Ez genuen inolaz ere pentsatzen, Sarako Lezearen inguruan hainbesterainoko muntaia egongo zenik. Izan ere, atari zabaleko leize honek jasan duen egokitzea nabaria baita. Zalantzarik gabe, artista, teknikari eta historialari ugarik hartu du esku lan hauetan, emaitza ere halakoa izanik.
Gaztelania ulertzeko gai ginenen taldetxoa osatu bitartean, Euskal Herriko historiaurrea azaltzen zuen museo txiki bat ikustera gonbidatu gintuzten. Ondoren, taldea osatuta jada, areto berezi batera eraman eta haitzuloaren sorrera geologikoa argitzen saiatuko zen filma eman ziguten. Saiatu diot, ezen ez baita samurra hainbeste lur-mugimendu, itsaso atzeratze eta sedimentazio prozesu korapilatsuekin ideia garbi bat ateratzea, eta are gutxiago nola gertatu zen irudikatzea. Gidariari jarraituz, txalapartaren erritmoarekin batera, ataripean barneratu ginen. Haren aitzinean bideska urdina argitu zitzaigun, aretoz-areto ataripe zabaletik goiko solairura igoaraziko gintuena. Soinu eta irudi ikuskizunak ez zuen etenik eta haitzuloaren hormetan Ekaingo zenbait pintura agertzen zen batean, On Joxe Miel Barandiaranen irudia bestean. Izan ere, Sarako lezeari buruzko antzinako kondairak, euskal historiaurre-ikertzaile eta etnologo handi honek jaso eta bildutakoak baitira gehientsuenak. Kare-harrian ur korronteak antzina indusitako bihurgune bitxi batzuetatik "haitzuloetako hartza"ren galeriaraino iritsi ahal izan ginen, beheranzko bidea hartu aurretik. Ibilbidea laburra izan bazen, muntaia original hura eta bideo emanaldia zela eta ordubete behintzat igaro genuen kanpora irten aurretik.
Kanpoaldean jada, harrobiaren ezkerretik abiatzen zen "sorginen bidea" jarraitu genuen, jakitun, Zugarramurdiko Sorginen leizera eramango gintuela. Lurrean sartutako harlauzetan irudikatutako zaldi urdinek, galbiderik gabe, gidatutako zidor lauzatu batean barrena, orduerdian Zugarramurdiko leizearen sarreran utzi gintuen, herrigunetik berrehun metrotara.
Izugarrizko konplexu karstiko batean, Infernuko errekak sortu 120 metro luze eta batez besteko 15 metro altuera duen barrunbe itzelak osatzen du leizearen ardatza. Goiko partean, Akelarreen leizea deitu beste galeria paralelo bat kokatzen da, balkoi naturala osatuz lehengoaren gain. Baina, bere izenak adierazten duen moduan, leize hauen ospea, sorginek emandakoa da.
1610. urtean, garai hartan ingurune hauek zeharo nahasi zituen sorginkeria hedatu zen. Horrela, Logroñoko auzitegiko Juan del Valle Alvarado jaun inkisidorea, mandatari igorria izan zen eskualde honen miaketa egin zezan. Zugarramurdin zenbait hilabete igaro ondoren, salaketa ugari bildu zuen. Hauen arabera, 300 pertsona inguru sorginkeria salakuntzapean zigortuak geratu ziren. Pertsona hauen artean, errudunenak ziruditenak atxilotu eta Logroñora eraman zituzten. Inkisizioak egotzitakoak, besteak beste, hauexek ziren: deabrua Jainkotzat edukitzea eta berarekin meza beltzak ospatzea, itsasoko ekaitzak sorraraztea —Zugarramurdi itsasotik hurbil dago eta sorginek Donibane-Lohizunetik sartu eta irteten ziren itsasontziak galerazteko ekaitzak sortu bide zituzten—, animalia eta baita pertsonen aurkako begizkoak ematea eta azkenik, banpirismo eta nekrofagia egiten aritzea. Urte hartako azaroaren 7 eta 8an ustezko sorginek jaso zuten epaia: 18 absolbatuak, 12 sutean erreak eta gainontzekoei mota askotako zigorrak, ondasun galpena, betirako gartzela, gartzela mugatua... Gertaera latz hura ahaztuta haitzuloaren inguruan prestatutako ibilbidea burutu eta herrigunerantz abiatu ginen.
Ez zen baina hemen amaitu egun hartako kobazulo gosea. Horrela, honakoan autoz, Xaretako hirugarren kobazulo egokitura abiatu ginen, Urazubiko Ikarburu haitzulora, hain zuzen. Haitzulo honi buruz izan diren lehenengo berriak 1808koak dira. Garai hartan independentziaren Gerrako borrokaldietatik ihesian zebiltzan pertsonek erabili zuten babes-leku gisa.1965etik aitzina turismorako egokitua izan zen eta gaur egun Urdazubiko udaletxearena da. Sarbide estukoa da baina berehala zabaltzen da. Aitzina joanda, estalaktita eta estalagmita ugariko areto ederrak izan genituen ikusgai. Isiltasuna maila gorenekoa den unean, haitzuloaren barnetik doan Urtxume errekatxoaren hotsa soilik entzun ahal genuen. Halako ikuskizun liluragarria, mendez mende, ur bare, otzan eta iraunkorrak gauzatua izan da, zeinak, laztan leun baten gisa, kare-harri gogorra landu duen