«Eguneroko gertakari eta bitxikerien berriketari xumea naiz»


2021eko uztailaren 19an
Mariano Izeta baztandarrari elkarrizketa
«Eguneroko gertakari eta bitxikerien berriketari xumea naiz»
MARIANO IZETA
Elizondoko erlojulari ezagunak ttipi-ttipitandik atxiki dio Baztani eta euskal kulturari bere maitasuna. Herrikoia eta apala. Berriketari galanta. Borondate onekoa. Arlo anitzetan lanean aritutako gizona dugu: bertsolaritza, kazetaritza, politika, irakaskuntza, musika, literatura, dantza eta kirola, bertzeak bertze. Hain maite duen Antxitonea trinketean mintzatu zaigu luze eta zabal bere bizitzaren joan-etorrietaz, solas eder eta alaiean, minutu bat ere galdu ez duen erlojulari xarmangarria.
Zure herrian profeta izatea lortu duzula ematen du.
Ez dakit profeta ote naizen. Aurten 81 urte beteko ditut. Baztango zoko guzietan ezagutzen naute, denak nirekin ongi datoz. Jendeak maite nauela aitortu behar dut. Zortzi omenaldi jaso arren betikoa izaten jarraitzen dut. Ahal duten hobekiena egiten ditut gauzak, denekin adiskidantzan, ez dut uste etsairik badutenik. Nik herria, hizkuntza eta ohiturak maite ditut, herrikoia naiz, Baztango lurrak eta jendeek erakutsitakoarekin ornitu naiz. Nahiz eta egunero arakatu beti gauza berriren bat ikasten dut.
Noiz hasi zinen euskal kulturaren inguruko lanetan?
Familia euskaltzale eta abertzale batetan hazi eta hezi nintzen. Gerra aitzinean, hamabortz urterekin aitarekin hasi nintzen erlojuak konpontzen. Geroago EAJn bazkidetu nintzen 18 urte bete bezain fite. Era berean, 1.935. urtean lehenengo ikastola sortu genuen Elizondon. Urte bat geroago Nafarroako lehen Bertsolari Txapelketa hurbiletik segitu nuen. Bapatean, zoritxarreko gerra etorri zen.
Frankismoak etena eragingo zuen euskalgintzaren alorrean.
Gerra osoan zehar eta diktaduraren hasieran gure sustraiekin harremana eduki zezakeen guztia zapalduta eta debekatuta zegoen. Euskara etxe zokoetara, familietara bazterturik gelditu zen. 20 urtetako etena izan zen. Pixkanaka bada ere, libertate pixka bat somatzen hasi ginen ea euskal kulturaberriro ere pizten hasi zen, 1.955. urtean ezar dezakegularik benetako berpizkundea, zenbait argitalpen eta ekitaldi direla medio.
Zu ere urte horietan hasi zinen idazten, ezta?
Gerra etortzean, akabo. Ez zegoen hitzik paratzerik paperetan. 1.955 urtean hasi ziren kaleratzen Zeruko Argia eta Principe de Viana bezalako zenbait aldizkari eta egunkari batzuetan ere irakur zitezkeen euskaraz eginiko artikuluak. Giro honetan hasi nintzen ni ere idazten euskaraz aipatu aldizkarietarako, 42 urte beteak nituelarik, beraz ez oso gazterik. Bertan, herrietako berriak, gertakariak, bitxikeriak, ospakizunak eta kronikak argitaratzen nituen. Inoiz ez dut goi mailako artikulu sakonegirik egiteko asmoa izan. Ni berriketari bat besterik ez naiz. Honela aritu naiz ordutik gaurdaino azken 40 urteotan, hainbat komunikabidetan: «Herria», «Principe de Viana», «Zeruko Argia», «Diario de Navarra», «Navarra Hoy», «Deia», «Diario de Noticias»...
Irratietan ere zure boza entzuteko aukerarik egon badago.
Egunero aritzen naiz Xorroxin Irratian eta asteoro Irulegi Irratian. Hemen mundu guztiak entzuten du Xorroxin egunero. COPE jarri badute ere ez du inongo oiartzunik. Eguneroko gora-beherak hartzen ditut hizpide nire saiotxoa osatzeko, herrietako eta bertakoen berriak jaso eta aireratzen ditut. Bitartekari lanetan aritzea oso gustokoa dut. Nekazari asko datozkit erlojutegira zerbait salmentan dutela edo honelako hau gertatu dela erratera, nik ondoren irratitik aipatzeko. Jendearekin zuzen zuzeneko harremana eta saltsa oso gustokoa dut.
Literaturari dagokionez ere zenbait ekarpen egin dituzu.
Aurreneko eleberria,«Dirua galgarri», 1.960. urtean idatzi nuen. Hurrengoa, «Nigarrez sortu nintzan», 1.982an kaleratu zen. Bi lan hauek egiteko Baztango gertaera hunkigarrietan oinarritu nintzen. Sentimendua behar beharrezkoa da idazterako orduan. Azkenik, 1.985. urtean, «Sorgiñak infernuko errekan» argitaratu zen. Baditut gehiago ere eginak baino argitaratu gabe dauzkat. Irakurri ordea, ez dut apenas egiten, adina dela eta nekatu egiten naiz eta ez dut jarraitzen gaur egungo literatura.
Hiztegigintza izan da landu duzun bertze alorretako bat.
Zletasun izugarri dut hitzen bilketa lanetan aritzeko. 1.985. urtean «Baztango Hiztegi Ttipia» kaleratu nuen. Laister, «Erranairuak» deituko den hiztegi berri osatua kaleratzekotan da, Baztango 3.000 hitz inguru eta 350 esaera zahar bilduko dituena. Laguntzaile talde zabalari esker osatu dut lana, herri guzietatik ibili bait naiz galdezka eta askotan ere erlojutegira etortzen zaizkit paperean hitz zerrenda dakartela. Izugarri aberatsak gara. Ikusi bertzerik ez dago euskara nola aldatzen den leku batetik bertzera, Aniztik Erratzura, herri guzietan badira berezitasunak. Gainera, nere ustez herrietan dugun euskara jator hau ez da galduko, haurrak gurasoekin beren etxetan baztandarreraz mintzo baitira.
Bertzalde, Nafarroako bertsolaritzaren sustatzaile nagusienetakoa zara.
Bertsolaritza nire zaletasunik handienetakoa izan da beti. Gerra aitzinean, Elizondon ospatu zen Nafarroako lehenengo txapelketan, antolatzaile lanetan aritu nintzen. 1.962. urtetik berriz ere han-hemenka ekitaldiak antolatzen hasi ginen, Principe de Viana erakundearen bidez. Garai hartako bertsolari guztiak ezagutzeko parada izan nuen: Uztapide, Lasarte, Xalbador, Mattin, Agirre, Azpillaga, Lazkao... Era guzietako lanetan aritu naiz. Epaile moduan egon naiz. Gai jartzaile bezala ere handik hona ibilia nago. Gaur egun, Nafarroako Bertsolari Elkarteko lehendakaria izatea ohore handia da niretzat. Ordutik hona, nire ustez bertsolaritza ez da funtsean hainbertze aldatu. Dena dela, aipatzekoa da egun bertso eskolek betetzen duten lan polita.
Baitere, azpimarragarria da emakumearen sarrera bertso munduan. Nafarroan Estitxu Fernandez eta Estitxu Arozena bezalako puntako bertsolariak izatea itxaropen handikoa da. Emakumezkoek beste dohai bat dute bertsotan, gizonezkoak baino garbiago, bixiagoeta sakonago mintzatzen dira. Bertzalde, Nafarroako eta Gipuzkoako bertsolaritzaren artean, aldea egonik ere pixkanaka bagoaz parekatzen.
Irakaskuntzan ere zenbait urtez aritu omen zara.
Elizondo erdal girotu hartan,euskara erakusteko beharra ikusi genuen. Horrela, 1.969-70 urteetan eskoletako haurrei hizkuntza irakasten aritu nintzen, beti ere Baztango ukitu batekin, noski. Geroago, 1.974 eta 1.977 urteen bitarte horretan sortu berria zen Elizondoko Gau Eskolan irakasle moduan aritu nintzen. Hitzaldi aunitz ere emanak ditut, Baztanen eta hemendik kanpo ere.
Elizondoko abesbatzako partaidea izan zara urte batzuetan.
1.950. inguruko kontuak dira hoiek. Atzerrian ibili ginen, baita Gales aldetik saridun bueltatu ere. Orain, nire anaiek jarraitzen dute. Hoiek gustu handia eta kalitatea badute. Ni, ordea, kantari arrunta naiz, kategori guttikoa. Aspaldian utzia dut, gustokoa badut ere.
Ezagunak dira ere zure mutil dantzari ibilerak Santiotan.
15 urtetatik orain arte,inoiz hutsik egin gabe, ator zuria eta galtza ilunak jantzita plazara atera naiz urteoro, Elizondoko bestetan, Santio egunez. Niri dagokit, gainera, dantza hasteko ohorea. Haurrei urtez urte ere irakasten aritu naiz. Baztandik kanpo ere ibili naiz dantza berezi hau erakusten, Maurizio Elizalde txistularia eta Felix Iriarte atabalaria lagun nituelarik.
Aipagarria da dantza izan dela urtetan zehar debekatu ez duten euskal kulturaren adierazle bakarra. Bertan, gainera, kolore guzietakoak elkartzen ginen dantzan aritzeko.
Kirola ez duzu alde batera utzi inoiz.
Ez horixe. Beti ibili naiz Baztan osoan zehar pilota partiduak antolatzen, kross lasterketak, txirrindularitza probak... Inoiz ez parte hartzaile moduan. Bertzalde oso gustokoa izan dut beti mendietan barrena ibiltzea. Baztango kaskota txoko gehienak ezagunak ditut, hainbertze aldiz ibili naiz hortik bueltaka!.
Politikak ere erakarri zaitu zure bizitzan zehar.
Aipatu dudanez, familia abertzale eta euskaltzale batetan hazi eta hezitakoanaiz. 18 urterekin EAJn bazkidetu nintzen. 1.936ean ederki asko altxatu nuen karneta kaxoiean ezkutaturik.
1.957-58 urteetan Elizondoko alkatea izan nintzen. 1.977ko hauteskundetan Baztango Bailarako Etxeko zinegotzia aukeratua izan nintzen EAJren zerrendetan, bertan kultura batzordeko ardura hartu nuelarik. Lan gehiena itzulpenak eta beste egitarauak antolatzen egin nuen. Alderdiak Nafarroan izandako zatiketaren ondotik ez dut politika aktiboan jarraitu.
Ni abertzalea naiz politika guzien gainetik, hemengo herria, ohiturak, hizkuntza, jendea eta bizimodua arras maite ditudalako. Herri honen zorigaitz nagusia elkarren arteko borroka da eta izan da historian zehar: agramondarrak eta beamondarrak, ganboatarrak eta oñaztiarrak, Gerra Karlistak, Gerra zibila, gaur egungo egoera korapilotsua... Espero dezagun, baina, egoera honek konponbide azkarra izatea.
Euskararen geroaz zer duzu erratekorik?
Gureak iraunen du. Zaletasun handia dago jende gaztearen artean hizkuntzarekiko. Euskara denena da eta ez batzuena bakarrik. Nirekin batekoak eta bestekoak euskaraz egiten dute. Askotan, erdera nagusi bada ere, okerrago egon da. Alde handia egon da beti Elizondotik inguruko herrietara. Elizondo orain dagoena baino erdaldunduagoa egon da, gainera azken urteotan herrietako euskaldun anitz hona etortzen ari dira bizitzera. Ikastola ere hortxe dugu, bere 25 urteak beteak dituelarik.
Baztanera etortzeko gonbitea luzatuko al zenieke irakurleei?
Gauza aunitz dago Baztanen gozatzeko. Paisaia aski polita da. Herri dotoreak, mendiak... Herri baketsua gara. Hemengo jendea xumea, espantu handirik gabekoa, ixila eta langilea da. Hemen ez da nahasmendurik. Ongi etorria emanen diegu datozen guziei. Batez ere mugaz bertzaldekoak ditut buruan. Mugak, bizimodu eta mintzo berbera duten euskaldunen arteko elkarganatzea eragozten du.
Zer eskatuko zenioke etorkizunari?
Ba goaz aitzina pixkanaka, hondarreko urteetan gara, gu hemen izanen gara beti. Dena den, nire izpiritua gazterik dago eta horrek asko laguntzen dit.
Irratian, idazten, jubilatuen elkartean, erlojutegian, handik hona ibiliko naiz betiko moduan.
Bukatzeko, Bittor Elizagoien bertsolari baztandarrak Mariano Izetari eginiko bertsoaren berri eman iezaguzu.
«Udaberriko lore artean jaio zaigun Baztandarra ogi bizitzaz erlojerua, mutil dantzari edarra, hainbeste ipuin idatzi ditun idazle jator azkarra, bertsolaritza eta euskararen garatzeko enbor zaharra, gau beltzenean goibel artetik argitzen duen izarra».
PELLO ARGIÑARENA
27-31

GaiezKulturaKulturgintz
PertsonaiazIZETA1
EgileezARGIÑARENA1Kultura

Azkenak
Eskola inguruetako aire kutsadurarik handiena atzeman dute Donostiako hiru ikastetxetan eta Bilboko bitan

Donostiako Zurriola Haur Hezkuntza, La Asunción eta The English School ikastetxe inguruak eta Bilboko Kontxa Eskola eta Calasancio-Escolapios dira karbono dioxidoaren muga legala gainditzen dutenak, Ekologistak Martxanek hainbat eskola ingurutan egindako azterketaren... [+]


2025-04-29 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Soldadu ipar korearrak Europan: zergatian datza koska

Zer lor nahi zezakeen Ipar Koreako erregimenak Errusiaren gerrarako egindako odol-ekarpenarekin? Batetik, eskarmentua; bestetik, elkarrekikotasuna.


Patronalari absentismoaren “iruzurra” aurpegiratu eta lan istripuak prebenitzeko eskatu diote Hego Euskal Herriko sindikatuek

Sindikatuek agerraldi eta salaketa publikoak egin dituzte astelehenean, Nazioarteko Lan Osasunaren Egunean. Hego Euskal Herrian iaz zenbatu zituzten 64 hildakoen gorpuak irudikatu dituzte LABek, ESK-k, STEILASek, EHNEk, Etxaldek eta CGTk Iruñean eta Donostian.


“Energiaren %60 galdu dugu bost segundoan, ez dakigu zergatik”

Egunak argitzerako itzuli da argindarra ia-ia leku guztietara. Euskal Herrian baino atzeratuago egin du Espainiako Estatuko lekurik gehienetan, baita Portugalen ere. Normaltasun itxura gaur Euskal Herrian, baina goizeko lehen orduan ez dira funtzionatzen ari aldirietako trenak... [+]


Yemenen 68 hildako eragin ditu AEBen bonbardaketa batek

Petrolio-portu bateko sarraskia gertatu eta hamar egunera izan da erasoa. AEBek erasoak abiarazi zituztenetik 250 pertsona baino gehiago hil dira Yemenen. Oraingoan 68 pertsona hil eta 47 zauritu izan dira. Orain arteko bonbardaketa lazgarrienetakoa da.


Igor Peñalver (ELA Volkswagen): “Jarritako garraiatzaileekin osasun arazoak sor daitezke”

ELA, LAB eta CGT sindikatuek ibilgailu elektrikoak egiteko elektrifikazio prozesuan instalatutako olagarro edo garraiatzaile berria kentzeko eskatu diote Nafarroako Volkswageni. Elkarretaratzea egin zuten ostegunean eta atzorako greba eguna deitu zuten lantokian: 13:15etatik... [+]


2025-04-29 | Antxeta Irratia
Lakaxita: beste Irun posible baten erresistentzia 20 urtez

Beste bizi eredu  baten alde eginez, hainbat belaunaldik ikasteko, antolatzeko, esperimentatzeko eta trebatzeko aukera izan dute Lakaxitan bi hamarkada hauetan zehar. Gazte belaunaldi anitz ikusi ditu gaztetxeak, eta Jaion bestan, oraingo gazte mugimenduko kideak ez... [+]


2025-04-28 | Amanda Verrone
Lurrerako giza eskubidea: gaudenen eta eraman gaituztenen alde

Apirilaren 17an, Brasilgo Eldorado do Carajás-en egin zuten lurrik gabeko 21 langileen sarraskiaren 29. urteurrena izan da. Ordutik, La Vía Campesinak data oroitzen du Nekazarien Borrokaren Nazioarteko Egun gisa, lurrerako eskubidea defendatzeagatik koldarkeriaz erail... [+]


Argindarra itzuli da Euskal Herriko lekurik gehienetara, baina normaltasunera itzultzeko “orduak edo egunak” beharko dira

Gaueko 21:00etarako, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako %85era itzuli da hornidura energetikoa, eta Nafarroan, berriz, %50era. Egoera okerragoa bizi dute Espainian eta Portugalen: hurrenez hurren, argindarra lurraldearen %25era eta %10era iritsi da.

Sare elektrikoa erabat erori da... [+]


Lizarrako Udalak txosnei jarritako debekuaren aurka protesta egin zuten 27 gazte epaituko dituzte maiatzean

Maiatzaren 22tik 23ra bitartean deklaratu beharko dute auzipetuek. Gazteek salatu dute instituzioak "geroz eta gehiago" ari direla mugatzen protestarako eta mobilizaziorako eskubide politikoa, eta 'Bajadikako 27ak' izenarekin sortu dute plataforma bat. Maiatzaren... [+]


Iparretarrak taldeko militanteen omenezko margolana aurkeztu dute Baigorrin

Felipe Bidart Iparretarrak taldeko kide ohiak Kazetari azaldu dioenez, "borrokan erori diren militanteak oroitarazteko" xedea du margolanak. Xabi Tapia Xabxab artista urruñarra da haren egilea, eta Baigorriko Lagundu elkarteak antolatuta egin dute aurkezpen... [+]


2025-04-28 | ARGIA
Uxue Alberdiren “Hetero” liburuaren aurkezpenak emango dio hasiera Azokaroari

Ziburuko Liburu eta Disko Azokaren 6. edizioa ekainaren 7an izango da. Girotzeko eta azokaren eragina inguruko herrietara zabaltzeko, aurreko asteetan zehar sei ekintza kultural antolatu dituzte Baltsan elkarteak eta ARGIAk elkarlanean. Lehena martxoaren 30ean izango da,... [+]


Euskal herritar bat epaituko dute bete hogei pertsonarekin batera 2021ean Bartzelonan etxegabetze bat geldiarazten saiatzeagatik

Maiatzak 8an abiatu eta ekainaren 3ra arte luzatuko da epaiketa. Guztira 35 espetxe urteko eta 200.000 euroko zigorra eskatu ditu fiskalak auzipetuentzako.


Eguneraketa berriak daude