"MADRILEK JARRI DU BETI BAKEAREN PREZIOA"


2021eko uztailaren 27an
Baztan, Ipar eta Hego Euskal Herriaren txoko mitifikatua. Euskaldun amerikanoen eta kontrabandisten lekunea. Zuk ongi ezagutu duzu bazter hau guztia. Kontaiguzu, kontaiguzu...
Funtsean, kontrabandoa eta Ameriketarako emigrazioa bi irudikeria besterik ez ziren izan Baztanendako. Funtsean, gaurko ogia eta biharko gosea izan ziren, bailararen benetako garapen ekonomikoa ordezkatu zutelako. Dirua kanpotik ekarri eta bertan xahutu egiten zen. Etxeak handitu, edertu, baina ez zen bertze deusetan inbertitzen, ekonomia ez zen sendotu alegia. Benetako kontrabandoak 1958 arte iraun zuen, eta pentsa, diru pixko bat egin genuenok bertako arbolak landatzen genituen bitartean Diputazioak pinuan inbertitu zuen.

Elizondoko alkate-juratua edo auzo-alkatea izan zinen, ez alkate. Baztan 15 herri-auzoen udalerria da, Elizondo tarteko...
Elizondok ez du bere udal propiorik. Nafarroako bailaretan, Baztangoa exenplu izugarria da. 1924ean, Primo de Rivera diktadoarearen aldekoek boterea bailara mailan ezarri zuten, eta harrez geroztik herriak bailarako auzoak izatera pasa ziren, herriek ez dute izaera juridiko propiorik.

Zuk izaera horren kontra borrokatu izan duzu...
Elizondok bere udaletxea izatea gutxienekoa litzateke, baldin bailarako udaletxean borondate ona balego. Nik ez dakit zer duen udaleko aulkiak baina denei itsasten zaie ipurdian, denei eh! Elizondon, XIX. mendean, udalerri propioa zegoen, mediku zerbitzua, zergak biltzen ziren. Diktadore hark udal erreforma ezarri zuen ordea, eta halaxe gaude.

Hobe litzateke herri bakoitza independente izatea beraz. Baztandarrak kontent al dira horrela?
Tokian tokiko auzo-alkateak herri ardura hartu gabe aritzen direla iruditzen zait. Herri baikotzak bere nortasuna badu eta oraingo izaera juridikoa doilorra iruditzen zait. Badakizu? Baztandarrarri

zuku-zuku
deitzen zaio, barnerakoia, itxia, azken buruan berea egiten duena alegia. Hemengo botuak oraindik ere lehengo modura eskuratzen dira.

Urlia
ri ematen diot botua, eta berak konfiantza ematen dit arboletik lapurtzeko. Urliak hartara baso osoa lapurtu dezake. Berdin dio, urlia bai sandia izan, edota euskal nazionalista nahiz nabarrista. Hemen mendia erretzen da eta sekula ez da su-emailea harrapatzen, baina baztandarrok badakigu mendia erre duenak ardiak hartara eramaten dituela.

Udalerri demokratikoak osatu aurreko garaian aritu zinen udalbatzan, Aliantza Foral Navarrako Julio Iturralde alkate nagusia zelarik. Orduko jokamoldeak beti ere gogoan-edo?
Pentsa, orduan 25 urte goitikoek baino ez zuten botua ematen ahal Baztanen; areago, familia buruek baino ez. Franco hil ondoren ere Julio Iturraldek horrela segitu nahi zuen. Nik 21 urte zituzten guztiek botu eskubidea izan zezaten borrokatu nuen udal batzarrean. Elizondoko batzarrak onartu zuen, baina bailarako batzar nagusiak atzera bota zuen nire proposamena. Geroxeago, Konstituzioak 18 urte goitikoentzat botu eskubidea ezarri zuen. Pentsa, nirea ere erredikulua izan zen.

Baztandarren izaera aipatu duzu; Baztandarren Biltzarraren bitartez euskalduntasunari atxiki zaio baztandarra bederen...
Beharrik! Ana Maria Marin zinegotziaren ekimenez abiatu zen 1964an Baztandarren Biltzarra. Bere aita Baztango alkate errepublikarra izan zen; 36ean ihes egin zuena. 1975ean ordea, euskaltasunak aitzina egiten zuela, frankistek

Ez dok hamairu
ikusgarria debekatu nahi izan zuten. Ikurriñaren legalizazioarekin ere hamaika kontu bizi izan genituen, eta udaletxean altxatzea lortu bagenuen ere, geroago, Nafarroa erkidego autonomo gisa eratu zenean, ilegala izatera pasa zen. Izugarria da, ilegala izanik ere udaletxean onartu beharra daukate hala ere.

Baztanen nabarristek ikurriña onartzen dute beraz...
Nola edo hala. Gogoan dut, Fernando Aire Xalbador bertsolariaren omenaldia zela, zendu zen egun berean, hitzaldia eman zuela Julio Iturralde alkateak. Euskal Herriko harmarria aitzinean eta ikurriña sorta baten artean. Aurreko astean ordea, Goardia Zibilak egurra banatu zuen ezker-eskuin Elizondon ikurriña zabaltzeagatik.

Punto y Hora
aldizkarian salatu nuen nola jokatzen zuen alkateak muga alde batean eta bertzean.

aipatu duzu. Mirentxu Purroy zuzendaria atxilotua, Bergarako Alkateen mugimendua... Tartekoa izan zinen, ezta?
Elizondoko alkate-juratu berria nintzen, eta nire lehen eginkizuna Mirentxu Purroyren askatasuna eskatzea izan zen. Bergarako lehen batzarrera joan nintzen, eta erran nuen nik ezin nuela Baztango alkate bezala azaldu, Elizondoko alkate-juratua baino ez nintzela. Arrasateko Garai alkateak erran zidan lasai aritzeko, ni nintzela guztien artean demokratena, berauek

generalisinoak
–Francok hots– aukeratuak baiziren.

Nola gogoratzen duzu Bergarako Alkateen mugimendu historikoa?
Alkateen mugimendua Nafarroatik lehertu zuten –gaur egun Udalerrien ekimena hondatu nahi duten bezalaxe–. Jesus Aizpun eta Jaime Ignacio Del Burgok eragin zuten Madrilen udalerrietako alkateen batzarrak hartua zuen abiada zapuzteko. Oiartzun, Hernani, Elgoibar, Arrasate eta Bergarako alkateak Gutierrez Mellado jeneralarekin bildu ziren, eta hark hegoaldeko lau lurralde historikoak autonomi estatu bakarrean sartuko ziren esperantza eman zien. Migel Javier Urmenetari eskaini zion

super-gobernador
izatea. Urmenetak jarri zuen baldintza bakarra izan zen indar armatu zibilen kontrola berak izatea. Aizpun eta Del Burgo nabarristek posibilitate historiko hura zapuztu zuten ordea.

Harakina zara ofizioz, politikan ari izan zara afizioz, eta Nafarroaren historiaren hainbat aferez zazpi liburu idatzi dituzu. Euskal Herria ezin da ulertu Nafarroarik gabe. Eskuindarrek ordea bereari eutsi gogor...
Bai. Nafarroako eskuindarren argudioa da euskal lurraldeak ez direla historian barrena batuak izan. Betiko lelo maltzurra. Nire lanak alde batera utzita, hor dugu Olaizola eta Urzainkiren

La Navarra Marítima
liburu paregabea. Berean erakusten zaigunez, XII. eta XIII. mendetan euskal lurraldeak ez ziren zedarrituak. Nafarroa eta Bizkaia eta Gizpuzkoak, esaterako, nortasun eta izaera komun bat izan dituzte, monarkiaren gorabeheren arabera etenak izan badira ere, sozial, kultural eta zenbaitetan instituzionalki ere, historia batera egin dute.

Alduide, Corazón de Navarra da. Kinto Real deritzan eremuari buruzkoa da liburu hori. Zer izan zen Kinto Real deitu zena?
Alduide edo Aldude herria ez zen existitu XVIII. menderarte. Aldude bailara ere bada, eta Kinto Real bertan dago. Historian Erro, Baztan eta Baigorri bailarek baliatzen zuten artzantzarako, bertatik ere, egurra eta minerala ateratzen zen. Artzainen kabalek edo abereek bertan bazkatzen zuten auskalo noiztik. Nafar erresuma bi estatuok bananduz geroztik, espaniar koroaren justiziak bere lurraldetik kanpo geratu zinentzako «boskarren tributua» deritzana ezarri zuen, horretatik dator

Kinto Real
izena. Petxa edo tributu bat jarri zieten baigorriarrei. 1.440. urtean Erro eta Baztango bizilagunek estatuari auzi bat irabazi zioten. Petxa bakarrik ordaindu behar zuten egurra edo minerala ateratzeko. Abereen hazkunderako ez ordea.

ere idatzi duzu. Zer izan zen hori?
Trenbide hori ez zen eraikitzera heldu, baina trazatua izan zen. Paris eta Madril lotzeko bide laburrena zen. Joan den mendean proiektatua izan zen, baina espainol militarrek atzera bota zuten frantsesek Espania inbaditzeko erabiliko zutelakoan. Pentsa zer lelokeria, trenbide bat neutralizatzeko tunel bat lehertu besterik ez denean. Irakaspen izugarria atera daiteke beretik, Espanian egin ziren trenbide denak Nafarroatik eramandako egurrez egin baitziren. Hemen ez zen egin ordea. Lehendik ere Irati basoa ustiatu zuten, eta gero sos bat eman gabe bertako zura dohainik eraman zuten. Nafarroa bertze euskal lurraldeekikoan isolatzen saiatu izan dira betidanik Madriletik.

ere idatzi duzu. Foruak dira geratu zaizkigunak...
Gamazada azken funtsean gure historian errepikatzen den bertze une lazgarri bat da. 1512. urtean konkista jasan behar izan genuen. Beranduago, Karlistadak etorri ziren: 1839ko konstituzioa lehenik, geroago 1876koa. 1893an berriz Gamazada izenekoa. Guk euskaldunok bakea beti ordaindu dugu foruen bitartez. Alegia, gerrak bizi behar izan ditugu, eta haietan jasandako laidoak eta bidegabekeriak ordaintzeko moldea foruak izan dira. Gamazadaren ondotik, Nafarroako eskuduntzak estatuaren aurrekontuetatik pasatzera behartu gintuzten. Administrazio bakarra ezarri, eta ipar nafarrekin genituen azken loturak pikutara bidali zituzten. Madriletik diote beti bakeak ez duela preziorik. Zinismo handiagorik gero! Guk beti bakea ordaintzen dugularik!

Euskaria mugimenduaren partaidea izan zinen. Euskariatik lortu nahi zenutena gauzatzen ari da orain Lizarra-Garazi akordioaren bidez nolabait. Abertzaleok batera lortuko al dugu Euskal Herria batzea, burujabetasuna...?
Hau iraupeneko lasterketa bat da, asko kostatuko zaigu. Biolentzia egoera gaindututa ere, edozein gauza gertatu ere, Madril eta Parisek bakeari jartzen dioten prezioaren arabera dago guztia. Bakea estatu bion esku dago, gobernatzen ez duenak ez dauka ahalmenik bakea jartzeko. Bakea, funtsean, ez dago gutxiengoaren esku, gehiengoaren esku baizik, agintzen duenaren esku alegia

JOANA ALBRETEKOA
«Ni antimonarkikoa naiz»

ARTURO CAMPIONI
«Bere garaian ematen ziren posibilitateen gainean borrokatu zuen nafar haundia»

PIO BAROJA
«Bere buruarekin kontsekuente»

JULIO CARO BAROJA
«Bere osabaren antitesia eta kontrakoa»

MANUEL IRUJO
«Mugarik gabeko abertzalea»

JAIME IGNACIO DEL BURGO
«Nafarroako historiaren faltsutzailea»

MIGUEL SANZ
«Nafarrak basapiztiak bezala kalifikatzea posibilitatzen duen politikoa»

JUAN CRUZ ALLI
«Bere lekua duen politikoa»

PATXI ZABALETA
«Politikaz maitemindutako abokatu eta idazlea»

JOSE LUIS ELKORO
«Langile nekaezina»

Independentista independientea
Pello Esarte, baztandar peto-petoa da, abertzale bat. Lagun bati buruz idaztea zaila izaten da, eta kasu honetan ere ez da batere errexa niretzat. Gazte denboran, bide desberdinetatik eraman gintuen bakoitzaren biziak. Esarte jaunak bere bertze lau anaiak bezala Lekarotzen egin zituen ikasketak, eta nik berriz Irunen. Erran dezakegu, Pedro Maria Esartek bizi guztia Baztanen igaro duela. Duela hogeita zazpi urte elkar ezagutu genuen, eta ordutik arras lagunak egin gara. Lehengo egunetik gure iritzi eta helburuen antza handiaz ohartu ginen, bide berdintsua jarraitu behar genuela konturatu eta gaur egun arte honela jarraitzen dugu.
Politika munduan, abertzale «independiente» independendista bezala defini dezakegu. Beti dago prest bere laguntza emateko. Kultura mailan –bere bizitzako zutabe oso garrantzitsu eta interesgarria–, Esartek onura garrantzitsu asko ekarri dizkio Baztango bailarari (Baztandarren Biltzarra, Ikastola, Xorroxin Irratia). Hori bai, lan guzti hau, zentimorik ere kobratu gabe egin izan du, berak nahi zuelako eta ordainik espero gabe. Euskaraz ongi ikastea lortu ez badu ere, gure hizkuntza eder honen egoera Baztanen hobetzeko lan asko egin du.
Idazle bezala autodidakta izan arren, harriturik nago, zazpi liburu editatu baititu. Bere gai nagusia Nafarroako historia da, batez ere XVI. eta XVIII. mendeetan zehar. Batzuetan gehiegi dakiela iruditzen zait. Ikaragarrizko lana da hainbertze datu elkartu eta beren artean erlazionatzea. Azkenaldi honetan liburu bat baino gehiago irakurri ditudanean, Esarteren liburuetako

zitak
agertzen direla ohartu naiz. Hale ere, eta gehienetan gertatzen den bezala, ez Nafarroako gobernuak ezta Baztango udaletxeak ere ematen dio Esarteren lanari behar duen garrantzia. Berarengatik eta bere lanarengatik Nafarroaren benetako historia ezagutzen ari gara ordea


Azkenak
Calexit, Kaliforniaren independentzia bilatzen duen ekimena

Ekimenak erreferendum eskaera egin du eta Shirley Weber estatu idazkariak onartu. Orain, prozesuari jarraipena emateko, 546.000 sinadura lortu behar dituzte datorren uztailerako. Marcus Evansek egin du eskaera.


Estatuaren biktimek Chivite lehendakariari eskatu diote egon dadila euren aitortza ekitaldian otsailaren 13an

Estatuaren biolentziaren biktima gisa onartzeko 125 eskaera egin zaizkio Nafarroako Gobernuari 2023an eta 2024an. Horietatik 41 onartu dira. Egiari Zor eta Torturatuen Elkarteak ongi baloratu dute egiten ari den bidea.


'Arizona' antzezlana
Muturrekoa, muturreraino eramanda

Arizona
Aktoreak: Aitziber Garmendia eta Jon Plazaola..
NOIZ: urtarrilaren 26an.
NON: Berrizko Kultur Etxean. plazan.

-------------------------------------------

Arizona eta Mexiko banatzen dituen muga zaintzera abiatu da Idahotik Margaret (Aitziber Garmendia) eta George (Jon... [+]


Betiereko Wagner

'Tristan und Isolde' opera

Bilbao Orkestra Sinfonikoa. Zuzendaria: Erik Nielsen.
Bilboko Operaren Abesbatza. Zuzendaria: Boris Dujin.
Eszena zuzendaria: Allex Aguilera.
Bakarlariak: R. Nicholls, G. Hughes Jones, M. Mimika, E. Silins, C. Daza, D. Barcellona, J... [+]


2025-01-31 | ARGIA
Argia Sariak banatuko ditugu gaur Usurbilgo Atxega Jauregian

Usurbilgo Atxega Jauregian, urtarrilaren 31n, hedabideetako, kulturgintzako eta erakunde publikoetako ehun lagun inguru bilduko dira. Bazkariaren ondoren, 16:00etan egingo da sari banaketa. Antton Mendizabalek egingo dituen azken garaikurrak jasoko dituzte saridunek... [+]


“Yoga onkologikoa xamurtasunean eta errespetuan oinarritzen da”

Prozesu onkologikoetarako tresnak lantzen ditu Paula Barrio yoga onkologikoko irakasleak: “Gorputzarekin eta lesionatutako zonaldearekin konektatzen dugu”.


Zestoan euskararen erabilera handitzea helburu, aisialdia doan baliabide urriko haurrentzat

Zestoan (Gipuzkoa), 2024ko irailaz geroztik, baliabide ekonomiko urriko haur eta gazteak bost kultur eta kirol ekintzen artean bat aukeratu, eta horretan doan aritu daitezke. Udalak dirulaguntzen araudia berritu du, haurren aisialdia eskubide bat dela argudiatuta. Aldaketarako... [+]


2025-01-31 | Euskal Irratiak
Ramuntxo Labat-Aramendi
“Duintasunez arituko gira; Ahetzeko herriko etxearen egoera egonkortu nahi dugu”

Lehen itzulitik bigarrenera, auzapezgotzara jauzi egin zuen Ramuntxo Labat-Aramendi abertzalearen zerrendak. Erdiespena "xinaurri lanari esker" egin zela uste du Labat-Aramendik. Ahetzen zerrendak bozen %44,39 lortu zuen urtarrilaren 12an eginiko behin betiko bozketan... [+]


Iruñean Laba elkartearen eta Windsor tabernaren lokalak bateratuko dituzte

Modu horretan, euskara eta euskal kultura hiriaren bihotzera eraman duen proiektuari egonkortasuna eta sendotasuna emanen diote.


2025-01-31 | Uriola.eus
Sukalde eta garbiketako grebaren lehen egunak %70etik gorako jarraipena izan du ostegunean, sindikatuen arabera

Ehundaka langile elkartu ostegunean Bilbon egin den giza katean “Lan baldintzak hobetu, hemen eta orain erabakita” lelopean.


Langile bat hil da Arbizun, lanean ari zela kamioi batetik karga gainera erorita

52 urteko altsasuar bat hil da ostegunean Arbizun lan istripua izan ostean, Nafarroako Foruzaingoak jakinarazi duenez. Urtea hasi zenetik Euskal Herrian lan istripu batean hildako laugarren langilea da. Ezbeharra herriko erdigunean dagoen etxebizitza bat zaharberritzeko lanetan... [+]


Greba Nafarroako hezkuntza publikoan
Ikasturteko hirugarren greba deialdia ere arrakastatsua izan dela diote sindikatuek

Ikasturtea hasi denetik hirugarren greba eguna izan da ostegunekoa Nafarroako Hezkuntza Publikoan eta goizeko mobilizazioen ondoren, LAB, Steilas, ELA eta CCOO –protestaren deitzaileak– pozik agertu dira. Euri jasak eta hotzak lagundu ditu etengabe irakasleak... [+]


Jerusalem ekialdean UNRWA debekatu izanak are gehiago zailduko du Gazarako laguntza

Urtarrilaren 30 honetan abian jarri du Israelek Jerusalem ekialderako UNRWA Palestinar Iheslarientzako Laguntza eta Lan Bulegoaren debekua. Urtarrilaren 15ean adosturiko su-etenari segi, bahituen eta presoen hirugarren trukea dute ostegun honetan.


2025-01-30 | Julene Flamarique
Erantzukizunak eskatuko dituzte Zaldibarko tragediaren bosgarren urteurrenean

Joaquin Beltran eta Alberto Sololuze gogoratzeko eta hondamendiaren erantzukizunak eskatzeko elkarretaratzea egingo dute igandean Zaldibarko Eitzaga auzoan. Luizia “enpresarien diru goseak” eragin zuela, eta Eusko Jaurlaritzak “ardura txikiena ere ez duela... [+]


Zigor gehiago espero dituzte Zarauzko EAJko zinegotzi ohiaren etxearen auzian

EAEko Auzitegi Nagusiaren epaiak ez duela "zirrikiturik utzi" dio SOS Talaimendi plataformak, eta "oraindik merezi duten legezko zehapena jaso ez duten zenbait erabaki arbitrario eta ia delituzko" geratzen direla adierazi du. Besteak beste, Zarauzko Udalak... [+]


Eguneraketa berriak daude