Ikastolen Elkarteko Eleanitz programak, ingelesa bultzatzen du hirugarren hizkuntz gisara. Mugaz bestalde Iparraldea izanik, zergatik ez frantsesa?
Guk, 1990-91n Eleanitz programarekin hasi ginenean, galdera bera egin genion gure buruari, kezka bera izan genuen. Antolatzaileek, frantsesaren aldeko joera zuten, beharbada, gure historia frantsesarekin lotuagoa zegoelako, eta noski, Euskal Herria bi estaturen barruan zegoela ahazten ez zutelako. Gainera, Frantziako administrazioak ere eskaintza ugari egin zizkigun honen alde jokatzeko eta horrek guztiak, frantsesaren aldeko jarrera indartu egin zuen. Baina proposamena aukerakoa izan zen. Gure proposamena bikoitza izan zen: ikastola guztiei eskaintza bat egitea, nahi zutenek ingelesa eta nahi zutenek frantsesa. Errealitateak bakoitza bere tokian utzi zuen, frantsesaren aukera ez zuen guraso bakar batek ere hartu.
Nola liteke inork ere frantsesa ez aukeratzea?
Frantsesak oraindik ere badu indarra nazioartean baina hizkuntza bezala ingelesa erabiltzen da. Atzerrira joanez gero, bi hizkuntza ofizialak ingelesa eta frantsesa direla esango dizute baina praktikan ez da horrela, hipokresia batean bizi gara. Alde guztietan ofizialki ingelesa da gehien erabiltzen dena. Hori gurasoek badakite eta nik, zergatiaren xedea hortxe kokatuko nuke.
Ingelesaren aukeraketak ez al gaitu bateko eta besteko euskaldunak oraindik gehiago aldenduko? Euskarari berari ez al dio kalte egingo?
Gai hau alde ezberdinetatik ikus daiteke. Alde pragmatikotik arrazoi asko egon litezke frantsesaren eta espainolaren alde egiteko, baina batak zein besteak, euskara baino status indartsuagoa dute gizartean. Beste prisma batetik begiratuz gero, ordea, eta euskaldunak gai baldin bagara ingelesa bezalako hizkuntza potente bat, hau da frantsesa eta espainola baino status handiagoa duen bat ikasteko eta erabiltzeko, orduan borroka ez da euskara-espainola-frantsesa izango, espainola-ingelesa eta frantsesa-ingelesa baizik. Beraien arteko borroka horren izango zen handia non euskarak bere esparru propioa lortzeko, indartzeko eta mantentzeko aukerak indartu egingo ziren.
Hizkuntza bakoitzak bere esparrua lortu behar duela alegia...
Nolabait elebakarrak izango bagina, euskarak ez luke etorkizunik. Egun, nahitaez, komunikaziorako beste hizkuntzak behar ditugu. Adibidez, zenbait herri txikitan euskara hutsean hezi eta bizi izan direnak kanpora atera eta prestigio duen hizkuntza espainola dela konturatu dira. Euskara mespretxatu egiten dute, ez baitie egunerokorako balio. Oso bizkor aldatzen dute eta euskara desagertu egiten da. Ez dezagun ahaztu euskararen berreskurapena hirietatik etorri dela, frantsesa eta gaztelera zekiten toki urbanoetatik. Hauek, euskararen aldarrikapena egin eta hizkuntza menderatzen duten neurrian, gizartean izan dezakeen funtzio propioak emango dizkio. Koxka hor dago, euskara ardatz bezala mantenduz, erdara ondo menderatu behar dugu, konplexurik gabe, lotsik gabe, hizkuntza potentea baita. Ondoren ingelesa eta alemaniera etor daitezke.
Hemen diozunez, espainola edota frantsesa baztertu eta euskarara mugatzen direnen jarrerekin ez zatoz bat...
Ez dut uste jarrera hau aurrerapausoa denik. Hizkuntza eta kulturaren artean uztarketa bat egin behar dela uste dut, kontua zein hizkuntza hartzen den ardatz da. Jakina, espainola edo frantsesa hartzen baditut ardatz, euskarak nolabaiteko alienazioa sofrituko luke, baina ardatz hori euskara bada eta ingurukoekin konplementagarri egiten badut, ni neu aberasten ari naiz.
1985ean Irakaskuntzarako Liburu Zuria argitaratu zuen Europako Batasunak. Helburua, Batasuneko 3 hizkuntza ofizial hitz egitea da.
Liburu zuri honetan biltzen diren arrazoiak nahiko oinarrizkoak dira. Eleaniztun izateak batetik, Batasuneko lurralde ezberdinen arteko komunikazioa eta elkarlana errazago bideratu luke, bestetik, gizabanakoen garapenerako ondorio akademiko positiboak lortzen lagunduko luke eta azkenik, gizartearen arteko ezberdintasun akademikoak gutxitu egingo lituzke. Esan beharra dago Ikastolen Elkartetik bultzatu dugun Eleanitz programak premisa hauek guztiak betetzen dituela.
Eleanitz programa aipatu duzu. 1990-1 ikasturtean sartu zenuten programa esperimental gisara. Ordutik egin al duzue jarraipenik edo baloraziorik?
Bai, noski baietz. Ebaluazioaren diseinuan parte hartzen badugu ere, proben analisiak, txostenak eta abar kanpoko talde batek egiten ditu, Pedagogia Institutoak. Ebaluaketa hauetan euskara, espainola, adimena, ingelesa eta motibazioa baloratzen ditugu. Honez gain, euskara, espainola eta adimenarekin kontrol talde zorrotzak dauzkagu.
Eta zeintzuk dira emaitzak?
Ebaluaketak ez ditugu urtero egiten, zikloak amaitzean baizik. Hori dela eta talde esperimental gisara hasi zirenekin bi besterik ez ditugu egin eta bueno, oraingoz, pozik gaude emaitzekin. Talde esperimentalekoek ez dute hizkuntza galerarik eta adimenari dagokionez, ahozko adierazpenetan eta zenbaitetan badago aurrerapauso bat, ez esanguratsua baina aurrerapausoa azken batean. Hori da oraingoz lortu duguna. Ingelesari buruz ezin esango dizut ezer handirik, ez baitago konparaketa egiteko aukerarik, baina iritzia nahi baduzu, ingeles hizkuntzan ere aurrerakada nabarmena eman dela esango nizuke.
Balorazio orokorra litzateke hau. Zein da, ordea, ikasleek lortzen duten gaitasuna?
Gure helburua, 16 urtera iristen diren ikasleak ingelesa ondo menperatzea da, ez noski jatorrizko ingelesaren antzera, baina bai komunikazio arrunterako erraztasuna izatea. Zuzentasunari dagokionez, zuzentasunez idazteko gai izatea eta ingelesez eskolan gai bat jarraitzeko gai izatea, natur zientziak direla, gizarte arloko gai bat dela...
Irakaskuntza berritzailea zuena, baina zein tokitan koka zintezkete adibidez Espainian ematen den eskola mailan?
Espainia mailan egin diren ebaluaketak hartzen baditugu, gu punta-puntan gaude. Noski, arratoi buru izan gaitezke, Europa mailan Espainia ez baita erdialdean ere agertzen, baina nolabait ere neurtzen diren emaitza horietan Euskal Herria buruan da.
Europara begira lan egin behar dugu orduan?
Euskal Herrian daramagun politika guztiz salgarria da Europan, are gehiago eredugarri dute, egun ez baitago Batasun osoan eleaniztasuna bultzatzen duen horrelako programarik. Honekin ez dut esan nahi beste herrialde batzutan atzerriko hizkuntzak gu baino hobeto ikasten ez dituztenik, erne!, Alemaniara, Suediara, Holandara bazoaz, horiek ingelesa oso erraz ikasten dute, baina planteamendu aldetik...
Planteamendu aldetik ez behintzat, joan den azaroan Europar Batasunak sari bat eman baitizuete egin lanagatik. Saria jasotzerakoan, gainera, euskarazko irakaskuntzaren aldarrikapena ere egin zenuen...
Nik Europara begiratzen dut pittin bat. Bada garaia gure irakaskuntza prozesua harrotasun batekin begiratzeko. Ez bakarrik ikastoletan, beste sarretan ere egiten ari diren lana eta planteamenduak egokiak direla uste dut. Azken batean, bi motatako mugimenduak daude; bata zentripetoa, barrura begiratzen duena, gure hizkuntza eta kultura indartzen dituena eta bestea zentrifugoa, zabaltzen eta beste errealitateak eta kulturak onartzen laguntzen gaituena. Alde horretatik esaidazu nork, Espainian adibidez, egiten duen horren planteamendu zabala, Non dago hemen dagoen esperientzia? Nor hasten da 4 urterekin 3 hizkuntza eskaintzen? Horretan behintzat aurreratuenak gara