Hitz-hiltzaile, itzurtzaile, hitz-urtzaile... izendatu izan ditugu jatorrizko hizkuntzatik bigarren batera hitzak ekartzen ahalegintzen diren lumaren langile sufrituak. Ez Arduralaritzarekikoak egiteko bakarrik, sormenerako ere ipar ditugu, eta gero idazle puntaeneko gehiagori entzungo diegu itzulpengintza eta itzultzaileen lana dela literatur-hizkuntza tajutzeko aurrerapenen iturburu.
Bertsolariok ere mehategia aurkitu dugu egungo euskararen egoerak eta jatorrizko gaztelerako hitz euskaldunduek bat egiten duten leizean. Orain hamabost urte ezinezko zena umorebide bihurtu zaigu. Orduan «errenta aitorpenik» ez zen egiten, «errenta deklarazioa» baizik. Egun, «errenta aitorpena» zer den edonork daki. «Deklaratu», «deklarazio» eta gainerako ahaide ordea, euskal usadioan oso txertaturiko hitzak dira. Horregatik, bi hitzen askotariko adieren konbinaketak eginez, eta errenta aitorpenaz ari garelarik, esan genezake bertsolari batek plazaz plaza dabilela emakumeen atzetik egiten dituela ahaleginak eta «deklarazio pila egiten duela eta aitorpenikan baterez». Edo lantegiz lantegi lan bila dabilen gazte batek bere arrangura azal dezake esanaz «esperientziarik ez dut baina eskarmentua bai». Edo KORRIKAri begira bidertzean dagoenak esan dezake «ez dut testigu soil izan nahi eta emaidazue lekukoa».
Paradoxa oro da danbatekoa entzulearen belarrietara. Eta erdaratik datozen hitzen lehengo eta oraingo adierak eta pareko euskarazkoarenak konbinatuz beti lortzen da paradoxa efektu hori eta entzulearen asebetea. Besterik da geu asebetetzen gaituen, hizkuntzen arteko diglosia inon baino gorriago nabarmentzen baita horrelakoetan. Ala ez? Har dezagun diglosikoa ez den adibide bat eta jolas beretsua egin dezagun paradoxaren bila. Zenbat eta zenbat uso bota dituen erronka jotzen ari den ehiztari bati kanta genezaioke «kontatzen badakiela baina zenbatzen ez». Esperientziaz diot, eskarmentuz alegia, entzuleari harrapagaitzago gertatzen zaiola jolasa bi terminoak euskarazkoak direnean. Tamalez.
Huskeriak dira horiek ordea egun eta kalean ikus daitezkeen beste zenbait itzulpen konturen aldean. Hitzak inon indarrik badu publizitatean du indarra. Edo behar luke. Askotan topatzen ditugu bi hizkuntzetan ere esanindarra duten esaldi eta esloganak. ATZEGIk egin berri duen kanpainakoak dira gazteleraz nahiz euskaraz egokiak, samurrak eta eraginkorrak. «NO SABES LO QUE SIENTO, NO SABES CUANTO LO SIENTO» jarri dute batetik eta «EZ DAKIZU ZER SENTITZEN DUDAN; LASTIMA, SENTITZEN DUT» bestera. Ongi da. «BEGIEK SALATZEN NAUTE NI; ZU BEGIRADAK» izan zitekeen tankerakoa. Denek ez dute hainbestean asmatzen ordea. Ludopatiaren aurkako kanpaina bateko paskinetan, gaztelerazko «A qué juegas?» pipertsuari «Zu zertan jolasten zara» desegokiarekin eman diote ordaina. Jokoa ez dela jolasa jartzearekin aski zuten.
Itzulpengintzaren patua da nonbait bidean beti zerbait galtzearena. Ez beti beti ordea. Jose Maria Cabodevillaren «La jirafa tiene ideas muy elevadas» liburu mamitsuan irakurri dut pasadizo hau. Jauregiko zerbitzarietako batek bere sekulako antza zuela eta Erregeak ezagutu egin nahi izan omen zuen. Galdetu omen zion aspaldi batean bere ama ez al zen Jauregian lanean aritu. Ezetz erantzun zion zerbitzariak. «Pero mi padre si!» erantsi omen zion ezezkoari. Egokiagoa da kasu honetan euskarazko parekoa. «Baina gure aita bai!»