KOOPERATIBEN BIZIRAUPEN ETA HEDAPENAREN GILTZARRI
Kooperatiben biziraupen eta hedapenari mesede egingo liokeen ingurune propioa sortzea zen helburua, berez haien kontrakoa den ingurune kapitalistari kontrajarriz
40ko hamarkadan Leintz harana gerraren ondorioak pairatzen ari zen oraindik eta burdin industrian tradizio luzea izanda ere, faltan zituen garapen ekonomikorako aukerak alor askotan, hezkuntza alorrean batez ere. Egoera honetan zeudela iritsi zen 1941ean Arrasatera Jose Maria Arizmendiarreta, giza kontzientzia eta lan gaitasun handiko apaiz gaztea. Gutxik uste zuten orduan euskal mugimendu kooperatiboak izan duen hedapena izango zuenik. Eta are gutxiago EK bezalako erakunde batek jaio eta 40 urtera horrenbesteko arrakasta izatea, bere kaudimenari esker nazioarteko oniritzia ere jasoz. Garai hartan hain famatu bilakaturiko «libreta edo maleta» lelo hark aurreztearen garrantzia azpimarratzea zuen helburu, bai kooperatiben eta bai Euskal Herri osoaren garapenari begira.
Horrela, lan eskerga egin ondoren, Leintz haranean autokudeatutako lehen lan elkarteak sortu zituzten gazteak irten ziren Eskolatik, ikasketekin batera enpresa kapitalistetan lan egin eta gero. Eskola horretako bost gazte izan ziren, hain zuzen, 1956an gaur egungo talde kooperatiboaren lehen unitate ekoizlea sortu zutenak: ULGOR. Petrolio bidezko berogailu eta sukaldeak egiten zituen bere hastapenetan eta lehenengo harria apirilaren 14an jarri zen, Arrasateko San Andreseko lursailetan. ULGOR sortzeak demokratikoki kudeatutako enpresa moderno bat eraikitzea zuen helburu, honako hau azpimarratuz: «
Berau osatzen dugunon asmoa langileek bere duintasunari zor zaizkion eskubide guztiak izatea da, horretarako ekoizpen prozesuan ezinbestekoak diren gainontzeko elementuak estrukturalki eskubide horien menpean jarriz
Horrexegatik hartu zuten, hain zuzen ere, Elkarte Kooperatibo izaera Espainiako legeriak eskaintzen dituen enpresa eredu guztien artean, sustatzaileen asmoei hobe egokitzen zitzaiena zelako.
ULGOR ez dugu kasu bakarra, ordea: kooperatiba berriak sortu ziren ingurune horretan 50eko hamarkadaren azken urteetan, hala nola: Funcor, Arrasate eta Cooperativa de Consumo San José delakoa, gaur egun Eroski dena. Guztiek ere antzeko arazoak zituztela ikusi zuten laster: nahi bezala garatzeko baliabide ekonomikorik eza; Gizarte Segurantzarik eza, bazkideek zeukaten norberaren konturako langile izaeragatik; koordinaketarik eta laguntza tekniko zein ekonomikorik eza, kooperatiben tamaina txikiagatik.
Bere arduradunen esanetan, azken batean «
ingurune propioa eratu beharra zeukaten definizioz aurka zuten ingurune kapitalista batean biziraun eta garatu ahal izateko
Euskadiko Kutxaren lehenengo bulegoa Arrasateko Ferrerias kalean zabaldu zen 1960an eta zertxobait beranduago Don Jose Maria Resusta kalera aldatu zuten, gaur egungo Iturrioz kalera, alegia. EKren lehenengo hedapen mugimendua 1962an gertatu zen, Aretxabaletako bulegoa zabaltzearekin batera. Urtebete beranduago, beste sukurtsal bat ireki zuten Oñatin. Talde kooperatiboa handituz zihoan heinean (36 ziren jada 1966an), Euskadiko Kutxa ere hazten zihoan eta 1966an Gernika, Eibar eta Legazpiraino hedatu zen. 24 bulego zituen ordurako.
1968an EK-ko Ezohiko Batzar Nagusiak Lagun Aroko estatutu berriak onartu zituen, kooperatibek eta bazkideek epe luzean zein laburrean jasan zitzaketen arazoei aurre egiteko asmoz.
1971rako 100.000 aurreztaile zituen EK-k. Gordetako aurrezkiak 1970ean baino % 50 gehiago ziren, banketxeen batez besteko hazkundea % 22koa eta Aurrezki Kutxena % 19koa izan ziren bitartean.
Bere 25. urtemugan, 1984an, 155 sukurtsal zituen EK-k (18 Araban, 55 Gipuzkoan, 28 Nafarroan, 51 Bizkaian eta 1 Madrilen). Baliabide propioak 11.987 milioi pezetakoak (480 milioi libera inguru) izan ziren, hartzekodun baliabideak 119.144 milioi pezetakoak eta banku inbertsioa 63.458 milioi pezetakoa. EK pixkanaka hedatuz joan da eta 1998ko azken datu ofizialak zein aurtengo lehen sei hilabetetako datuak nahiko dira bere hazkundea baieztatzeko. Gauzak horrela, orain arteko azken ekitaldia denak, 1998koak, zera dio: EK-k 256 bulego eta 1.445 langile ditu, 11.289 milioi pezeta dauzka baliabide propiotan, 697.279 milioi pezeta bezeroen gordailutan, 576.256 milioi pezeta mailegu inbertsiotan eta 18.509 milioi pezetako mozkinak zerga aurretik. Aurtengo lehen sei hilabeteetan berriz, 15.542 milioi pezetako etekinak izan ditu, 1998ko epe berean baino % 10,3 gehiago. Gordailu erakartzean izandako % 12,6ko igoerari zor zaio hazkunde hau
Euskadiko Kutxa Mondragon Corporación Cooperativako Finantza Taldearen ardatza dugu, Lagun Aro eta Aroleasingekin batera. Talde boteretsu honek bilioi bat pezetatik gorako (40.000 milioi liberatik gorako) salmentak espero ditu aurtengo ekitaldian, iaz baino % 15 gehiago. 90.000 milioi pezetako inbertsioak ere espero dira, iaz baino % 24 gehiago, plantila 46.000 langilera iritsiz. Etekinak, berriz, 75.000 milioi pezetakoak izatea espero da aurten.
MCCren salmentak 884.617 milioi pezetakoak izan ziren 1998an: 390.133 milioi Industria Sailari esker eta beste 494.484 milioi Banaketa Sailari esker. Inbertsioak 68.279 milioi pezetakoak izan ziren: 28.575 milioi Industria Sailean, 36.494 milioi Banaketa Sailean, 2.702 Finantza Sailean eta beste 508 Jarduera Korporatiboetan. Langileak 42.129 ziren 1998ko abenduaren 31a arte: 19.585 Industria Sailean, 20.182 Banaketa Sailean, 1.858 Finantza Sailean eta beste 504 Jarduera Korporatiboetan.
Pixkanaka, MCC gero eta nazioartekoago bilakatzen ari da, bere Industria Sailean bereziki. Aipatzekoa da orain lau urte bere fakturazioaren % 35 esportatzen bazuen, 1999rako % 50 izatea espero dela, fakturazioa 430.000 milioi pezetakoa izanik, hau da, aurreko urtean baino % 10 gehiago
Duela ia 60 urte, 1941ean Arrasateko San Juan Bautista Parrokiara lagunkide gisa bidali zuten Jose Maria Arizmendiarreta apaiz markinarra Euskal Herriko gerra osteko mugimendu kooperatiboaren arima eta sustatzailea izan zen. Gurean eta atzerrian, hala da eta hala izango da beti aitortua. 1915eko apirilaren 22an Markinan jaioa, ordenatu aurretik gerra zibilean hartu zuen parte, «Gudari» eta «Eguna» egunkarien sorrera eta zuzendaritzari esker gure herria hondatu zuten gertaera odoltsu haien lekuko izan zelarik.
Elizaren doktrina sozialean aditua, pragmatismo eta lan gaitasun handiko gizona, don Jose Mariak –horrela deitzen baitzuten– gerra osteko euskal mugimendu kooperatiboaren etengabeko sustatzailearen rola bete zuen bere heriotza arte, 1976ko azaroaren 26an, kooperatzaile guztien erreferentzia puntu naturala bilakatuz. Izanda zuen jada 1968an bularreko angina zantzu bat, eta hori zela-eta, velosolex batekin ordezkatu zuten bere bizikleta famatua. 1974an bihotz ebaketa egin zioten baina bi urte geroago hil zen.
Ez litzateke bidezkoa izango don Jose Mariarekin batera euskal mugimendu kooperatiboan berebiziko garrantzia izan duten beste batzuk aipatuko ez bagenitu: ULGORen sortzaile izandako Luis Usatorre, Jesus Larrañaga, Alfonso Gorroñogoitia, Jose Maria Ormaetxea eta Jabier Ortubai, hain zuzen ere. Gizon horien esanetan, Arizmendiarreta apaiz gaztea izan zen prozesu osoaren giltzarri. Bere kooperatibismoaren inguruko pentsaeraren berri izan dezagun, hona hemen bere bizitzan zehar egindako zenbait gogoeta:
«
Kooperatiba multzoak kooperatiba edo enpresa bakarrak izan duen kontzeptu familiarra behar du izan; are gehiago, esan genezake kooperatiba berri hauek aldez aurretik zeuden zentroetan federatuta egon behar dutela, bere garapena babestu eta zuzenduko duen azpiegitura izan dezaten hasiera hasieratik
«
Esperientzia kooperatibo honek argi eta garbi utzi du langileak etorkizun sozial handiko jarduerarako prest daudela. (...) Kooperatiban guztiok gara guztiaren erantzule
«
Lan Kooperatibek, enpresa gisa, behar bezalako baliabideak izan zitzaten erabaki zen Cooperativa de Crédito sustatzea. Sustapen lana ez da enpresa moderno baten lan garrantzitsuena, gaur egungo garapen azkarrak eskatzen duen ondorengo mantentze eta garapen lana baizik
«
Elkartasun irekia da, hedakorra, enpresa jarduera jakin horretan interesaturik dagoen komunitateko taldera mugatzen ez dena. Elkartasun horren izaera dinamiko eta hedakorra honako hauen bitartez gauzatzen da: aurrerakinak eskualdeko batez besteko soldatari egokitzea, kontsumo maila solidarioa bereganatzea eta aktibitatearen emaitza orokor zein garbiak aplikatzea, bazkideen izpiritu eta batasun sentimenduaren adierazgarri
«
Ezerk ez ditu gizaki eta herriak bereizten, bizi dituzten baldintzen aurrean harturiko jarrerek baino gehiago. Historia egin eta gertaeren norabidea euren kabuz aldatzeko apustua egiten dutenek alde handia aterako diete aldaketa horien ondorioen zain geratzen direnei
«
Gure herrian ulertu eta gauzatu dugun bezala, kooperatibismoak eginkizun zehatza du, ez beste indarren berdin-berdina baina bai elkarren osagarri eta Herriaren kausaren protagonista diren besteak bezain garrantzitsua
«
Orainak, bikainena izanik ere, galkortasunaren aztarna dakar bere baitan etorkizunetik urruntzen den heinean. Ezin dugu ez gelditu ezta etorkizun horretan sartzeari uko egin ere, aldaketa eta lastertasuna jaun eta jabe ditugun garaiotan zentzugabeki jokatu nahi ez badugu behintzat
«
Enpresak ez du eraginkortasuna ekartzen dion bertuteetatik bat bera ere galtzerik; aitzitik, giza baloreak baliabide ekonomiko eta materialen aurretik jartzeak eraginkortasuna eta kalitatea areagotu beharko lituzke
Lehen itzulitik bigarrenera, auzapezgotzara jauzi egin zuen Ramuntxo Labat-Aramendi abertzalearen zerrendak. Erdiespena "xinaurri lanari esker" egin zela uste du Labat-Aramendik. Ahetzen zerrendak bozen %44,39 lortu zuen urtarrilaren 12an eginiko behin betiko bozketan... [+]
Modu horretan, euskara eta euskal kultura hiriaren bihotzera eraman duen proiektuari egonkortasuna eta sendotasuna emanen diote.
Ehundaka langile elkartu ostegunean Bilbon egin den giza katean “Lan baldintzak hobetu, hemen eta orain erabakita” lelopean.
52 urteko altsasuar bat hil da ostegunean Arbizun lan istripua izan ostean, Nafarroako Foruzaingoak jakinarazi duenez. Urtea hasi zenetik Euskal Herrian lan istripu batean hildako laugarren langilea da. Ezbeharra herriko erdigunean dagoen etxebizitza bat zaharberritzeko lanetan... [+]
.jpg)
Ikasturtea hasi denetik hirugarren greba eguna izan da ostegunekoa Nafarroako Hezkuntza Publikoan eta goizeko mobilizazioen ondoren, LAB, Steilas, ELA eta CCOO –protestaren deitzaileak– pozik agertu dira. Euri jasak eta hotzak lagundu ditu etengabe irakasleak... [+]
Urtarrilaren 30 honetan abian jarri du Israelek Jerusalem ekialderako UNRWA Palestinar Iheslarientzako Laguntza eta Lan Bulegoaren debekua. Urtarrilaren 15ean adosturiko su-etenari segi, bahituen eta presoen hirugarren trukea dute ostegun honetan.
Joaquin Beltran eta Alberto Sololuze gogoratzeko eta hondamendiaren erantzukizunak eskatzeko elkarretaratzea egingo dute igandean Zaldibarko Eitzaga auzoan. Luizia “enpresarien diru goseak” eragin zuela, eta Eusko Jaurlaritzak “ardura txikiena ere ez duela... [+]
EAEko Auzitegi Nagusiaren epaiak ez duela "zirrikiturik utzi" dio SOS Talaimendi plataformak, eta "oraindik merezi duten legezko zehapena jaso ez duten zenbait erabaki arbitrario eta ia delituzko" geratzen direla adierazi du. Besteak beste, Zarauzko Udalak... [+]
.jpg)
Osasun Publikoaren Aldeko Herri Plataformak (OPA) manifestazioak deitu ditu otsailaren 1erako. Mobilizatzeko deia egin dute osasunaren pribatizazioari aurre egiteko, lehen arreta indartzeko, osasun arloko langileen baldintzak hobetzeko, prekaritateari aurre egiteko eta kudeaketa... [+]
Genero-indarkeriaren biktima den emakume bat eta haren bost seme-alabak, horietatik hiru hemezortzi urte beherakoak, etxetik bota nahi izan dituzte ostegunean. Erabakia aurrera eramateko baldintzarik ez zegoela argudiatuta ez dute kaleratzea burutu, baina beste data bat... [+]
Eusko Jaurlaritzak isunak kendu dizkie ertzainei euskaraz hitz egiteagatik zigortuak izan ziren Donostiako herritarrei. Manex Ralla eta Amaia Abendaño dira herritar horiek, isunak kendu dizkietela baieztatu diote hedabide honi.
.jpg)
EITBko Euskara Batzordeak gaitzespena adierazi du azken hilabeteetan egindako zuzendaritza postuetarako hautaketa prozesuak direla eta. Salatu dutenez, euskarazko C1 maila ez duten hiru pertsona hautatu dituzte postu garrantzitsuetarako: EITB Mediaren zuzendaritzarako, Social... [+]
AHT Geldituk Nafarroako Abiadura Handiko Trenaren obretan lan esklabotza egoerak daudela salatzen duen lekukotza eskandalagarria jaso ondoren, obra horiek sustatzen dituen Adif sozietateak publikoki erantzun behar izan du: "Gezurra dira".
Ostegun honetako Udal Osoko Bilkuran eztabaidatu eta bozkatuko dira Amurrioko Udaleko 2025erako aurrekontuak eta, beste behin ere, Udal Gobernuak uko egin dio Aiaraldea Komunikabidearen hitzarmen eta dirulaguntza berrezartzeari.
