ANTZINAKO ERAIKINAK: MENDE BATEKO LANAREN ERAKUSGARRI

  • izan du eta monumentu aipagarriak geratu dira historiaren adierazgarri. Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak katalogo batean bildu ditu babestu beharreko industri ondare gisa.

2021eko uztailaren 15ean
Euskal Herriko zati industrialeneko 17 eraikin bildu dira guztira Euskal Autonomia Erkidegoko Industri Ondorearen Katalogoan, eta euskal herritarron lanaren historia gogoraraziko dute. Horrela, lanari egiten zaion monumentu bat zaindu eta babestu nahi da.
Hori guztia Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak osatu duen euskal industri ondarearen katalogoan biltzen da. Turismo gidetan agertzen ez badira ere, nahiz eta denek ez interes bera eduki, eta batzutan gehiegikeria arkitektoniko eta urbanistikoak izan arren, Hego Euskal Herrian industri iraultzak izandako adierazpenen lekuko dira. Historian zehar, gehienbat XIX. mendeaz geroztik, milaka gizon eta emakume langilek isuritako izerdi eta malkoen isla dira.
Eusko Jaurlaritzak bere katalogoan eraikin, enpresa edo eraikuntza jakin bat sartu izanak, gune horrek historia edo egitura aldetik garrantzi jakin bat duela eta horren ondorioz babes berezi bat izateko eskubidea duela esan nahi du, era horretan ahazduran edo hondakinetan amildurik gera ez daitezen.
Zerrenda horretan lantegi, tailer, zubi eta are itsasuntzi zaharrak aurki daitezke. Batzuk bere jatorrizko jarduerarekin jarraitzen dute, beste batzuk ez dute inolako jarduerarik eta beste batzuk garai berrietara egokituak dira. Guztiek ezaugarri bateraturen bat izatekotan, eraikuntzen soiltasuna izango litzateke. Euskal industri ondarearen katalogoak Bizkaiko zortzi eraikin biltzen ditu (industri aldetik garrantzi handienekoak), Arabako bost eta Gipuzkoako beste lau.


BIZKAIA, OROIGARRI GEHIEN DUENA.

Erraz uler daiteke Euskal Industri Ondarearen Katalogoan Bizkaia izatea monumentu handienak biltzen dituena, lur horietan abiatu baitzen industri iraultza Euskal Herrian.

Altos Hornos de Vizcayako (AHV).
1 zenbakidun labe garaia izan da industri ondarean sartzen azkena. Nahiz eta industri birmoldaketaren ondorioz desagertua den AHV enpresa mendeurrena betetzekotan egon, 1959an inauguratu zen labe hori geratu zaigu, oroigarri gisa.

Bizkaiko Zubia.
1893an eraiki zuen Alberto de Palaciok, eta betidanik zubi zintzilikaria bezala ezagutu izan da. Ibaiaren bi aldeak elkartzen ditu, Portugalete eta Areeta, eta 160 metrotako zabalera du. Inguru hartan hainbeste lantzen zen burnizko arkitekturaren eredu da, handik metro gutxitara antzinako AHV kokatzen zelarik. Honen lekuan gaur egun Bizkaiko Altzairutegi Trinkoa (ACB) dago.

Ercros-en industri pabilioia.
1909 eta 1912 urte artean eraiki zen. Lutxana-Barakaldon dago. Futbol zelai bat baino zertxobait handiagoa da. Ongarriak pilatzen zituen. Eraikina zurez egin zen, burnia eta hormigoia nagusitzen ziren garaian.

La Ceres irin lantegia.
1889 eta 1890 urteen artean, hormigoi armatua erabiliz, eraikia, irin lantegien ohiko egiturari jarraitzen dio (solairukako lantegia). Kristalezko azalera zabal bat zuen. Lantegi hau, Bilboko Antzinako Hirigunearen parean, antzinako kaietan, aspalditik dago geldirik.

Galindo ibaiaren gaineko burdinezko zubia.
Burceñan kokatua, XIX. mendearen bigarren erdialdian eraikia izan zen. Trenbidearen garapenari loturik, ingeniaritzako lanetan burnia sartzen hasi zeneko eredua da. Euskal Herrian egin zen lehen zubi metalikoetakoa da. 65 metrotako luzera duen kutxa bat du. Bilbo-Portugalete trenbidearena izan zen, eta azkenaldian oinezkoentzako erabilera du.

Bilboko Alondegia.
Balio bikoitza du, historikoa eta arkitektonikoa. Hormigoi armatuzko egitura du, eta ardoen biltegi gisa erabili zen, Errioxako ardoen esportaziorako zubi gisa, eta baita olioena ere. 1909an Ricardo Bastidak eraiki zuen. Duela hamar urte baino gehiago utzi zitzaion alondegi bezala erabiltzeari, eta bere garaian, alondegiaren jatorrizko egitura hautsi eta kristalezko kubo handi bat eraikiz, kultura jauregi bihurtzekotan ibili ziren. Eztabaida handia sortu zen honen inguruan. Bilboko erakundeek kiroldegi handi bat egin nahi dute bertan.

La Encartada txapel lantegia.
Balmasedako auzo batean 1892an eratua, Euskal Herriko ehungintza arloaren adierazgarri nagusietakoa da. Gaur egun, XIX. mendeko eskulangintza berberarekin jarraitzen du, ohiko txapela eginez. Enpresa hau buruaskia zen, beretzako behar zuen argindarra berak sortzen baitzuen. Bere ekoizpen gaitasuna murriztu egin da, eta bere erabilera nagusia museo gisakoa da.

Elorrietako Saneamendu Estazioa.
1990ean inauguratu zen Elorrietan (Bilbo), Bilboren hondakin uren saneamenduari irtenbide bat emateko. Espainiako lehen saneamendu modernoa izan zen. Ponpaketarako estazioaren eraikinak (bere tailer eta sutegiekin), berdegunez inguratutako leku batean kokatzen den lurpeko bi deposituk eta bost makina oso berezik osatzen dute Elorrietako Saneamendu Estazioa. Recaredo de Uhagon ingeniariak egina da. Makineria barruan dago oraindik, erabiltzen ez bada ere. Interes berezia dute bi ponpari atxikita dauden lurrinezko bi makinek. Bilbon egitekoa den Ur Museoan sartu nahi da eraikuntza hau

Gipuzkoako ondarea ez dago industriari hain lotua

Eusko Jaurlaritzaren Katalogoan Gipuzkoari dagokionez biltzen den industri ondarea ez dago Bizkaian bezain industriari loturik, nahiz eta bertako gizon-emakumeen lanari oso loturik egon. Horregatik, hain zuzen, ez dago hainbeste eraikin bildurik bertan. Lau dira Gipuzkoaren historiarako geldituko diren lekukotzak: Ormaiztegiko trenbidearen bidezubia, Debako udal azoka, Jaizkibelgo draga eta Donostiako gas fabrika.

Pirinio aldeko zubirik garaiena da Ormaiztegikoa, eta Espainiako garaienetakoa. 292 metro ditu luzeran. 1863. urtean eraiki zuen Eiffelen eskola ospetsuko ikaslea zen Alexander Lavalley ingeniariak.

1910. urtekoa da eta gaur egun oraindik erabiltzen da. Mendearen hasierako arkitektura joera berriak esperimentatuz egin zen. Ertzak eta gorputz nagusia harriz eginak dira, eta gainerakoa hormigoiz. Oinplano laukiluzea du, estalki adintelatua du eta fatxada irekia, puntu erdiko arkuz azoka barnebilduz. Osagai apaingarri gisa erremateko baranda eta zutabeen apaindurak ditu.

Errosario motako untzi hau 1934an eraiki zuten Euskaldunako euskal untzioletan (untziola hau 80ko hamarkadako industri birmoldaketan desegin zen eta gaur egun Musika eta Biltzar Jauregia da, berriki inauguratua). Untzi honi esker lortu zen mende erdi batez Pasaiako Portua lokatzak harturik ez egotea. Bere teknologia burnizko untzi ingeniaritzaren lehen urratsetan oinarritzen da, eta Euskal Herrian irauten duen altzairu errematxatuzko untzi bakanetakoa da. Duela hamar urte inguru arte erabili izan da. Dragak kaiaren hondoko lokatzak biltzen zituen, eta 50 litrotako edukiera zuen zali baten bidez jasotzen zituen, gero itsaso zabalean hustuz.

Lantegi honi esker hobetu zen Donostian oliozko farolen sistema, gasez ordezkatuz (XX. mendeko urte tarte garrantzi batean erabiliak izan dira farola hauek). Fabrika honek energia ekoizteko makineria egitura korapilatsua biltzen du. Oso aipagarria da gasometroa –800 metro kubiko inguruko bonbona erraldoi baten antzekoa–, Lyonen egina eta San Martin auzoan jarria 1890ean. Urte batzuren buruan Morlansera eraman zuten. Lantegi honetan gasomotor alemaniar bat ere badago

Araban, Gesaltza eta Dorletako gatzagak nabarmentzen dira

Araba Euskal Herriko industrian garrantzi historiko txikieneko lurraldeetakoa da, nahiz eta azken urteotan Eibar-Elgoibarreko industri kopuru garrantzitsu bat Arabako hiriburura joan den. Nolanahi ere, Euskal Herriko Industri Ondarearen Katalogoak Arabako hainbat eraikin ere bildu ditu, eta horien artean Gesaltzako eta Dorletako gatzagak nabarmentzen dira. Beste hiruak Gasteizko Goya gasolindegia, Bonilla tailer-etxea eta Arabako azukre-lantegia dira.

Oso antzinako ingurunea da. 822. urtean ere lan egiten zen bertan, Arabako bailararen gainaldean ateratzen den ur gazizko iturburu bati esker. Gaur egun 5.000 baratze geratzen dira, horietako gehienak utziak. Ingurune honi erabilera berri bat emateko moduak aztertzen ari da hainbat erakunde. Gatzaga ingurune hau Euskal Herriko Industri Ondarearen Katalogoan biltzen den ustiapen zaharrena da.

Ingurune hau gatzagez, eraikuntza multzo batez, biltegiez eta galdarez (ura erabat lurrintzen zen arte irakiteko erabiltzen zen) osaturik dago. Ingurunea bailara batean kokaturik dagoenez, eguzkiaren beroa ez zen nahikoa ura lurrintzeko, eta, beraz, distilategi moduko zerbait behar zen. Gatzagak iturburu batetik hornitzen dira. 1331n Arabako herri honen garapen historiko, ekonomiko eta politikoan eragin handia izan zuen.

1935ean eraiki zen Gasteizko hiriburu barruan. Gaur egun ere, oraindik, erabiltzen da era guztietako ibilgailuak gasoleoz eta gasolinaz hornitzeko. Gasteizko ohiko hiri paisajearen osagai bat izan da aspaldian, eta gaur egun ere hala izaten jarraitzen du.

1916an eraiki zen. Berau eraiki zutenak modernismoan oinarritu ziren, eta estilo horretako ia eredurik ez da gelditzen gaur egun Arabako hiriburuan. Eraikina industri jarduera (altzarien tailerra eta erakustokia) eta familiaren etxebizitza bateratzeko helburuz egina da. Gaur egun erabilera horrekin jarraitzen du.

1904n eraikia da. Ia 1966. urtera arte erabili zen azukrea egiteko, eta urte horretan biltegi bihurtu zen. Urte batzuk geroago jarduera erabat utzi zuen lantegiak. Gaur egun ere utzia dago. Ikerketa eta garapenerako gune gisa birgaitzeko proiektu bat dago abian


Azkenak
Langile bat hil da Arbizun, lanean ari zela kamioi batetik karga gainera erorita

52 urteko altsasuar bat hil da ostegunean Arbizun lan istripua izan ostean, Nafarroako Foruzaingoak jakinarazi duenez. Urtea hasi zenetik Euskal Herrian lan istripu batean hildako laugarren langilea da. Ezbeharra herriko erdigunean dagoen etxebizitza bat zaharberritzeko lanetan... [+]


Greba Nafarroako hezkuntza publikoan
Ikasturteko hirugarren greba deialdia ere arrakastatsua izan dela diote sindikatuek

Ikasturtea hasi denetik hirugarren greba eguna izan da ostegunekoa Nafarroako Hezkuntza Publikoan eta goizeko mobilizazioen ondoren, LAB, Steilas, ELA eta CCOO –protestaren deitzaileak– pozik agertu dira. Euri jasak eta hotzak lagundu ditu etengabe irakasleak... [+]


Jerusalem ekialdean UNRWA debekatu izanak are gehiago zailduko du Gazarako laguntza

Urtarrilaren 30 honetan abian jarri du Israelek Jerusalem ekialderako UNRWA Palestinar Iheslarientzako Laguntza eta Lan Bulegoaren debekua. Urtarrilaren 15ean adosturiko su-etenari segi, bahituen eta presoen hirugarren trukea dute ostegun honetan.


2025-01-30 | Julene Flamarique
Erantzukizunak eskatuko dituzte Zaldibarko tragediaren bosgarren urteurrenean

Joaquin Beltran eta Alberto Sololuze gogoratzeko eta hondamendiaren erantzukizunak eskatzeko elkarretaratzea egingo dute igandean Zaldibarko Eitzaga auzoan. Luizia “enpresarien diru goseak” eragin zuela, eta Eusko Jaurlaritzak “ardura txikiena ere ez duela... [+]


Zigor gehiago espero dituzte Zarauzko EAJko zinegotzi ohiaren etxearen auzian

EAEko Auzitegi Nagusiaren epaiak ez duela "zirrikiturik utzi" dio SOS Talaimendi plataformak, eta "oraindik merezi duten legezko zehapena jaso ez duten zenbait erabaki arbitrario eta ia delituzko" geratzen direla adierazi du. Besteak beste, Zarauzko Udalak... [+]


2025-01-30 | Leire Ibar
Osasun publikoaren alde otsailaren 1ean Bilbon, Gasteizen eta Donostian kaleak betetzera deitu dute

Osasun Publikoaren Aldeko Herri Plataformak (OPA) manifestazioak deitu ditu otsailaren 1erako. Mobilizatzeko deia egin dute osasunaren pribatizazioari aurre egiteko, lehen arreta indartzeko, osasun arloko langileen baldintzak hobetzeko, prekaritateari aurre egiteko eta kudeaketa... [+]


2025-01-30 | Julene Flamarique
“Irabazi egin dugu”: Burlatako etxegabetzea gelditu du Iruñerriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak

Genero-indarkeriaren biktima den emakume bat eta haren bost seme-alabak, horietatik hiru hemezortzi urte beherakoak, etxetik bota nahi izan dituzte ostegunean. Erabakia aurrera eramateko baldintzarik ez zegoela argudiatuta ez dute kaleratzea burutu, baina beste data bat... [+]


Isunak kendu dizkiete ertzainei euskaraz hitz egiteagatik zigortutako donostiarrei

Eusko Jaurlaritzak isunak kendu dizkie ertzainei euskaraz hitz egiteagatik zigortuak izan ziren Donostiako herritarrei. Manex Ralla eta Amaia Abendaño dira herritar horiek, isunak kendu dizkietela baieztatu diote hedabide honi.


2025-01-30 | Leire Ibar
EITBko Euskara Batzordeak salatu du euskararen eskakizuna baztertu dela zuzendaritza postuetan

EITBko Euskara Batzordeak gaitzespena adierazi du azken hilabeteetan egindako zuzendaritza postuetarako hautaketa prozesuak direla eta. Salatu dutenez, euskarazko C1 maila ez duten hiru pertsona hautatu dituzte postu garrantzitsuetarako: EITB Mediaren zuzendaritzarako, Social... [+]


Adifek dio AHTko obretan salatutako lan-esklabotza egoerak “gezurra” direla

AHT Geldituk Nafarroako Abiadura Handiko Trenaren obretan lan esklabotza egoerak daudela salatzen duen lekukotza eskandalagarria jaso ondoren, obra horiek sustatzen dituen Adif sozietateak publikoki erantzun behar izan du: "Gezurra dira".


2025-01-30 | Aiaraldea
Amurrioko Udalak uko egin dio Aiaraldea Komunikabidearen dirulaguntza 2025eko udal aurrekontuetan sartzeari

Ostegun honetako Udal Osoko Bilkuran eztabaidatu eta bozkatuko dira Amurrioko Udaleko 2025erako aurrekontuak eta, beste behin ere, Udal Gobernuak uko egin dio Aiaraldea Komunikabidearen hitzarmen eta dirulaguntza berrezartzeari.


2025-01-30 | Ahotsa.info
KarKarCar, mugikortasun kooperatiboko proposamen berria Iruñerrian

Kar Kar Car auto elektrikoen erabiltzaileen kooperatiba ibilgailuen flota handitzen eta bere zerbitzua Iruñerriara zabaltzen ari da.


Guardianeko langileek mobilizazioekin jarraituko dute, instituzioen “promesa faltsuen” aurrean

Asteazkenean ekin zion Laudioko enpresak labea hozteko prozesuari, Eusko Jaurlaritzako teknikarien bermearekin. Langileak haserre eta "engainatuta" azaldu dira erakundeen jarrerarekin: "Gu babestera joan eta langileen ondoan egon behar zuena, ez da egon"... [+]


2025-01-30 | Gedar
Otsailaren 12an epaituko dute Raimundo El Canastero taldea

Lizarrako Udalaren jarrera autoritarioa salatzeko sortu zuten Beef D'Alda abestia, eta horren harira auzipetu dituzte. Adierazpen askatasuna aldarrikatzeaz gain, otsailaren 8rako egitarau bat antolatzen ari dela jakinarazi du musika taldeak.


Etorkizuneko belaunaldiak gurpil gainean eramanez Gasteizen

Bizieskola ekimenaren bitartez Gasteizko Eraman kooperatiba ikastetxeetako umeak trebatzen hasi da ikasturte honetan, hirian bizikletaz segurtasunez eta modu independentean ibiltzeko. Gasteizko Udalarekin batera parte hartzen du ekimenean, eta kooperatibako kideek ikastetxeetako... [+]


Eguneraketa berriak daude