Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
osteguna 2024ko abenduaren 05ean
"MADRILEK JARRI DU BETI BAKEAREN PREZIOA"
Baztan, Ipar eta Hego Euskal Herriaren txoko mitifikatua. Euskaldun amerikanoen eta kontrabandisten lekunea. Zuk ongi ezagutu duzu bazter hau guztia. Kontaiguzu, kontaiguzu...
Elizondoko alkate-juratua edo auzo-alkatea izan zinen, ez alkate. Baztan 15 herri-auzoen udalerria da, Elizondo tarteko...
Zuk izaera horren kontra borrokatu izan duzu...
Hobe litzateke herri bakoitza independente izatea beraz. Baztandarrak kontent al dira horrela?
zuku-zuku
Urlia
Udalerri demokratikoak osatu aurreko garaian aritu zinen udalbatzan, Aliantza Foral Navarrako Julio Iturralde alkate nagusia zelarik. Orduko jokamoldeak beti ere gogoan-edo?
Baztandarren izaera aipatu duzu; Baztandarren Biltzarraren bitartez euskalduntasunari atxiki zaio baztandarra bederen...
Ez dok hamairu
Baztanen nabarristek ikurriña onartzen dute beraz...
Punto y Hora
aipatu duzu. Mirentxu Purroy zuzendaria atxilotua, Bergarako Alkateen mugimendua... Tartekoa izan zinen, ezta?
generalisinoak
Nola gogoratzen duzu Bergarako Alkateen mugimendu historikoa?
super-gobernador
Harakina zara ofizioz, politikan ari izan zara afizioz, eta Nafarroaren historiaren hainbat aferez zazpi liburu idatzi dituzu. Euskal Herria ezin da ulertu Nafarroarik gabe. Eskuindarrek ordea bereari eutsi gogor...
La Navarra Marítima
Alduide, Corazón de Navarra da. Kinto Real deritzan eremuari buruzkoa da liburu hori. Zer izan zen Kinto Real deitu zena?
Kinto Real
ere idatzi duzu. Zer izan zen hori?
ere idatzi duzu. Foruak dira geratu zaizkigunak...
Euskaria mugimenduaren partaidea izan zinen. Euskariatik lortu nahi zenutena gauzatzen ari da orain Lizarra-Garazi akordioaren bidez nolabait. Abertzaleok batera lortuko al dugu Euskal Herria batzea, burujabetasuna...?
Funtsean, kontrabandoa eta Ameriketarako emigrazioa bi irudikeria besterik ez ziren izan Baztanendako. Funtsean, gaurko ogia eta biharko gosea izan ziren, bailararen benetako garapen ekonomikoa ordezkatu zutelako. Dirua kanpotik ekarri eta bertan xahutu egiten zen. Etxeak handitu, edertu, baina ez zen bertze deusetan inbertitzen, ekonomia ez zen sendotu alegia. Benetako kontrabandoak 1958 arte iraun zuen, eta pentsa, diru pixko bat egin genuenok bertako arbolak landatzen genituen bitartean Diputazioak pinuan inbertitu zuen.
Elizondoko alkate-juratua edo auzo-alkatea izan zinen, ez alkate. Baztan 15 herri-auzoen udalerria da, Elizondo tarteko...
Elizondok ez du bere udal propiorik. Nafarroako bailaretan, Baztangoa exenplu izugarria da. 1924ean, Primo de Rivera diktadoarearen aldekoek boterea bailara mailan ezarri zuten, eta harrez geroztik herriak bailarako auzoak izatera pasa ziren, herriek ez dute izaera juridiko propiorik.
Zuk izaera horren kontra borrokatu izan duzu...
Elizondok bere udaletxea izatea gutxienekoa litzateke, baldin bailarako udaletxean borondate ona balego. Nik ez dakit zer duen udaleko aulkiak baina denei itsasten zaie ipurdian, denei eh! Elizondon, XIX. mendean, udalerri propioa zegoen, mediku zerbitzua, zergak biltzen ziren. Diktadore hark udal erreforma ezarri zuen ordea, eta halaxe gaude.
Hobe litzateke herri bakoitza independente izatea beraz. Baztandarrak kontent al dira horrela?
Tokian tokiko auzo-alkateak herri ardura hartu gabe aritzen direla iruditzen zait. Herri baikotzak bere nortasuna badu eta oraingo izaera juridikoa doilorra iruditzen zait. Badakizu? Baztandarrarri
zuku-zuku
deitzen zaio, barnerakoia, itxia, azken buruan berea egiten duena alegia. Hemengo botuak oraindik ere lehengo modura eskuratzen dira.
Urlia
ri ematen diot botua, eta berak konfiantza ematen dit arboletik lapurtzeko. Urliak hartara baso osoa lapurtu dezake. Berdin dio, urlia bai sandia izan, edota euskal nazionalista nahiz nabarrista. Hemen mendia erretzen da eta sekula ez da su-emailea harrapatzen, baina baztandarrok badakigu mendia erre duenak ardiak hartara eramaten dituela.
Udalerri demokratikoak osatu aurreko garaian aritu zinen udalbatzan, Aliantza Foral Navarrako Julio Iturralde alkate nagusia zelarik. Orduko jokamoldeak beti ere gogoan-edo?
Pentsa, orduan 25 urte goitikoek baino ez zuten botua ematen ahal Baztanen; areago, familia buruek baino ez. Franco hil ondoren ere Julio Iturraldek horrela segitu nahi zuen. Nik 21 urte zituzten guztiek botu eskubidea izan zezaten borrokatu nuen udal batzarrean. Elizondoko batzarrak onartu zuen, baina bailarako batzar nagusiak atzera bota zuen nire proposamena. Geroxeago, Konstituzioak 18 urte goitikoentzat botu eskubidea ezarri zuen. Pentsa, nirea ere erredikulua izan zen.
Baztandarren izaera aipatu duzu; Baztandarren Biltzarraren bitartez euskalduntasunari atxiki zaio baztandarra bederen...
Beharrik! Ana Maria Marin zinegotziaren ekimenez abiatu zen 1964an Baztandarren Biltzarra. Bere aita Baztango alkate errepublikarra izan zen; 36ean ihes egin zuena. 1975ean ordea, euskaltasunak aitzina egiten zuela, frankistek
Ez dok hamairu
ikusgarria debekatu nahi izan zuten. Ikurriñaren legalizazioarekin ere hamaika kontu bizi izan genituen, eta udaletxean altxatzea lortu bagenuen ere, geroago, Nafarroa erkidego autonomo gisa eratu zenean, ilegala izatera pasa zen. Izugarria da, ilegala izanik ere udaletxean onartu beharra daukate hala ere.
Baztanen nabarristek ikurriña onartzen dute beraz...
Nola edo hala. Gogoan dut, Fernando Aire Xalbador bertsolariaren omenaldia zela, zendu zen egun berean, hitzaldia eman zuela Julio Iturralde alkateak. Euskal Herriko harmarria aitzinean eta ikurriña sorta baten artean. Aurreko astean ordea, Goardia Zibilak egurra banatu zuen ezker-eskuin Elizondon ikurriña zabaltzeagatik.
Punto y Hora
aldizkarian salatu nuen nola jokatzen zuen alkateak muga alde batean eta bertzean.
aipatu duzu. Mirentxu Purroy zuzendaria atxilotua, Bergarako Alkateen mugimendua... Tartekoa izan zinen, ezta?
Elizondoko alkate-juratu berria nintzen, eta nire lehen eginkizuna Mirentxu Purroyren askatasuna eskatzea izan zen. Bergarako lehen batzarrera joan nintzen, eta erran nuen nik ezin nuela Baztango alkate bezala azaldu, Elizondoko alkate-juratua baino ez nintzela. Arrasateko Garai alkateak erran zidan lasai aritzeko, ni nintzela guztien artean demokratena, berauek
generalisinoak
–Francok hots– aukeratuak baiziren.
Nola gogoratzen duzu Bergarako Alkateen mugimendu historikoa?
Alkateen mugimendua Nafarroatik lehertu zuten –gaur egun Udalerrien ekimena hondatu nahi duten bezalaxe–. Jesus Aizpun eta Jaime Ignacio Del Burgok eragin zuten Madrilen udalerrietako alkateen batzarrak hartua zuen abiada zapuzteko. Oiartzun, Hernani, Elgoibar, Arrasate eta Bergarako alkateak Gutierrez Mellado jeneralarekin bildu ziren, eta hark hegoaldeko lau lurralde historikoak autonomi estatu bakarrean sartuko ziren esperantza eman zien. Migel Javier Urmenetari eskaini zion
super-gobernador
izatea. Urmenetak jarri zuen baldintza bakarra izan zen indar armatu zibilen kontrola berak izatea. Aizpun eta Del Burgo nabarristek posibilitate historiko hura zapuztu zuten ordea.
Harakina zara ofizioz, politikan ari izan zara afizioz, eta Nafarroaren historiaren hainbat aferez zazpi liburu idatzi dituzu. Euskal Herria ezin da ulertu Nafarroarik gabe. Eskuindarrek ordea bereari eutsi gogor...
Bai. Nafarroako eskuindarren argudioa da euskal lurraldeak ez direla historian barrena batuak izan. Betiko lelo maltzurra. Nire lanak alde batera utzita, hor dugu Olaizola eta Urzainkiren
La Navarra Marítima
liburu paregabea. Berean erakusten zaigunez, XII. eta XIII. mendetan euskal lurraldeak ez ziren zedarrituak. Nafarroa eta Bizkaia eta Gizpuzkoak, esaterako, nortasun eta izaera komun bat izan dituzte, monarkiaren gorabeheren arabera etenak izan badira ere, sozial, kultural eta zenbaitetan instituzionalki ere, historia batera egin dute.
Alduide, Corazón de Navarra da. Kinto Real deritzan eremuari buruzkoa da liburu hori. Zer izan zen Kinto Real deitu zena?
Alduide edo Aldude herria ez zen existitu XVIII. menderarte. Aldude bailara ere bada, eta Kinto Real bertan dago. Historian Erro, Baztan eta Baigorri bailarek baliatzen zuten artzantzarako, bertatik ere, egurra eta minerala ateratzen zen. Artzainen kabalek edo abereek bertan bazkatzen zuten auskalo noiztik. Nafar erresuma bi estatuok bananduz geroztik, espaniar koroaren justiziak bere lurraldetik kanpo geratu zinentzako «boskarren tributua» deritzana ezarri zuen, horretatik dator
Kinto Real
izena. Petxa edo tributu bat jarri zieten baigorriarrei. 1.440. urtean Erro eta Baztango bizilagunek estatuari auzi bat irabazi zioten. Petxa bakarrik ordaindu behar zuten egurra edo minerala ateratzeko. Abereen hazkunderako ez ordea.
ere idatzi duzu. Zer izan zen hori?
Trenbide hori ez zen eraikitzera heldu, baina trazatua izan zen. Paris eta Madril lotzeko bide laburrena zen. Joan den mendean proiektatua izan zen, baina espainol militarrek atzera bota zuten frantsesek Espania inbaditzeko erabiliko zutelakoan. Pentsa zer lelokeria, trenbide bat neutralizatzeko tunel bat lehertu besterik ez denean. Irakaspen izugarria atera daiteke beretik, Espanian egin ziren trenbide denak Nafarroatik eramandako egurrez egin baitziren. Hemen ez zen egin ordea. Lehendik ere Irati basoa ustiatu zuten, eta gero sos bat eman gabe bertako zura dohainik eraman zuten. Nafarroa bertze euskal lurraldeekikoan isolatzen saiatu izan dira betidanik Madriletik.
ere idatzi duzu. Foruak dira geratu zaizkigunak...
Gamazada azken funtsean gure historian errepikatzen den bertze une lazgarri bat da. 1512. urtean konkista jasan behar izan genuen. Beranduago, Karlistadak etorri ziren: 1839ko konstituzioa lehenik, geroago 1876koa. 1893an berriz Gamazada izenekoa. Guk euskaldunok bakea beti ordaindu dugu foruen bitartez. Alegia, gerrak bizi behar izan ditugu, eta haietan jasandako laidoak eta bidegabekeriak ordaintzeko moldea foruak izan dira. Gamazadaren ondotik, Nafarroako eskuduntzak estatuaren aurrekontuetatik pasatzera behartu gintuzten. Administrazio bakarra ezarri, eta ipar nafarrekin genituen azken loturak pikutara bidali zituzten. Madriletik diote beti bakeak ez duela preziorik. Zinismo handiagorik gero! Guk beti bakea ordaintzen dugularik!
Euskaria mugimenduaren partaidea izan zinen. Euskariatik lortu nahi zenutena gauzatzen ari da orain Lizarra-Garazi akordioaren bidez nolabait. Abertzaleok batera lortuko al dugu Euskal Herria batzea, burujabetasuna...?
Hau iraupeneko lasterketa bat da, asko kostatuko zaigu. Biolentzia egoera gaindututa ere, edozein gauza gertatu ere, Madril eta Parisek bakeari jartzen dioten prezioaren arabera dago guztia. Bakea estatu bion esku dago, gobernatzen ez duenak ez dauka ahalmenik bakea jartzeko. Bakea, funtsean, ez dago gutxiengoaren esku, gehiengoaren esku baizik, agintzen duenaren esku alegia
JOANA ALBRETEKOA
ARTURO CAMPIONI
PIO BAROJA
JULIO CARO BAROJA
MANUEL IRUJO
JAIME IGNACIO DEL BURGO
MIGUEL SANZ
JUAN CRUZ ALLI
PATXI ZABALETA
JOSE LUIS ELKORO
«Ni antimonarkikoa naiz»
ARTURO CAMPIONI
«Bere garaian ematen ziren posibilitateen gainean borrokatu zuen nafar haundia»
PIO BAROJA
«Bere buruarekin kontsekuente»
JULIO CARO BAROJA
«Bere osabaren antitesia eta kontrakoa»
MANUEL IRUJO
«Mugarik gabeko abertzalea»
JAIME IGNACIO DEL BURGO
«Nafarroako historiaren faltsutzailea»
MIGUEL SANZ
«Nafarrak basapiztiak bezala kalifikatzea posibilitatzen duen politikoa»
JUAN CRUZ ALLI
«Bere lekua duen politikoa»
PATXI ZABALETA
«Politikaz maitemindutako abokatu eta idazlea»
JOSE LUIS ELKORO
«Langile nekaezina»
Independentista independientea
Pello Esarte, baztandar peto-petoa da, abertzale bat. Lagun bati buruz idaztea zaila izaten da, eta kasu honetan ere ez da batere errexa niretzat. Gazte denboran, bide desberdinetatik eraman gintuen bakoitzaren biziak. Esarte jaunak bere bertze lau anaiak bezala Lekarotzen egin zituen ikasketak, eta nik berriz Irunen. Erran dezakegu, Pedro Maria Esartek bizi guztia Baztanen igaro duela. Duela hogeita zazpi urte elkar ezagutu genuen, eta ordutik arras lagunak egin gara. Lehengo egunetik gure iritzi eta helburuen antza handiaz ohartu ginen, bide berdintsua jarraitu behar genuela konturatu eta gaur egun arte honela jarraitzen dugu.
Politika munduan, abertzale «independiente» independendista bezala defini dezakegu. Beti dago prest bere laguntza emateko. Kultura mailan –bere bizitzako zutabe oso garrantzitsu eta interesgarria–, Esartek onura garrantzitsu asko ekarri dizkio Baztango bailarari (Baztandarren Biltzarra, Ikastola, Xorroxin Irratia). Hori bai, lan guzti hau, zentimorik ere kobratu gabe egin izan du, berak nahi zuelako eta ordainik espero gabe. Euskaraz ongi ikastea lortu ez badu ere, gure hizkuntza eder honen egoera Baztanen hobetzeko lan asko egin du.
Idazle bezala autodidakta izan arren, harriturik nago, zazpi liburu editatu baititu. Bere gai nagusia Nafarroako historia da, batez ere XVI. eta XVIII. mendeetan zehar. Batzuetan gehiegi dakiela iruditzen zait. Ikaragarrizko lana da hainbertze datu elkartu eta beren artean erlazionatzea. Azkenaldi honetan liburu bat baino gehiago irakurri ditudanean, Esarteren liburuetako
Politika munduan, abertzale «independiente» independendista bezala defini dezakegu. Beti dago prest bere laguntza emateko. Kultura mailan –bere bizitzako zutabe oso garrantzitsu eta interesgarria–, Esartek onura garrantzitsu asko ekarri dizkio Baztango bailarari (Baztandarren Biltzarra, Ikastola, Xorroxin Irratia). Hori bai, lan guzti hau, zentimorik ere kobratu gabe egin izan du, berak nahi zuelako eta ordainik espero gabe. Euskaraz ongi ikastea lortu ez badu ere, gure hizkuntza eder honen egoera Baztanen hobetzeko lan asko egin du.
Idazle bezala autodidakta izan arren, harriturik nago, zazpi liburu editatu baititu. Bere gai nagusia Nafarroako historia da, batez ere XVI. eta XVIII. mendeetan zehar. Batzuetan gehiegi dakiela iruditzen zait. Ikaragarrizko lana da hainbertze datu elkartu eta beren artean erlazionatzea. Azkenaldi honetan liburu bat baino gehiago irakurri ditudanean, Esarteren liburuetako
zitak
agertzen direla ohartu naiz. Hale ere, eta gehienetan gertatzen den bezala, ez Nafarroako gobernuak ezta Baztango udaletxeak ere ematen dio Esarteren lanari behar duen garrantzia. Berarengatik eta bere lanarengatik Nafarroaren benetako historia ezagutzen ari gara ordea
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Lander Arbelaitz Mitxelena
#2
Mikel Garcia Idiakez
#3
Leire Artola Arin
#5
Xabier Letona Biteri
#6
Mikel Garcia
Azkenak
2024-12-05
Jenofa Berhokoirigoin
Greba eguna dute Ipar Euskal Herriko funtzio publikoan
Frantziako Gobernuaren aurrekontu proiektuan Gizarte Segurantzan egitekoak dituzten murrizketak salatzeko mobilizazio eguna dute ostegunean. Manifestazioa abiatuko dute 10:00etan Baionako geltoki aitzinetik.
2024-12-05
Leire Ibar
Durangoko Azokak ateak irekiko ditu ostegun honetan, ikasleen bisitarekin batera
Abenduaren 5ean ikasleei eta irakasleei zuzendutako tailer, hitzaldi eta ikuskizunak izango dira azokan. Dinamiken bidez sortzaileak ezagutu eta eurekin harremanetan jartzeko moduko aukera ere izango da. Edukiera guztia bete da jada ikasle goizerako.
2024-12-05
Mikel Garcia Idiakez
Zaku bete galdera iritsi dira Leizaran institutuko ikasleak Pape Niangen solasaldira
Andoaingo institutuan izan da Pape Niang, bere migrazio-esperientzia kontatzen. 16-18 urteko gazteek, aurrez Pape Niang, hasiera berri bat liburua irakurria zuten ikasleek, jakin-minez, gogoetez eta galderez bete dute aretoa. Bejondeiela, pertsona kritikoak heztea baita... [+]
2024-12-04
Mikel Aramendi
ANALISIA
Muga-zergak ezarriko ote zaizkio unibertsitateko talentuari ere?
Ipar hemisferioan ikasturtea hastearekin batera izan ohi den albiste-zaparradan argitaratu zen duela astetxo batzuk: aspaldiko urteetan ez bezala, txinatar jatorriko ikasleak (275 milatik gora) ez dira jada ugarienak Estatu Batuetako unibertsitateetako atzerriko ikaslerian;... [+]
Urduñako espetxe frankistako biktima gehiago deshobiratzeko lanak abiatu dituzte berriro
Astelehenean abiatu zituzten lanak eta frankismo garaiko 20 biktima berriren gorpuak topatu dituzte honezkero. Asteburura arte luzatuko dute gorpuzkiak lurpetik ateratzeko hirugarren kanpaina.
2024-12-04
Julene Flamarique
Autonomo faltsuen lan eredua aldatuko duela esan du Glovok, jabea epaitua izan baino egun bat lehenago
Sei urteko espetxe zigorra ezar diezaiokete Oscar Pierreri langileen eskubideen aurkako hainbat delituengatik. Epaiketa asteartean izan da Bartzelonan, eta astelehenean iragarri du legearen pean kontratatuko dituela 15.000 rider. CGT sindikatuak “fiskaltzaren aurrean... [+]
2024-12-04
Tere Maldonado
Biraka jarraitzen du gurpilak
Gogoratzen al duzue? Legebiltzarreko %90ak onartu zuen Hezkuntza Akordioa duela bi mende –barkatu, bi urte–. Ezkerraren biltzarkideen erreakzioa euforiaren eta neurriko gogobetetasunaren artean mugitu zen. Onarturiko dokumentuaren arabera, zentro pribatuek diru... [+]
2024-12-04
Leire Narbaiza Arizmendi
Ikusezin
Tabernan zaude, barran, eskatu nahian. Mostradorean beste pertsona batzuk ere berdin. Laster izango da zure txanda, baina zuri tokatu arren, zerbitzariak ez dizu galdetu ea zer nahi duzun, salto egin dizu eta zure atzean etorri den gizona atenditu du. Ergel aurpegia geratu... [+]
2024-12-04
Zigor Etxeburua Urbizu
Euskara mailu bat da
Neronek esan nezake, baina Macronek esan zuen. Frantses nazioa zatitzeko tresnak omen dira frantsesa estatu hizkuntza bilakatu baino lehenagotik ere exagonoan baziren hizkuntza horiek. Aitortu ordez Frantziak hizkuntza horietako hiztunak azpiratu, uniformizatu eta asimilatu egin... [+]
2024-12-04
Uxue Apaolaza Larrea
Materialismo histerikoa
Beteta
Bata bestea irentsiz gordetako azken galtzerdi parearen ondoren, ezin izan nuen kaxoia itxi. Horrela zegoen, gaizki itxita, bi astez jada, pijamena (pijamen tiraderan, oparitutako hiru izan ezik, ez dago pijamarik; “etxerako” kamiseta eta galtzaz beteta dago). Atera... [+]
Eguneraketa berriak daude