IPARRALDEKO INMIGRANTEEN HIRIBURUA
Baina euskal desbertebrazioa hagitz ongi erakusten duen adibide hau, hala ere, ez da betidanik finkaturik zegoen zerbait. Lehenago Iparraldeko euskal jende batek bertze aukera bat zuen. ARGIAn, bertze artikulu batean erakutsi genuenez (97-9-28ko 1640.zbk), XVI. mendearen erdi aldean, gaztelarren errepresio bortitza eta debeku ikaragarria nagusi baziren ere, hots, nahiz eta bertan izaitea zilegi ez izan, zuberoar familia anitz Tutererrian bizi zen.
Mugetan ere bai, jakina. Ez baita harritzekoa, bertze adibide bat eskaintzearren, hainbat zuberoar Izabarat, Erronkaribarreko iparraldeko hirirat joan izana, XX. mendeko errepide sarea antolatu aurretik Izaba haien "hiria" zelakotz. Iñaki Kaminoren «Aezkoako euskararen azterketa dialektologikoa» lanean honen berri izaiten ahal dugu. Nola ahantzi, bertzalde, Mauleko lantegietara joaiten ziren Erronkaribarreko kalesak?
Iparraldeko jende anitz mendez mende Iruñerrirat bizitzera joaiten ohi zela erraitea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula. Ondorio handiak eragiten zituen ohitura baizik. Ez zen bat edo bertze Iruñerrirat, orduko "eskualdunon hiribururat" hurbiltzen ziren "nafarrak", "baskoak", "frantsesak". Den-denak Iruñerriko "uskaldun" bihurtzeko. Sanferminetara gonbidaturik, sanferminak hagitzez euskaldunagoak zirelakotz.
XVIII. mendearen amaieran, hots, duela berrehun bat urte, Iruñerriko jendea euskaraz bizi zen, komunikatiboki euskara erabiltzen zuten, gazteleraren mota guzietako nagusitasun ofiziala itogarria zen arren. Bada, hizkuntz egoera horretan, euskal mundu kultural horretan Iparraldetik Iruñerrirat joaiteko ohitura zaharra kokatu beharra dugu, bere testuinguruan. Egun hagitz zaila izaiten ahal dena, gaur gauza hauek nahikoa ulertezinak suertatzen baitzaizkio Iruñerriko jendeari, egia erran, hemengo euskaraz "txoriharrapazaleak" goitizena jasotzen zuten iruindarrei barne.
Baina benetako errealitatea horrela ulertu eta azaldu beharra dugu. Ildo beretik, hiria tikia zen. Hau da, Iruñerriko herriek hiriburuarekin alderaturik zuten pisua eta egungoa ez dira gauza bera, bertzelako oreka zegoelakotz. Herri horiek euskal mundu sakonean bizi ziren, herri horietako nolabaiteko parekoa egun gure artean hain sakratu bihurtu den "baserri mundu itxia" zela ohartaraziko da irakurlea.
Duela ehun urteko Zeanuri, Ataun, Bedaio edo Orexa bezalakoak ziren, Iruñea eta Tafalla artean bizi arren. Basoa, arnoa, txakolina, abelzaintza, garia, fruitondoak, txistua, bertsolariak, dantzariak, mezak eta eskolak erdaraz bertako jauntxoen pozerako eta nekazari xumeen desesperaziorako...
Beranduagoko Madrilzaleek mesfidantzaz beterik begiratuko zieten herri horietako biztanleei, hots, karlistei, XIX. mendean sozioekonomiko zein kulturalki mundu orekatu hori armaz desegin zutenean. "Amerikara noa", baina ez "nire borondatez". Noizbait genozidio basati hura behar den legez argituren da? Egun batean, apika.
Errepublika garaian Barañaingo esnesaltzaileak Iruñerat joaiten ziren, esnea partitzerat. Beranduagoko Barañain Iruñeko auzo bilakatu zen eta orain Nafarroako hiri handi bat da, Iruñeari itsatsirik dagoena. 1837ko toki izen bat: "Lur gorria peña gaña". Iruñean bertan, bistan da. Kasu, "peñagaña" hura 1585eko "Ayzgayña" baitzen. Euskara beti galtzaile. Honelako bertze herri bat, hiri bilakatu dena, Zizur Nagusi dugu. 1837ko toki izen bat: "Ardoy ondoa Gazolaz videpea".
Herri tikiagoei begira diezaiegun. Eriete, egun herri basamortua, Iruñea eta Gares artean kokaturik. 1880ko etxe izen bat: "Baratzea". Gero, "casa de la huerta". Bertze toki izen batzuk, 1837koak: "Errico Uncea" edo "Larraya vide burua". Inguruko bertze herri bat, Gazolatz, azken urte bereko (1837, hain zuzen) toki izenak: "Ardance aundi zocoa", "Carretera pea", "Emeseneco erreca", "Guesala erreca", "Inchaur motza", "Itur zar barrena", "Salbide ondoa", "Urrutico alorra", "Zizur vide gaña" , eta bertze anitz.
Ez dugu uste datu gehiagoren egarriz izanen zaretenik. Honela nahi izanez gero ordea, eta besteren artean, Jose Maria Jimeno Jurioren lanak irakurri, bertzerik ez dago, gertaturiko genozidio kulturala osotasunean ulertzeko. Izan ere, inguru hauetan entzuten den euskara ikastola eta D ereduko gazte batzuena zein gau-eskoletakoa dela oroitarazi beharra dago.
Hala ere, etxe izenen bat aipatzekotan, hori "Franzesarena" (Otxobi) edo "Francesena" (Saratsa) da, hauetako izen batzuek gibelean dagoenaren berri iradokitzen baitigute. Hau da, Iparraldetik morroi gisa etorririko jende anitz. Jakina, horien artean etxea eraiki edo bereganatu zuena izan zen, gutienekoa betiere, morroi izaitetik etxekojaun edo etxekoandre izaitera pasa zena. Ezkontzaren bidez, lana, adiskidetasuna... Intxauspek berak dioenez, «
Iruñea hurbilago dago Baiona baino»
Iruñerriko euskararen onerako, nola bertzenaz! Iparraldeko jendea euskal odol berria baitzen, gaztelerak ez hain kutsaturik. Halaber, Iruñerriko eta Iparraldeko euskara, berez, hain ezberdinak ez zirela erran behar. Nork daki, beharbada orduko espainiar "pentsalariek" horregatik erraiten ohi zuten nafarrak ez ginela batere fidagarriak, haien hitzetan "frantsesegiak" ginelakoan. Ez litzateke gauza makala, ez, oraindik kopuru handian sanferminetara hurbiltzen zaizkigun behenafartarrak Iruñerriko herrietan finkatzea. Lizarra-Garazi delako zerbait aditu duzue?
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Botere sindikalaren inguruko bigarren azterlana argitaratu du Ipar Hegoa fundazioak. 2016an argitaratu zuen lehena eta, beraz, orain 2016 eta 2023 arteko eboluzioa ikus daiteke. Ondorio nagusien berri emateko prentsa agerraldia egin dute ostiral honetan LABeko koordinatzaile... [+]
Burlatan, Nafarroan, bi familia euren etxeetatik kaleratuak izateko arriskuan daude. Iruñerriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak azaldu duenez, familia bat putre-funts batek bota nahi du, alokairu kontratua berritzea ukatu diolako; beste familia, berriz, etxejabeak bota... [+]
WordPress-en formularioak sortzeko Ninja Forms pluginaren euskaratzea utzita zegoela ikusita, Iametzak bere gain hartu du itzulpena eguneratzeko lana.
Urte berria hasi dugu, baina etxebizitza arazo oso potoloa bihurtu zaigula aspaldi honetan, hori ez da berria. Hala ere, azkenaldian zabaldu diren datuak ikusita, 2025a mugarri bat markatzekotan dela esan daiteke, eta iragar ezinak diren ondorio sozial eta politikoak antzeman... [+]
Joan den asteartean, hilaren 31n, Boli Kostako presidente Alassane Ouattarak iragarri zuen bertan behera utziko zituela Frantziarekiko harreman militarrak. Horren ondorioz, datozen asteetan 1.000 bat soldadu frantses atera beharko dira herrialdetik.
.jpg)
Espainiako Estatistika Institutuak erreferentziazko indize berria argitaratu du urtarrilaren 2an. Horren arabera, alokairuen prezioak gehienez %2,2 garestitu ahalko dira urtean. Indize hau 2023ko maiatzaren 25ean indarrean sartu zen Etxebizitza Legearen ondorio da, eta data... [+]
Hiru funtzionariok jipoitu zuten Robert Brooks, eskuak bizkarrera lotuta zituela. Hurrengo egunean hil zen, eta autopsiak dio asfixia izan zela heriotzaren kausa.
Gipuzkoako Fiskaltzaren ustez, 40 urteko irakasle hondarribiarrak 9 eta 17 urte arteko hamaika adin txikikori sexu gehiegikeriak egin zizkien 2011 eta 2021 urte artean. 2021ean kartzelatu zuten, bere sei ikaslek salaketa jarri eta gero.
Askok espero zuen moduan, Nazioarteko Pilota Federazioak Euskadikoa onartu ostean eskubide osoko kide gisa, Espainiako kirol-erakunde, alderdi politiko edota hedabideek erabakiaren aurkako oldarraldia hasi dute, nork beretik presioa eginez. Ostegunean, Espainiako Pilota... [+]