Victoria Eugenia, ederra bezain deserosoa zen. Aurten, Moneoren Kursaal gune berria topagune nagusi bilakaturik, iazko 150.000 ikusleak aise gaindituko dira. Bestalde, aspergarriak izan arren, sarrerak erosteko ilada itzelek ikusleen inplikazioaren neurria damaigute. Zinemaldia osasuntsu dabilen seinale. Baina, zerk bereizten du Donostiakoa beste zinemaldietatik?
«Dudarik gabe, bere izaera gizatiarra. Giro familiarra dugu Zinemaldiaren xarma. Hotel gehiago izango balitu, askoz jende gehiago erakarriko luke, erraldoi bihurtzeraino; ez nuke hori nahi» erantzuten digu Diego Galan zuzendariak. Berari eta hautaketa batzordeari irriñoa nabari zaie, urtez urte askatasun osoa dutelako gauzak ongi kudeatzeko, berezko indarguneak atzeman dituzten arte. Egun, «Canal +» babesle ofiziala bihurtuta, estatu mailan duen oihartzuna paregabea da; orain nazioarte mailakoa hobetzea falta zaio. Canneseko zinemaldi ahaltsu bezain impertsonalean, artista nahiz zaletuak zoroen pare ibiltzen dira harat honat. Canneseko makineria industriala alde batera utzita, Venezia eta Berlinen ondotik, Donostiakoa da Europako entzutetsuena. Edinburgh, London, Locarno eta Deauvilleren aurretik. Era berean, amaitu berri den Montrealeko festibala kili kolo dabil, Estatu Batuetako merkaturako atea den Torontoko festibalak hari erabateko itzala egin baitio, krisialdian murgilaraziz.
VENEZIAKO ITZALPEAN?
Mussolinik oniritzia eman ondoren, Veneziako Mostra 1932an sortu zen turistak erakartzeko. Dezente handiagoa izan arren, Donostiakoaren gisan, Veneziako Mostra ere zinemaldi lasaia da, gondola batean patxadan ibiltzea bezalakoa. Felice Laudadiok bi urte egin ditu Veneziako Zinemaldiko buru. Nahiz eta iaz pribatizatu egin zen, Italiako politikoen hatzaparrak oraindik pastelaren gainean zeudela ikusi eta potrotaraino, kargua utzi zuen. Bere ordezkoa den Alberto Barberak egin duen lehenengo gauza Hollywoodera barkamenak eskatzera joatea izan da. Intelektualek zinema komertziala baztertu eta izen berrien aldeko apustua egina zuten, Halaxe, Barberak Mostra lurrin sasi-erotikoaz mozorrotu badu ere, izenen kalitatea ez da galdu batere. Kubricken «Eyes wide shut», Woody Allenen «Sweet and lowdown», Scorseseren «Il Dolce cinema» italiar zinemari buruzko hiru orduko dokumentala, gehi lehian dauden Kiarostami, Zhang Yimou, Mike Leigh eta abar. Antonio Banderasek ere nahiago izan du bere «Crazy in Alabama» Venezian aurkeztu. Ondorioz, honek guztiak zenbat espazio uzten dio zinemaldiari bere amarauna ehuntzeko? Diego Galanen irudiko, Veneziako Mostran Alberto Barbera zuzendari berriaren jokamoldea ezustea izan da, Hollywoodeko estudioen esanetara makurtu baita. Barberaren aburuz, sail ofizialerako hautaketa egiterakoan, ez zen espainieraz egindako filmik lehian egotea merezi zuenik. Galan ez dago batere ados horrekin:
«Berari erakutsi zizkiotenak izango ziren kaskarrak. Aldi berean, hori mesprezu bat da Donostikoarekiko, hemen espainieraz dauden filmak erdipurdikoak direla esan nahi duelako». Jakina denez, Veneziakoa zein Donostiakoa irailean izanik, lehia bizia egoten da filmak lortzeko. Diegoren esanetan,
«Veneziak batzuk kendu dizkigun arren, guk ere bai haiei». Kontuak kontu, Donostiakoak muzin egin dio Hollywoodeko filmen lehorreratzeari. Aurten bederen ez da susmagarri den zinta estatubatuarrik emango, iaz «Very bad things» hiperkomertzial hura sail ofizialean lehian jarri zuten-eta. Beraz, sail ofizialeko 14 filmeen kalitatean egongo da beste behin koska. Izen berrien aldeko apustu tinkoarekin jarraiki, gaur egungo zinema norabide guztien ikuspegia emango da, errealitatean sakontzen duten filmetan arreta berezia jarriz. Lawrence Kasdanen «Mumford» edo Mike Figgisen «Miss Julie» filmak Zinemaldian lehian aritzea garaipentzat har liteke, Veneziakoaren kaltetan. Halaber, ezin ahantzi Madrilgo prentsak egingo duen indarra film espainiar batek urrezko maskorra eskura dezan; Bigas Lunaren «Volaverunt» eta Gracia Kerejetaren «Cuando vuelvas a mi lado» biak lehian arituko baitira.
FESTA NEW YORKEN.
Glamourrik gabe, jakina, zinemaldi bat hankamotz dabil. Nahiz eta askorentzat apar hutsa den, beharrezko osagaia da. Azkenaldian gainera, Julian Schnabel artista ospetsua Igeldon bizitzea amu ona izan liteke Zinemaldiarentzat, bere lagunak diren zinema munduko izarrak limurtu baititzake Donostiara etor daitezen. Halaxe, Cannesen egin beharrean, joan den udaberrian Zinemaldia aurkezteko festa bat egin zuten Schnabelen New Yorkeko etxean, besteak beste, Robert de Niro, Dennis Hopper, Harvey Keitel, Sigourney Weaver (bera protagonista duen «Map of the World» filma sail ofizialean lehiatuko da aurten) eta David Bowie bertan zirela.
Mamitsua da sail paraleloen eskaintza. Zabaltegik antzoki zaharra utzi eta emanaldi guztiak kubo txikian eginen ditu; horrek hoztasuna ekar liezaioke Zabaltegiri. Europar zinema nagusi dela, zuzendari berrien sarirako (25 milioi pezeta, milioi bat libera) 35 filmen artean 11 soilik izango dira lehian. Bestalde, «Bertrand Tavernier ezagutu» izeneko zikloa (munduaren kontraesanei buruzko hausnarketak dira bere filmak); «Boom italiar erara» edo John M. Stahl-i eskainitako atzera begirakoak. Hitchcocken jaiotzaren mendeurrena dela kari, «Hitchcockek ilehoriak nahiago zituen» izeneko maratoia eskainiko da. Almodovarren «Todo sobre mi madre» filmari «Fipresci» kritikarien sari handia emango zaio; Fernando Fernan Gomez eta Alberto Sordiri omenaldia egingo zaie; Vanessa Redgrave eta Anjelica Hustonek Donostia saria jasoko dute.
Euskarak Zinemaldian duen presentziari gagozkiola, Bagera Donostiako euskaltzaleen elkarteak horren behaketa egingo du. Aurreko urteetan euskararen presentzia eskasa kritikatu du, bai zinemaldiaren egunkarian baita aurkezpen eta film osteko solasaldietan ere. Zinemaldiak argudiatzen du aurkezleak elebidunak direla, eta denbora faltak eragiten duela euskara gutxi erabiltzea. Orobat, «Gara» egunkariak babestuta, bi film emango dira euskarazko azpitituluekin. Aurrekoetan ez dute harrera onegia eduki, nahiz berez, tiradizoa bazuten.
Azken irrika bat. Logikoa da ikusleen eta kritikaren gustuak bat ez etortzea; ez ordea, kritika eta epaimahaiaren arteko desadostasuna film onenak hautatzerakoan. Espero dezagun hortaz, epaimahaiaren erabakian zirkuitulaburrik ez gertatzea aurten; iazko film irabazlea, «El viento se llevo lo que», beste behin oharkabean pasatu baita. Iduri du aurtengo epaimahaia fidatzekoa dela, Bertrand Tavernier buru dutela. Galanek haatik, garbi utzi nahi du epaimahaiari ez diotela presiorik ezarriko film faborito bati saria eman diezaioten
«Adar bakar», edo dragoi bat daukat gelan niri begira
Eroetxera iritsi den ero bat gela batean giltzapetuko dute. Bertan, dragoi batekin egingo du topo, bien arteko solasaldi arinari hasiera emanez. Anartean, zaindari bat dago, bideozaintza kamaren bidez, dena kontrolatzen. Berak ikusiko duena ostera, arras bestelakoa da. Hori du kontagai Koldo Almandoz donostiarraren «Adar bakar» euskaraz egindako film labur berriak, Zinemaldian ikus ahalko den euskarazko zinta bakanetakoak.
«
Errealitate ezberdin bat islatu nahi izan dut. Badakit gehiengo batentzat ez dela ulergarria izango, duen kutsu surralistarengatik, eta erakutsi baino iradoki egiten duelako. Ez dago halako matrakarik. Baina tira, inor ez aspertzea nahi nuke. Jendeak esan beharko du zer iruditu zaion, nik perspektiba galdu dut eta. Hala ere, istorio nahikoa pertsonala da, nire aitonaren oroimenez-edo egindakoa. Iaz zendu zen, eta urteak eman zituen alzheimerrak jota. Beraz, hark bizi zuen mundu hura irudikatu nahi izan dut. Aitona burutik jota zegoela zioen jendeak, baina berak bizi zuen errealitate hori benetakoa zen. Ideia hori buruan nuela Harkaitz Canori komentatu, berari gustatu eta lanari ekin genion. Emaitza ikusita, lehen planoen indarra nabarmenduko nuke». Istorioa bi ikuspuntutatik dago kontatua: bata, bideozaintza kamaren bidez; eta bestea, eroetxera iritsi berri den gizonaren ikuspegitik.
Zestoako bainuetxean asteburu batean filmatu zuten, 35mm-tako ordu erdiko pelikula erosita. Aspaldi bertan behera utzita dagoen eraikuntza batean, Koldok bere lagunak bildu eta dena txukuntzen ibili ziren, baita hormak pintatzen ere.
«Azpimarratzekoa da lantaldearen inplikazioa: Xabier Lozano, Jose Mari Salinas, `Argilun'ekoek ere materiala utzi digute. Ondoren, REC estudioetan egin dugu soinuaren ekoizpen-ostea». Ekoizpen xumea izan da, milioi bateko aurrekontuarengatik baino, baldintzek eraginda:
«Dena asteburu batean egiteko eta pelikula gutxi edukita, aurretik entsegu franko egin genituen aktoreekin». Horren ildotik, aipa dezagun ustezko eroaren rolean Madrilen ikasten dabilen Asier Hernandez dugula; zaindaria Jose Ramon Argoitia dela eta dragoiaren ahotsa aldiz, Manu Etxezortu irrati esatariak sartu duela.
Filma, munduan zehar dauden zinemaldietan aurkeztu nahi dute, azpititulez baliaturik. Lehen emanaldia ordea, Zinemaldian izango dugu, euskal zinearen egunean hain zuzen, hilaren 23an eta IBAIA elkarteak antolaturik