ESKOLARIK GABEKO HIZKUNTZA

  • berri du Jesus Atxak. Ikastola guztiek funtsean bide berdina egin dutelakoz, iragana bergogoratzea du helburu, etorkizunari eusteko gogoz.

2021eko uztailaren 20an
Liburuko mamia ikusita Moyano Legea ezinbertzekoa gertatzen da aipatzea. 1856an paratu zuten ibilian eta 1970 urtera bitarte iraun zuen. Espainiar estatu osora zabaldu zuten eta bertan zehazten ziren irakaskuntzaren arloan Estatuak zituen eskumen guztiak. Hezkuntza lengoaia bakarra gaztelania beharko zuela izan zen legearen ondoriorik latzena; euskara bezala, estatuko bertze hizkuntzarik existitzen ez zirela sikiera.
1876an Foruak galdu zirela gogoratzen du Atxak, eta ondorioz irakaskuntza arrotzago agertu zitzaiola euskarari. Horrela, irakasleak izendatzeko eskubide osoa zuen Estatuak, eta hizkuntzarekin inongo harremanik ez zuten irakasleak igorriko zituzten Euskal Herriraino. «El Imparcial» egunkariak horrela izkiriatzen zuen bere orrialdeetan: «Foruak kentzea ez da nahikoa; orain euren hizkuntza kendu behar diegu».


Euskal eskolak

Ikastolen aitzindariak Euskal Eskolak izan ziren, hauekin uztartu baitziren lehendabizikotz euskara eta irakaskuntza. Iluna madarikatzen baino, hobe zela kandelak piztea zioten ordukoek. Hiru urte zabalik iraun zuen euskara ikastetxea ireki zuen horrela Resurreción Maria de Azkuek, 1896an.
Giroa sasoian zegoen, eta 1906 urteko apirilaren 24an lau Diputazioek egin bileran Euskaltzaindia sortzeko asmoa agertu zuten, beranduago mamituko zelarik. Gero, 1908an Bilboko Plaza Berriko Euskal Eskola eta 1914an Colon de Larreategikoa jarri ziren martxan, luzerako iraun ez bazuten ere. Hasiera ttikia izanagatik, Atxak garbi azpimarkatu nahi ditu egitasmo biak, «

euskararen eta hezkuntzaren lehendabiziko uztarketa eta gizarteraketa ekarri zuten heinean
».


Errepublika

1931 eta 1936ra bitarte sortzen dira lehendabiziko ikastolak, Gerra Zibilean berriz ere amatatu baziren ere.
Bizkaiari dagokionean, tarte horretan, Algorta, Bilbo, Sondika, Zornotza, Barakaldo, Elorrio, Ondarreta, Galdakao, Gernika, Trapagaran eta Durangokoa ernatu ziren. Gipuzkoan berriz, Donostia, Tolosa, Errenteria, Arrasate, Segura, Andoain, Soraluze, Irun, Oñati eta Iruran sortu ziren. Nafarroan berriz, Iruñea, Lizarra eta Elizondon gauzatu ziren estrainekoak. Araba eta Iparraldeari dagokionez, 60ko hamarkadan gauzatuko ziren lehendabizikoak.
Alta, itxaropena handia izanagatik, Gerra Zibilak guztia mututu zuen. Alabaina, «

tiroen eztandaz uxatu eta ihes eginiko horma-txoriak, ostera, pixkanaka-pixkanaka biltzen hasten diren bezalaxe, gerratik alde eginiko jendea ere gorde zuloetatik atera
» zela izkiriatzen du Atxak.


60ko hamarkada

Geldiuneak geldiune, berriz ere hasi ziren berpizten Ikastolak han hemenka. Noski, lege araudien babesik gabe. Gizartean bezalatsu, guztia gori gorian zegoen eta ikastolen aldeko mugimenduan ere egundoko eztabaidak egon ziren jarraitu beharreko ereduaren inguruan. Adibiderako, irakaskuntzaren konfesionalitate eza eztabaidatzen da sutsuki. Klandestinoki bada, Euskal Herriko lurralde guzietaraino barreiatuko da ikastolen izpiritua, hamarkadaren bukaera baino lehen. Horrenbertzez, 1969. urtean, Gipuzkoan ibilian zeuden 55 ikastola, Bizkaian 27, Nafarrroan 2, Lapurdin 1 eta Araban ere bakarra. Urte berdinari dagokio halaber, Jesus Atxak gogoratzen duenez, «

sakramentu guztiekin Euskal Herriko lehendabiziko ikastolaren legeztatzea
». Horrelakoa Bilbon gertatu zen, Elkano karrikan, Resurrección Maria de Azkue Ikastolan. 1965. urtean sortua zen.
Arestian aipatu Moyano Legearen ordezkoa etorri zen urte bat mantsoago, Villar Palarisen legea alegia. Derrigorrezko eskolaratzea hamalau urteak arte hedatu zuen honek, eta eskola ttiki aunitz kolokan paratu zituen egitasmo berriak; zer erranik ez ikastolen ahulezia. Finantziazioa, Estatuaren esku-sartzea, ikastolen nortasuna, guztia izango zuten bada eztabaidatzeko. Hari honetan, euskal lurralde guztietarako Euskal Herriko Ikastolen Konfederakundea sortuko zen 1976. urtean. Urte berdinean Beasainen ospatuko zuten estreinakoz Kilometroak jaialdia. Lehendabiziko Nafarroa Oinez Altsasun burutuko zen, 1981.ean


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Sare sozialak
2025-02-03 | Axier Lopez
Zergatik utzi ditu ARGIAk Twitter eta Facebook?

Gorrotoa sustatzen duten algoritmoak, mendekotasuna sortzeko diseinatutako aplikazioak, pertsonak beharrean publizitate-hartzaileak ikusten dituzten plataformak, merkantzia gisa tratatzen gaituzten sare sozialak… Badirudi azken aldian herritarrek sare sozial nagusietatik... [+]


Martintxo Etxauri: “Sare toxikoen aurrean Mastodon dugu alternatiba”

Mastodon, gizarte sarea eta mikroblogintza zerbitzua da. Eugen Rochko alemaniarrak sortu zuen 2016. urtean. Software librean oinarritzen da. Azkenaldian, norbanako eta erakunde frankok bertan saretzea erabaki dute. Elkarren artean komunikatzen diren egitura independeteez... [+]


2025-01-24 | Sustatu
TeknoTrump albisteak: Oligarkekin bat, Stargate AA ekimena, eta TikTok luzapena

Donald Trumpen agintaldia hasi da politika atzerakoiak ezartzen woke edo DEI izan daitekeen guztiaren kontra, eta baita neurri teknologikoak iragarriz. Lehen unetik, karguaren zina egin zuenetik, teknologiako erraldoien buruak lehen lerroan egotea deigarria izan zen: bereziki... [+]


‘Goazen lagunok’: sare sozial toxikoetatik fedibertsora trantsizio kolektiboa

Trumpek AEBetako presidentetza hartuko duen eguna baliatuta, Goazen lagunok lelopean, multinazionalen jabetzako sare sozial "toxikoak" utzi eta fedibertsora trantsizio kolektiboa bultzatzeko kanpaina egiten ari dira eragile ugari. “Internet gizatiarrago batean... [+]


Teknologia
Joan zaitez...

2018an itzali nituen sare sozialak, baita gailuen jakinarazpen gehienak ere, bizitzan arreta non jarri kontrolatzen hasteko saiatu asmoz. Egunero lan horretan jarraitzen dut, sitsa argira nola, nire jakin-minak errealitatea ulertzen lagunduko didan informazio freskoa bilatzen... [+]


2025-01-15 | Sustatu
Urtarrilak 20: Twitterretik (eta sare toxikoetatik) alde egiteko eguna

Nazioartean ekimen batek baino gehiagok seinalatu du datorren astelehena, 2025eko urtarrilaren 20a, Twitterretik alde egiteko egun gisa. Donald Trumpek ofizialki AEBetako presidentzia hartzeko eguna izango da, eta haren eskutik X/Twitterreko jabea, Elon Musk, Etxe Zurira... [+]


2025-01-14 | Leire Ibar
Libreki esan ahalko da Instagram eta Facebooken emakumeak “objektuak”, LGTBIQ pertsonak “gaixo mentalak” eta migratzaileak “gaizkileak” direla

Metaren buru den Mark Zuckerberg-ek adierazpen askatasunaren izenean eta erroetara itzultzearen izenean, immigrazioa, generoa eta sexu-orientazioa bezalako gaien aurkako zentsura kentzeko neurriak hartu ditu. Trumpekin elkarlanean arituko dela adierazi du eta... [+]


Instagrameko ‘Denuncias Euskal Herria’ kontuak sexu erasoen ia 500 testigantza jaso ditu azarotik

Indarkeria matxistari buruzko testigantzak jasotzeko Instagram kontua 2024ko azaroan jarri zuen abian emakume talde anonimo batek. Espainiako Estatuan Cristina Fallarás kazetariak abiatutako #Cuentalo egitasmoan oinarritu dira. Emakumeek, testigantza anonimoen bidez,... [+]


2025-01-09 | Sustatu
Metaren irizpide berriak: bazterkeria libre Instagram eta Facebooken

Metak bere moderazio politikak eta irizpideak irauli ditu Donald Trump Etxe Zurira itzultzeko bezperatan. Fact checker edo egiaztatzaile zerbitzuak etengo dituzte, eta komunitatearen oharrak jarri horren ordez (X/Twitterren bezala), eta aldi berean "adierazpen... [+]


2024-12-23 | Julene Flamarique
Emakumeak nola bortxatu aholkuak partekatzeko 70.000 partaideko Telegram kanal bat atzeman dute Alemanian

Mundu osoko 70.000 gizonek baino gehiagok hartzen dute parte emakumeak nola drogatu eta bortxatu hitz egiteko txat-talde batean. Alemaniako ARD irrati publikoko bi kazetarik egin dute ikerketa urtebetez eta erakutsi dute kasu batzuetan biktimak bikotekideak, arrebak eta amak... [+]


Elon Musk gaiXtoa eta egiaren zaintzaileak

Elon Musken presentzia hedabideetan gora doa, suziri baten moduan, Etxe Zuriko lorategian lurreratu ostean. Lortzen ari den botereaz eta influentziaz asaldatuta omen daude beste botere batzuk eta, bere eragina gutxitzeko asmoz, X sarearen kontra kargatu dute. Azken asteetan The... [+]


2024-12-19 | Julene Flamarique
TikToken karbono-aztarna Greziako urteko emisioa baino handiagoa da, ikerketa baten arabera

Sare sozialik opakoena da TikTok: ez du bere isurketei buruzko daturik argitaratzen. Gainontzeko sare sozialek baino gehiago kutsatzen du. 2030erako "karbono neutral" bilakatzeko konpromisoa hartu duela esana du.


Sare sozialak
X utzita, nora joko dugu orain?

“eXodoa” gertatzen ari da egunotan sare sozialetan. Erabiltzaile ugarik X plataforma uztea erabaki –Elon Musk enpresariaren eskutik izandako eboluzio “toxikoaz” kokoteraino– eta Mastodon edota Bluesky-ra egin dute jauzi. Proiektu horiei begira... [+]


Fedibertsoko edukiak euskarara itzultzeko zerbitzu librea gehitu dute Mastodon.eus-en

Mastodon.eusen euskara da hizkuntza nagusia, baina Fedibertsoa ehunka hizkuntza hitz egiten dituen komunitate global eta bizia da. Horregatik, itzulpenak egiteko Libretranslate tresna librea erabiltzen hasi dira. Horri esker, nazioarteko eragile eta norbanakoek argitaratukoak... [+]


Teknologia
Hartzea ematea delako

Azken 15 urteetan dugun Internetak hartu duen bilakaera ikusita, duen eredu teknologiko eta negozio ereduari lotuta, gizatasunaren alde txarrenak areagotzeko tresna dela pentsatu dezakegu. Ideia horrekin konforme ez dauden eragileak sortu dira mundu osoan zehar. Honako... [+]


Eguneraketa berriak daude