«ORTIK ETA EMENDIK»: 100.000 ESAPIDE CD-ROM-EAN


2021eko uztailaren 19an
Ortik eta Emendik. Herri euskarako esamoldeen bilduma»k euskarri ezberdinak ezagutu ditu urtetan zehar. Egilea, Aita Justo M. Mokoroa, euskal herri hizkerako eta orduko euskal argitalpenetako edozein esamolde entzun zein irakurri ahala kuadernotxo batean apuntatzen hasi zen 1931n. Urteek aurrera egin ahala, ehun bat koaderno osatu zituen. Egilearen hasierako asmoa ez zen lan luze eta neketsua argitaratzea baina orduko Bilboko Gotzaiordea zen Juan Mari Uriartek lana kaleratu behar zuela esan zion. 1981ean, Labayru Ikastegiak Mokoroaren lana argitaratzeko eskaria jaso zuen. Jadanik, egileak esamolde guztiak fitxetan idatzita zituen, guztira 92.167 ziren. Lehendabiziko lana fitxa horiek guztiak informatizatzea izan zen. Prozesu luze horretan, Mokoroak berak aztertu zuen lana inongo akatsik egon ez zedin.
1990ean kaleratu zen obra bi tomotan, Jaurlaritza, Labayru eta Etor-en arteko hitzarmenaren bidez. Hala ere, Labayruko kideen ustez inprimatutako edizioa ez da batere erraza erabiltzeko. Ez dago ohiko ordenu alfabetikoan sailkatuta, gaika baizik, eta horrek, beste muga askoren artean, behartu egiten du erabiltzailea gaien eta kontzeptuen aurkibidea buruz ezagutzera. Azken urteotan teknika informatikoekin bat eginez, Labayruko kideek irtenbide egokia aurkitu diote Mokoroaren lanari: CD-ROM-ean jasotako edizioa egitea, fitxa lexikografikoetako informazioetara zuzen iristeko aukera eskainiko lukeen programa egokiarekin. Ametzagaiña taldeari eman zioten «Ortik eta Emendik» CD-ROM formatora egokitzeko ardura. Honek, datu baseak, Software egokia prestatu, eta interfaze grafikoak diseinatu ditu. 700 ale inguru kaleratu dituzte. Proiektuaren kostuei aurre egiteko HAEE-IVAPekin hitzarmena sinatu dute.


EUSKARRI BERRIAREN BALIOA.

Bertsio informatikoan, liburuan dauden gai, kontzeptu, esamolde... berberak aurki daitezke. Bi euskarrietan 22 gairi dagozkien esapideak daude: Gizakia, Elikadura, Jantziak eta Komunikabideak, besteak beste. Liburuan, esamolde edo hitz bat gaika bilatu behar dugu. Hala ere, Asier Astigarraga Labayruko kidearen ustez, hau oso zaila izan daiteke, hitz bat gai baten barruan kokatzea subjetiboa delako. «

Adibidez, euskaraz erderazko "eres un rata" nola esan jakin nahi badugu, non bilatu? Hitz horrek ez baitu animaliaren konotazio hori, baizik eta zekenarena
», dio Astigarragak. CD-ROMean berriz, bilaketa gaien arabera edo hitzen arabera egin daiteke. Horrela «rata» hitza idazten baldin badugu zenbat esamoldeetan eta zenbat aldiz agertzen den esango digu ordenadoreak. Bertsio informatikoan gainera, hitzak elkartu edo konbinatu daitezke esapideak aurkitzeko. Bi euskarrietan, esamolde bat aurkitzen dugunean, informazioa emango zaigu horren inguruan: zein euskalkitan idatzita dagoen, zein den iturburua, hots, zein argitalpenetan aurkitu zuen Mokoroak alokuzio hori eta zein den lekukoa (esapide hori erabili zuen pertsona). Azken hauen artean orduko herri hizkeraren ispilu ziren idazleak aurkituko ditugu, esaterako, Orixe, Mogel, Azkue, Pablo Zamarripa... Labayru Ikastegiko kideek dudarik ez dute, lan honen formatu egokiena CD-ROM-a dela, bilaketa askoz arinagoa eta zehatzagoa delako eta inprimaturiko bi tomoek dituzten 3.600 orrialdeak 15 gramoko disko optiko batean gordeta daudelako.


MERKATU MUGATUA.

CD-ROM-a ez da salmenta masiborako egin. Batez ere, idazle, irakasle, itzultzaile eta orohar lanbidez testuak idazten dabiltzan profesionalen beharrizanak asetzeko egindako lana da. Astigarragak dioenez «

ez da DBHko ikasle batek erabiltzeko CD-ROMa, bai aldiz, kazetari, idazle edo sentsibilitate jakin bat duen irakurle batek erabiltzekoa
». Batzuek alferrikako lantzat jo dute. Labayruko kideek berriz, oso tresna baliagarritzat hartzen dute, euren ustez, ez zaio errentagarritasun ekonomikoari begiratu behar, kulturalari baizik. «

Aita Mokoroak ez zuen dirurik jaso egindako lanagatik, baina norbaitek lan honen kostua zenbatekoa izan daitekeen jakin nahi balu, pentsa dezala Mokoroak euskal kulturari egin dion oparia dela
»

Bizitza-ezpalak eta lanak

Aita Justo Maria Mokoroa, 1901eko irailaren 28an jaio zen Tolosan. Gurasoek, gogo biziz bihotzean bi helburu hauek sarrarazi zizkioten: kristau sinesmena eta euskal izaeraren maitasuna. Hamaika urte zituela, Tafallako Calasanz apaizetxean hasi zen eta 1924an On Mateo Mujika Gotzainaren eskutik apaiztu zen Eskolapioen ordenuan. Euskal Herria hezitzeko biderik egokiena euskara zela ikusirik, berezko nahiak eta inguruko giroak bultzaturik, aldizkarietan eta sariketetan parte hartzen hasi zen, baita sariak irabazi ere. Txilen zenbait urte bizi zen. Bertan, frantzesa eta Apolojetika irakatsi zuen, euskararen aldeko lana baztertu barik, eta horrela, esaterako Txilen «Gure baratzeko loreak» bilduma argitaratu zuen. Gerra aurretik, herri batentzat hizkuntzak duen garrantziaz diharduen «Genio y Lengua» liburua idatzi zuen. Liburu honek eragin handia izan zuen hasierako ETA mugimenduan eta garaiko gazte abertzaleengan. Euskararen batasunaz kezkatuta, «De vida o muerte» eta «Batasunari batzuk agurka eta beste batzuk aurka» liburuak idatzi zituen. Bitarte horretan, Deustuko Unibertsitateak, Euskal Antropologi astea eratu zuela eta, linguistikaz egin zen mahainguruan sortu ziren galderen erantzuna eskatu zioten. Gogo txarrez eta behartuta bere erantzunak eman zizkien. Bere aspaldiko iritzien alde eta Euskaltzaindiak onartu zituen bideen aurka gogor ekin zion. Iritzi horiek «Lengua vasca de hoy y mañana» izenburuarekin argitaratuak daude. Mokoroaren lanik garrantzitsuena eta azkena izan zena, herri-literaturan oinarritutako milaka esaera jator biltzen dituen «Ortik eta emendik» dugu. Autorea bere bizitzaren azken urteetan buru-belarri aritu zen lan horrekin, ohiko zereginak alde batera utziz. 1990ean azkenik lana bi tomotan argitaraturik ikusi zuen. Handik hil batzura zendu zen


Azkenak
2024-10-18 | ARGIA
Langile bat hil da Lizarran, biltegi batek eztanda egin ondoren

56 urteko langile bat hil da Lizarran, Agralco (Agrupacion Alcoholera de Bodegas Cooperativas) biltegian lanean ari zela. 10:00ak aldera gertatu da ezbeharra, Lizarran la alcoholera moduan ezagutzen den nekazaritza hondakinen biltegian.


Beldurra espazio komun gisa

Herritarren segurtasunik ezaren kezka gero eta handiagoa da gure auzo eta hirietako elkarrizketetan, batez ere kalean bizirik dirauten Magrebeko gazteek eragindako lapurreten eta gatazken inguruan. Badirudi egoera horiek areagotu egin direla azken hilabeteetan, eta alarma eta... [+]


Puig Antich, Estatuak ez du inoiz barkamena eskatzen

Espainiako Gobernuak dokumentu bat helarazi die Salvador Puig Antichen arrebei, Oroimen Demokratikorako ministro Ángel Víctor Torresen eskutik. Frankismoak anarkista katalanari jarritako heriotza kondenaren “baliogabetasun akta” dela diote. Harrigarria... [+]


Sinwarren hilketaren ondoren, gerrak bere horretan jarraitzen du

Yahya Sinwar Hamaseko burua hil ondoren, Ekialde Erdiko gerrak nola jarraituko duen aurrera mintzagai da hilketaren biharamunean. AEBek, Joe Bidenen ahotik, berehala iragarri dute orain su-etenak bidea libre izan dezakeela. Bide beretik jo dute Mendebaldeko hainbat buruzagik... [+]


2024-10-18 | Ahotsa.info
Azken hiru urteetan altueratik erorita Nafarroan 10 langile hil direla salatu dute

LAB, CGT, Steilas, ESK, EHNE eta Hiru sindikatuek salatu dituzte Nafarroan altueratik erorita hil diren hamar langileen kasuak.


Marcos Maceira, A Mesa pola Normalización Lingüísticaren presidentea
“Oso zaila izango da galiziera leheneratzea PPren hizkuntza politika ez bada zuzentzen”

Galiziako Estatistika Institutuak galizieraren egoeraren inguruko inkestaren azken datuak ezagutarazi ditu. Ezagutza eta erabilerak, biek, egin dute atzera. Galera handiagoa da adin tarte gazteenetan. 5 eta 14 urte artekoen herenak adierazi du galiziera gutxi edo batere ez... [+]


2024-10-18 | Hala Bedi
Makroproiektuen aurkako manifestaziora deitu du Gasteizen Araba Bizirik!-ek, urriaren 26rako

“Araba ez dago salgai” eta “Makroproiekturik ez” lelopean egin dute deialdia. Urriaren 26an elkartuko dira 18:00etan “etekin pribatuak bermatzera” bideratuta dagoen eredu energetikoa eta “instituzioek jokatzen duten papera”... [+]


Zergatik daude Renfeko trenak inoiz baino grafiti gehiagorekin margotuta?

Garraio publikoaren zerbitzuaren gainbeheraren barruan, alde estetiko hutsa bada ere, ohikoa bilakatu da trenak margoturik ikustea eta, behingoagatik bada ere, ez da arrazoi ekonomiko hutsengatik, langileek azaldu dutenez.


2024-10-18 | Urumeako Kronika
‘Hariak’ zinemaldia erresistentzia istorioen lekuko, azaroaren 7tik 17ra Hernanin

Aurtengoa hirugarren edizioa izango da, eta memoriaren gaia hartuko da ardatz, Kulturarteko Plaza Feministan.


2024-10-18 | Uriola.eus
Bazter Fest ospatuko dute Bilbon azaroaren 9an, protagonistak emakumeak diren hip-hop jaialdia

Azaroaren 9an, emakumeak protagonista diren hip-hop jaialdia ospatuko dute, 17:30etatik aurrera. Jaialdiak urtez urte hip-hop eta rap estiloetan ibilbide ezaguna duten emakume artistak bildu izan ditu.


Xamarrek ‘Orhipean, Gure Herria ezagutzen’ liburuaren edizio berria aurkeztu du

Gaur Donostian Orhipean, Gure Herria ezagutzen liburuaren edizio berria aurkeztu dute. Bertan Izan da egilea Xamar eta berarekin batera Antton Luku, Isabel Isazelaia eta Lander Majuelo.


“Beti gainerakoei jartzen diegu oxigeno maskara, eta denbora badago, norberari”

Krisi egoeran idatzitako gogoetak eta lagungarri egin zaizkion tresnak jasotzen ditu Iratxe Etxebarria kazetariaren 7.300 miligramo eszitalopram liburuak.


Eguneraketa berriak daude