GOTZAINAK MEXIKOTIK BIDALITAKO GUTUNA
- zion Mexikotik 1545ean, Etxepareren «Linguae Vasconum Primitiae»k argia ikusi baino 8 urte lehenago. Koldo Zuazok lan bat osatu berri du Zumarragak erabilitako euskara aztertuz.
Lehendik ezaguna zenez, XVI. mendean –ordukoak dira euskararen inguruko lehen albisteak– oso bestelakoa da hizkuntzak Hego Euskal Herrian eta Iparraldean bizi zuen egoera. Mende horretako Europako herriek, egitura feudala bazterturik eta latinaren nagusitasuna gainbehera zetorrela, hizkuntza nazionalak bultzatzeari ekin zioten. Giro horretan, Ipar Euskal Herrian lehen hiztegi eta gramatika lanak burutu ziren, baita lehen literatur emaitzak ere. Mende horretan kokatu behar dira Bela, Zalgize, Etxepare, Oihenart, Leizarraga, Etxegarai, Tartas edota Belapeire. Hurrengo mendean euskarazko literatur lanak harrigarriro ugaldu ziren. Idazleetako batzuk, gainera, ikasiak ziren, unibertsitatean ibiliak eta euren lanetako batzuk maila handia lortu zuten –Axularren «Gero» kasu–. Irakurlegoa zabal samarra zela ere esan daiteke.
1492tik Gaztelako Koroarekin lotura estua mantentzen zuen Hegoaldeak eta horrek gazteleraren nagusitzea ekarri zuen. Ez gramatikarik, ez literatur lanik... kristau-ikasbide apur batzuk ezagutzen dira soilik euskaraz –Gipuzkoan, bakarra, eta berau argitaratzeko baimenik ez zen lortu– eta hauek euskaltzaletasunak bultzaturik baino, Erreforma protestanteari aurre egiteko burutu ziren. Euskararekiko jarrera hotza zen. Zuazok, hala ere, Hego Euskal Herrian hizkuntzarekiko epelagoak ziren bi gune aipatzen ditu. Horixe da, aurretik ezagutzen ziren datuen gainean berak egindako ekarpena. Iruñea eta bere inguruak osatzen dute gune horietako bat –XVII. mende hasieran buruturiko euskarazko poesia lehiketek islatzen dute hori– eta, bigarrena, Mendebaldean kokatu behar da –besteak beste, Zumarragaren gutuna da horren froga–. Mendebaldearen barruan, badirudi Durangaldean euskarak indar berezia zuela. Gune horietako egoera bereziaren arrazoia, Erdi Aroko tradizioaren jarraipenean bilatu behar da, dirudienez, garai horretan euskarazko literatura Mendebaldean inon baino oparoagoa zelako –Iparraldea salbu, noski–.
Ikuspegi orokorraz gain, eta aipaturiko bi mendeetan Durangon euskarak zuen indarra azaldurik, Zuazoren lanak bertako hizkeraren historiaren azterketan berrikuntzak ekarri ditu.
Lehenik, Zumarragaren gutunean agertzen diren 19 ezaugarri gaur egungo Mendebaldeko hizkeran bizirik dirautela ikusi zuen. Egilearen hitzetan, horrek esan nahi du «
ezaugarri horiek ez direla atzo goizean sortutakoak, aspaldikoak direla
Bigarrenik, hamaika dira egileak gutunean topatu eta gaur egun galduak dauden ezaugarriak. Ezaugarri horietako batzuri erreparatuz zera dio Zuazok: «
Zenbait alderditatik begiratuta, bizkaiera zaharra hurbilago zegoen gainerako euskalkietatik egungo bizkaiera baino
Bilakaera horren lekuko, azkenik, gutunean agertzen ez diren eta gaur egun Durangoko hizkerak dituen hamar ezaugarriak dira.
Horrela, bada, Durangoko gotzain batek Mexikotik arrebari idatzi zion gutun soil hura lagungarri da Durangoko eta Mendebaldeko euskararen bilakaera hobeto ezagutzeko. Eta, zentzu horretan, Zuazok, euskaldunok eskura ditugun dokumentu apurrak aztertzen ardura gehiago ipini beharko litzatekela dio: «
Dokumentu gutxi daukagu eta dauzkagun horiek hobeto aztertu beharko genituzke. Horretan oso zabarrak izan gara. Leizarraga, Axular eta oro har autore klasikoen hizkuntza ez da behar bezala aztertua izan
Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]
Bi herrialdeekin arma nuklearrei buruz hitz egin nahi du AEBko lehendakari Donald Trumpek, ostegun honetan bere bulegoan kazetariei jakinarazi dienez.
_2.jpg)
EHUko Errektoretza Taldeak hedabideetara igorritako ohar baten bidez jakinarazi du neurria: "Unibertsitateak baieztatzen du salatu duten irakaslea jada klaseetatik at dagoela eta ez dela fakultatera joango kasua argitu arte".
Abiadura handiko trenaren aurkako manifestazioa egingo dute Iruñean larunbat honetan AHT Gelditu plataformak deituta, 12:00etan Diputaziotik abiatuta. Castejon eta Iruñea arteko trenbidearen eraikuntza lanek aurrera jarraitzen dute eta Espainiako Garraio... [+]
EMEADEDEI + MAHL KOBAT
NOIZ: otsailaren 2an.
NON: Zuiako gaztetxean, Murgian.
----------------------------------------------------
Iazko irailaren 20an izan genuen lehen aldiz musika kolektiboaren berri, sortu berri zuten sare sozialeko profilean: “Hemen da Hil da... [+]
Adin txikiko neskak 2023an salatu zuen entrenatzaileak hiru aldiz musukatu zuela bere baimenik gabe. Nafarroako Probintzia Auzitegiak Iruñeko epaitegiak ezarritako zigorra baieztatu du. Entrenatzaileak ezingo du harreman zuzenik izan adin txikikoekin inongo lanbidetan eta... [+]
Kaskarotak eta maskaradak urtarriletik dabiltza martxan, Malerrekakoak etorri dira segidan eta pixkanaka han eta hemen ospatu dira inauteri festak. Aurten, ordea, data nagusiak berandu datoz oso; Kandelaria egunean Hartza esnatu zen, baina ilargiari begiratu eta beste pixka... [+]
Sozioluinguistika Klusterrak, zenbait erakunderen laguntzarekin eta Asier Amezaga, Eduardo Apodaka eta Asier Basurtok landutako lanean, Itzulinguru izeneko proiektuaren emaitzak argitaratu ditu. Itzultzaile neuronalek (azken belaunaldiko itzultzaile automatikoak, zeinak euskaraz... [+]
Otsailaren 13a Torturaren Kontrako eguna izanki, Euskal Herriko Torturaren Sareak gutun publiko bat igorri du. Poliziek torturatu euskal jendeen lekukotasunak bildu, eta aitortza egiteko xedea du sare berri horrek Euskal Herri osoan. Torturatuak izan diren 5.000 pertsonei... [+]
Ibilgailu baten bidez, Ver.diren protesta batean zeuden manifestariak aurretik eraman ditu. Duela egun gutxi, supremazista zuri batek 11 pertsona erail zituen Suedian.
"Polizia hila, baratzerako ongarririk onena" idatzi zuen atxilotuak sare sozialetan, eta lau milioi jarraitzaile baino gehiago ditu bere profilak, Guardia Zibilak azaldu duenez.
.jpg)
Larunbat honetan itxiko dute Laba ostatua Iruñeko Gazteluko plazan eta, bitxia bada ere, egun osoko festarekin ospatuko dute itxiera, agurra ez baita behin-betikoa: Labak ondoko Windsor tabernarekin bat egingo du, obrak hastera doaz, eta beranduenez irailean berriz... [+]