TENNENTS garagardoa irakur daitekeen nikia darama Imanolek; Belfasteko abuztuko Festibalekoa Humbertok. Hogeita hamar urte inguruko bi kazetari euskaldun. Irlandan, Belfasten, su-etenaren azken hilabeteak bizi eta jasotakoak. Irribarretsu ekin diote, eskuarki galdetzailea den kazetari galdekatuaren herabeaz, liburuaren sorrera aipatzeari. Aise hartu dute biek, ostera, solasaren haria eta gerra giroko su-eten baten kronikaren labirintora sartu gara.
Susa argitaletxearekin kaleratu dute «Suetena Belfasten» liburua. 1995eko udaberria eta uda Belfasteko Falls auzune errepublikarrean eman zituzten. «Euskaldunon Egunkaria»rako kazetari lanak egiten, han ezagututakoek liburua osatzeko eman diete. «Ez da Ipar Irlandako gatazkaren azterketa, ez da hango egoera politikoaren esplikazioa», argitu digu Imanolek. Eurak ikusi dutena, eta han ezagututako eta elkarrizketatutakoek kontatu dietena baizik. «Batez ere gatazkarekin lotuta dauden bizipenak, baina horren haritik hango errealitate soziala eta beste hainbat errealitateren zertzelada batzuk zirriborratzen dira. Gatazka, horren guztiaren markoa da», osatu du Humbertok.
Liburuak osagai politiko handia du, present dago kapitulu guztietan, baina ez hori beraien jomuga nagusiena izan delako. Imanolek azaldu digu: «Giro politikotik aterata ere, segituan topo egiten duzu han komunitateen artean dagoen zatiketarekin; azken batean gatazkaren oinarrian komunitate historikoen zatiketa dago eta eguneroko bizimoduko edozein arlotan banaketa hori ikusten da». Humbertok presentzia horretan sakondu du. «Ezinezkoa litzateke han bizi eta hori saihestea; bertako arazo politiko eta nazionalari ezin zaio ihes egin, ezta horretan arretarik jartzen ez duenak ere».
Lehen liburua bientzat, burutzeak emandako lana azpimarratu dute. «Hango lanak baino, gero idazteak, landu gabe neukan jenero horrek eman dit lana. Hango beharra ez zitzaidan gaitza egin», nabarmendu du Humbertok.
Lana eman die kronikak. Ordea, maldak bazuen gustuko aldaparik. «Konturatu naiz Irlandari buruz nuen ikuspegia nahiko okerra zela. Eta gustatuko litzaidake hau leitzen duenari ere eskemak hausteko balio badu», dio Imanolek. Eta asmo horretara errealitatea erabili dute, egunerokoa eta Irlandaren iragan hurbilekoa.
Beraien liburua ez dela literatura esaten dute _hitza handiegia bailitzan_, eta kontatzen den guztia gertatua dela. Humbertok askatu du mataza: «Gure asmoa ez da bereziki literarioa izan; gure lanaren oinarria eta lana bera periodistikoa izan da, horixe menperatzen dugulako». Ez da, baina, horretara mugatu. «Errekurtso literario batzuk erabili behar izan dira, eta hein horretan fikzionatu dira pasarte batzuk».
Irakurtzeko klabeak
IRAKURLEARI utziko diote, beraz, liburua zer jenerok osatzen duen erabakitzea. Ez da irakurlearekiko nahi duten gauza bakarra. Liburuak eraginik izan dezan ere bilatu dute. Onartzen dute, ordea, beraiek idatzia den klabetik ulertzekoa dela.
«Saiatu gara kronika objetiboa egiten, baina irakurleak jasoko du euskaldun baten ikuspegitik Belfasteko auzo katoliko eta giro errepublikar batetik su-etenaren garaian Belfasteko komunitatearen egunero bizimodua. Gauza gehienak, dena den, hemen ditugun ikuspegi eta bizipenetatik kontatuta daude». Ez dute uste, haatik, liburua errepublikarren gorespena denik. «Ez ditugu geure aurreiritziak ezkutatu. Gure ikuspuntutik bertako giroa eta errealitatea zelan ikusten den eta zelan pentsatzen dugun, halaxe ekarri dugu. Gainera, Euskal Herrian bizi izanda, ezinezkoa da bertako errealitatearen aurrean insensiblea izatea; alderdikotasun batez jokatzen da». Alde bat nagusituagatik ere, ez dute bestea alboratu. «Saiatu gara eta lortu dugu giro protestanteetan sartzea, eta hori ere ispilatu dugu». Areago, Belfasteko errepublikar askok ezagutzen ez duten giro protestantea ezagutu dute. Imanolek esandakoa Humbertok biribildu du: «Gure aurreiritzi batzuk bertan behera geratu ziren mundu hori ezagutu ahala. Alde horretatik ez gara joan jarrera hertsi batekin, eta ideiak inolako lotsa barik bota ditugu».
Irlandako kronika den liburuan nabigatzen, ezinbestekoa da labanaren bigarren ahoa ere zapaltzea. Irlanda eta Irlandako gatazka ere izan ditugu mintzagai, beti ere tregua bizi izan duten bi lagunen esperientziatik, eta han hauteman ahal izan zuten giroari erreparatuta. Jendea etsituta sumatu zuten, batez ere giro errepublikarrean. Hala ere, hamabi hilabetez bizi izandakoak _«ez bakea, gerrarik eza baizik»_, izan zuen eraginik gerra oso present den herri bateko bizilagunengan. «Arlo guztiak gerrak mediatizatuta daude: arkitektura, kaleen diseinua, norberaren esperientziak... Hori, arazo hau konponduko balitz ere, luzerako izango litzateke». Horrek ez du erran nahi, baina, aukera galtzeko daudenik. «Jendea etsituta bai, baina ahal den presioa egiteko prest dago lehengo egoerara ez itzultzeko, su-etenaren garaian han jende guztiaren bizimodua onera aldatu delako».
Eukal Herriaz berba egitea derrigorrezkoa suertatu zaigu. Hango prozesua hona ekar daitekeen. Eszeptiko ageri dira biak. «Oso desberdina da. Ikas daiteke han ikusitakoetatik, jarreretan, zer egiten ari diren... baina hango eredua hona ekar daitekeela gehiegizkoa iruditzen zait», azaldu digu Imanolek. Nolanahi ere, azpimarratu nahi izan du «hartu duten arriskua. Aurrerapauso asko eman ditu mugimendu nazionalistak, arrisku handiak hartuz».
Belfasteko gizarteko arlo asko jaso dituzte liburuan: tabernetako giroa, kirola, kultura... Gaelikoaren harira jo dugu, Belfasten duen presentzia txikia estakuru. Egoera kaskarra dela aitortuta, zehaztu nahi izan dute irakurleak topatuko duena. «Guk Belfasten ikusi dugunaren flash batzuk eman ditugu, baina horrekin ezin da Irlandakoaz gogoeta egin. Belfasten oso gutxik hitz egiten du gaelikoz, askok berba bakarra ere ez daki. Hala eta guztiz ere, nahiz eta ikusten den egoera txarra dela irla osoan, hobera egiteko zutabe batzuk ipintzen ari dira, batez ere Hegoaldean. Kultur eremuaren garrantziaz asko ari dira konturatzen».
Belfasteko pub batean bageunde bezala, luze joan zaigu solasaldia, agian eztarria lehortuko zigukeen Guinnessa beharretsiz. Haren faltan, «Suetena Belfasten» kronikako orrietan edatera jo dugu, jakin-egarria asetuko digulakoan.
MIKEL ELORZA
