M. Combes a tout simplement considéré que les petits basques étant aussi de petits franais, il était indispensable pour eux et utile pour la France qu'ils connôssent notre langue nationale. Le Président du Conseil a voulu mettre un terme à cet isolement dans lequel l'ignorance du franais tient la classe populaire basque. Ce peuble si intéressant ne vit pas à l'unisson du reste des franais».
Le Réveil Basque, 1902 –«El libro Negro del Euskera» liburutik hartua–
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Lander Arbelaitz Mitxelena
#2
Gorka Bereziartua
#3
Egoitz Alkorta Miranda
#5
Axier Lopez
#6
Miel Anjel Elustondo
Azkenak
2024-07-23
Manex Usarralde Garmendia
Trumpen aurkako erasoa hamarkadetan egindako akatsik handiena dela adierazi du Zerbitzu Sekretuak
Uztailaren 13an Trumpen aurkako atentatuan agentziaren “erantzukizun osoa” bere gain hartu du Kimberly Cheatle zerbitzuko zuzendariak, Kongresuaren aurrean, astelehenean. Oraindik ikertzen ari dira zer gertatu zen zehatzago jakiteko.
2024-07-23
Manex Usarralde Garmendia
Emakume katedradunen kopurua nabarmen handitzea izango da EHUren helburua datozen lau urteetan
Lan kategoria altuenetan %22 dira emakume katedradunak gaur egun, eta soldata arrakala %7koa da. Berdintasunerako IV. Plana aurkeztu dute, eta Eva Ferreiro errektoreak adierazi du EHU “erreferentea” dela genero politiketan.
2024-07-23
Emun kooperatiba
Zazpi gogoeta Euskal Sektore Publikoan Euskararen Erabilera Arautzeko Dekretuaz
2024-07-23
Mikel Aramendi
ANALISIA
Krisien orbana zabaltzen ari da Bengalako golkoan
Myanmarreko gerra zibilak, gure hedabideen fokutik guztiz kanpo bada ere, atsedenik gabe jarraitzen duen bitartean, beste krisi politiko larri bat sutu da Bengalako golkoan. Sortzez, Bangladeshko gazteriaren kale-agerraldiek ez dute zerikusirik 2021eko estatu-kolpe militarrak... [+]
2024-07-23
ELA sindikatua
Donostiako Cementos Rezolako asanblada orokorrak uko egin dio zuzendaritzak egindako azken proposamenari
2024-07-23
Ahotsa.info
Lizarrako txosnak erdigunean nahi dituztela aldarrikatu dute UPNren bazterketaren aurrean
Lizarrako Udalak datozen jaietarako aurreikusia dagoen jai herrikoien egitaraua arriskuan jarri du. Txosnak erdigunetik kendu eta urrun eta baztertua dagoen zonalde batera eraman nahi ditu.
Arabako diputatua zen Modesto Manuel Azkonaren hezurrak bere sorterrira itzuli dira, 88 urteren ostean
1936an fusilatu zuten frankistek, une horietan Arabako diputatua zela, eta herriko beste 42 fusilatuen hilobian bertan sartu zituzten Manuelen gorpuzkinak.
2024-07-23
Gedar
Ia 100 pertsona migrante bizi izan dira Berango eta Getxo arteko baso batean
Iazko urritik eraiki dituzte hainbat kokaleku jatorri magrebtarreko ia 100 lagunek. Poliziak duela hainbat aste jaso zuen haiek basotik botatzeko agindua.
2024-07-22
Jon Hidalgo Gereñu
AEBek “portu humanitarioa” kenduko dute Gazatik, bertatik laguntzarik ia sartu gabe
25 egun baino gutxiagoz egon da martxan hasieratik polemikoa izan zen portua. “Distrakzio neurria” izan dela salatu dute eragile ugarik.
2024-07-22
Julen Ugartemendia Carcedo
Milioika migratzaile esplotazioaren eta eskubide gehiegikerien biktima, Europako nekazaritza-sektorean
Langile migratzaileek indarkeria, lanaldi luzeak eta ordainketa eskasak modu ohikoan jasaten dituzte, Europako bederatzi estatutan egindako ikerketa baten arabera. Gutxienekoa baino soldata baxuagoak jaso ohi dituzte ia estatu guztietan, eta emakumeek are soldata baxuagoak.
2024-07-22
Manex Usarralde Garmendia
Greba egingo dute asteartean Iruñeko FCC-ko langileek, Iosu lankidearen heriotza salatzeko
Lan istripuz 33 pertsona hil dira Euskal Herrian aurten. Azkenekoa, Iruñeko sanferminetan garbiketan lanean ari zen Iosu izeneko langilea. Kamioiaren gainetik erori zen eta hartutako golpe larriaren ondorioz hil da. LABek FCC (Iruñerriko Mankomunitateko... [+]
Eguneraketa berriak daude