HIRU KOLOREKO ANDERE GALDUAK
- loturiko kondairak, oro har, ez dira egungo mentalitatearen bidez bere osotasunean ulertzen. Zer dago gauza horien guzien gibeletik? Iruditzen zaiguna baino hagitzez gehiago?
Aurreko mendeko Miarritzeko auzo batekoa ote? Beltzarana? Morena samarra? Kia. Beharbada Gipuzkoako edozein mutil fin, edo neska pottoka, bere altzoan egoiteagatik txoraturen zen. Hau da hau jeroglifikoa!
Hasteko, hiru andere horiek Txepetxen euskal indigenak edo kriolloak ziren? Euskaldunak izaitekotan, jakina. Edonola ere, hiru ziren, zalantzarik gabe. Hortaz, Patziku Perurenak dioenez, «
hirua da giza sinestetan ugarien ageri den numeroa. Hain zuzen, hirua, harmoniaren sinboloa da, nor bere larruan gozoro bizi deneko froga
Hiru baitira eta ez bertzerik: zuria, gorria eta beltza. Kale gorrian, larrugorritan, gorriak ikusi nituen. Arranogorria, hots, hezurrak hausten dituen txori gizarajo hura. Ez dirudi gorria izaitea gauza onuragarririk denik, hitz batez. Zuriarekin antzekoa gertatzen zaigu. Jende zuria, jende faltsua. Jende zuriya, aita. Beltza hobea dela emaiten du. Arranobeltza eta kito. Bai, baina baita lurbeltza ere, lur emankorra. Sorobeltz. Benitoren Breizh mendibeltzetan barrena oinutsik doa.
Adibideak nonahi. Nafarroako Erriberako Azkoiengo Bertolomeo Curia eta Johan Curia, Bilatortako Lope Curia, Yenego Curia eta bere arreba Maria Curia, Arroizko Toda eta Miguel Bela, Artaxonako Garcia eta Osanda Gorria, Garcia, Eluira, Xemen, Pero, Maria eta Miguel Curia, Lizarrerriko Oteitzako Sancho Curi, Urantzia-Arkuetako Maria Curixa eta Johan Periz Belcho, Biasteriko Furtun Curia, San Bizenteko Gorria, Narkueko Pero Curia, Biloriako Garia Curia eta Johan Bala, Mañeruko Maria Curia, Leringo Johan Curia. Juduen artean ere bai, erraiterako, Tuterako Aah, Cahadia eta Samuel Curi edo Lizarrerriko Levi Gorria.
Bertzalde, Auñamendian, lurra eta herensugea, mitologia eta historia dela medio, Jaun Gorria bizi zela jaso da, hau da, bertze hainbat tokitan apezek deabrua deitu ohi dutena. Antzinateko bidaiariek Iparraldeko Jaun Gorriaren garrantzia azpimarratzen zuten, Auñamendietan zehar ekaitzak hedatzen zituena zela, alegia.
Beharbada, Aingeru Irigaraik jaso zituen Zuberoako bi eskutitz sorginduak, Auñamendiko Jaun Gorriak bidali zituen enpresario tiki haren bidez. Inkisizioaren belarriak edonon zeuden, baita Pasaiako Badia alderdian ere, lapurtar eta gipuzkoar sorginak Aizkibelgo Jaun Gorriaren aurka mintza zitezen, berak gaskoieraz eta euskaraz erantzutekotz. Hots, inkisidoreak haien tranpa berean erori ziren, agi denez eta Jose Maria Jimeno Juriok erakutsi berri duen legez. Behelainoa ikusi soilik belarra zegoen tokietan. Alferrik.
Edonola ere, kontu hau konplexua da hagitz. Bizkaiko lehen jauna faltsua zen, hortaz? Eta deabrua nahikoa eskasa zen, arranogorria bezala? Ildo beretik, puzzlea osatzeko zati garrantzitsuena falta dugu: Jaun Beltza zena. Non zegoen? Orduko Euskal Herrian baina egungotik kanpo? Erdi Aroko agirietan, Jaun Beltz bat edo bertze azaltzen zaigu, Nafarroan kasu, baina ez dirudi aipatu berri ditugun Jaun Zuria eta Jaun Gorriarekin alderatzen ahal ditugunik.
Honela, Jaun Beltz horiek, izaitekotan, herrixketako handikitxoak, bertzerik ez ziren izanen. Dena den, honetan guzian arazo bat dago, hots, hainbertze jaun eta andere bat ere ez. Jaun Txit Koloretsuen auzi honek lehenagoko euskaldunon barne antolaketa ez du islatzen, alegia. Txepetxen Berdintasunaren bidaia iniziatikoan funtsezko oinarria falta dugula dirudi. Ediren beharko, hala ere.
Euskal Herrian Ama Lurrak eta bere bi alabek, Ekik eta Ilargik, Marik eta bertzeren batek Andere koloretsu horiek irudikatzen ahal zituzten. Zuhaitzek ere bai, apika. Jauntxoen irudia haritza izanen zen. Andereena, berriz, pagoa.
Anjel Rekalderen Egunsentiko itzalen artean, euskal Pagadi bizi eta magikoan hauetako baten bat bizi izaiten ahal zen, non eta Aralarren, noski, Pagadi sakratuan. Intzazelai/Pagomarin. Leitzaldeko Sagastibeltzetan ere bai, edota txima marroiak dituen baina ilea gorriz tintatu berri duen Juan Karlos Perezen neskatilaren begiradaren gibelean, gero eta indigena gutiago jasotzen omen duen Luintr-Lizartzako azokan.
Andere Zuriak, berriz, Tutererriko Landazurian edota Galipentzutik Kasedara jaisten diren legarda aldapatsuetan izanen zuen sehaska, lautada zabaletan, arrotzen zain. Edo oraindik basamortua ez zen Lizarduiren Sahara erdian, Kretatik hurbil. Beharbada inoiz ulerturen dugun hiru koloreko andere galduen gakoa, zientzia baino gehiago dena, egun Sarabeko larrosan eta etorkizunean Ebro alderdian errealitate bilakaturen dena.
Finean, Patziku Perurenak bere «Euskarak sorgindutako numeroak» liburuan oroitarazten digunez, «
garai batean, baserri guzietan, etxabereak gaitzik izan ez zezaten, hiru ilabetatik hiru ilabetera kisuz zuritzen zen ikuilua
Izan ere, aurreko mendeko mendigoizaleek jasoriko kondairaren arabera, Zuberoako eta Biarnoko lagunen erranetan Auñamendiko gailurrean zilarrezko jauregi bat zegoen eta bertan andere bat bizi zen: Maithagarri deitzen zutena. Hau da, apaizek idatzi zuten Jaun Gorriaren gibelean euskal jendeak irudikaturiko emakume bat zegoen. Maithagarriren kolorea zuk asmatu, irakurle
Aitor Esteban izango da EAJko EBBko hurrengo lehendakaria eta jeltzaleek salduko dute horrela, zuzendaritza berrituta, buruzagitza berria prest dagoela alderdiaren berrikuntza prozesuarekin jarraitzeko.
Donostiako Udalak 2024ko irailean helegitea jarri zuen, urte bereko urtarrilean epaileek bi udaltzainen B2 hizkuntza eskakizuna baliogabetu zutelako. EAEko Auzitegi Nagusiak helegitea ez du tramitera ere bideratuko, “kasaziorako interes objektiborik” ez dagoelako... [+]
Gasteizko EHUko Farmazia Fakultateko irakasle batek sare sozialetan “mezu faxistak” zabaltzen dituela salatu du Ikama ikasle taldeak. Joan den irailean, EHUk Leioako Campuseko irakasle bat kanporatu zuen sare sozialetan zabaltzen zituen mezuengatik.
Belako, Chill Mafia, Eñaut Elorrieta, Fermin Muguruza, Ibil Bedi, J Martina, ØDEI, Olaia Inziarte, Nøgen eta Tatxers daude sinatzaileen artean. 237 musikariren zerrenda argitaratu dute.
Itzal(iko) bagina
Taldea: Lokatz Loreak.
Aktoreak: Araitz Katarain, Janire Arrizabalaga eta Izaro Bilbao.
Zuzendaria: Iraitz Lizarraga.
Noiz: otsailaren 2an.
Non: Usurbilgo Sutegi aretoan.
Eraso faxistak, xenofoboak edo homofoboak gero eta ugariagoak dira Euskal Herrian ere, eta kezka barreiatu da han-hemenka. Behe Bidasoa da eraso horiek pairatzen dituen eremuetakoa, eta hor, zehazki, eraso edota ekintza gehienak Devenir Europeo (Europaren bilakaera) izeneko... [+]
Donostiako eta Gipuzkoako beste udalerrietako irudiak ikus daitezke unibertsitatearen webgunean.
Komunikabideko hainbat langile eta bazkide bertaratu ziren duela astebete Amurrioko Udaleko plenora, dirulaguntza bigarren urtez ezabatu dela salatzeko. Txerra Molinuevo alkateak ez zuen inolako erantzunik eman.
PSN, EH Bildu eta Geroa Bai talde parlamentarien sinadurarekin aurkeztu da gaur eta onartua izateko babesa izango du.
Iruñerriko IAk azaldu duenez, irakasle horrek ikasleak sexualizatu eta bortxaketak justifikatu zituen. Aurreko ostiralean eserialdi bat egin zuten eta sinadura bilketa bat izan dute martxan, irakaslea botatzeko.
Lauzpabost pertsonak osatutako talde batek jo egin zituzten baita irain homofoboak egin ere.
Le Tampographe Sardon enpresak salgai ezarria du 24 laidoko zigilu-kutxa. Sarean eskuragarri da. Ximun Fuchs aktoreak du hautaketa lana egin, irainak "lan tresna" baitira beretzat.
Aktibisten ezinegonak bildu, eta horiek kolektiboki lantzeko gida bat sortu dute zenbait aktibistek. Besteak beste, estresa, beldurra, frustrazioa eta nekea landu dituzte.