«Euskara da euskaldunok inoiz egin dugun poemarik ederrena»


2021eko uztailaren 19an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
"Urdinkara" poesia liburuaren xehetasunak
«Euskara da euskaldunok inoiz egin dugun poemarik ederrena»
Jose Angel Irigarai, «Urdinkara» poesia liburuaren egilea
Bilboko Kafe Antzokian egin dugu topo Jose Angel Irigarairekin; lanean atseden une bat hartu eta telefono elkarrizketa bat bukatu ostean, mintzatzen hasi zaigu. Hiztun ona da, argi hitzegin digu, gozo. «Urdinkara»rekin hasi eta poesigintzaz bukatu dugu, hizketan.
Zerk bultzatuta atera duzu, zure hirugarren poesia liburua den «Urdinkara»?
Betiko oldeak bultzatuta idatzi dut liburu hau. Nik beti idazten dut, nere moduan, maitale batekiko harreman mota dut poesiarekin, orain idatzi, orain utzi. Espresabide bat da, eta sortu ahala metatzen dira olerki batzu, eta bereizketa bat eginez, erabakitzen duzu argitaratzea. Azken liburua argitaratu nuenetik, «Biziminaren olerkina», 1986an, ordutik hona idatzitako olerkiak dira, ez denak, hautatutakoak baizik.
Horrenbeste denboran zehar idatzitakoak badu loturarik?
Bai, azken batean, beti liburu guztiak, bidaia iruditzen zaizkit. Norberak egiten duen bidaia, norbera eramaten duen bidaia. Nik nire azken olerki liburuan erraten nuen, azken olerkian; «Josepa ederraren bidean barna banoala, adio eta ez naiz hala». Bide horretatik abiatu nintzen, bide iluna zen niretzat, beltz antzekoa. Baina pixkanaka ohartu nintzen argitzen zihoala iluntasun hori, eta anitzetan urdina agertzen zen nire bidean. Urdina enetako osotasunaren kolorea da. Berez urdina esanahi anizduna da. Nik metafora bezala erabiltzen dut, osotasuna adierazteko. Urdinkara berriz, osotasunera hurbiltzen ari den zerbait da. Nolabait beltzetik urdinera noa. Eta oraingoan ere Joxepa ederrari eskeintzen diot olerkia.
Nor da ba Joxepa eder hori?
Joxepa ederra Bidasoaldeko ipuin mitologikoetan agertzen den pertsonaia. Niretzako emetasunaren metafora da, emetasun ausartarena. Gauerdiz artajorran zeudelarik Bidasoan neska mutikoak, ur bila joan behar zuten mendian zegoen oihaneko iturri batetara; nehor ausartu ez eta bera izan zen ausartu zen bakarra. Ausartu eta joan zen, deitzen zioten eta erantzuten zuen, baina zenbat eta urrunago erantzuna mendreagoa. Azkenean ez zuen erantzun, gauak irentsi zuen. Han ahots bat entzun zen: «Gaua gauekoentzat, eguna egunekoentzat, eta Joxepa ederra guretzat». Nik beti hori metafora moduan hartu dut, emetasunaren ausardiarena. Beti erabiltzen dut, ni mailan eta gu mailan.
Emetasun horrek eta urdin koloreak bat egiten dute zuretzat?
Joxepa ederra emetasunaren irudia da, eta urdina aldiz osotasunarena. Hau agian bidai bat da, non urdinaren bila abiatzean emetasun horrekin elkartu nahi dudan. Joxepa ederraren irudia beti agertzen da, nahiz eta batzutan zeharka agertu. Indar erakargarria da batzuetan eta erangikorra bestetan. Idazteko eta bizitzeko dudan olde nagusi bat da hau. Herioaz tronpatzeko erabiltzen ditut metafora hauek, ustez osotasunaren jabe izanik ez nintzatekela herioaren beldur.
Ez duzu uste poesian heriotza eta maitasuna direla gai eta erreferentzi ia bakarrak?
Nik uste dut munduan eman diren kreazioak eta sormenezko lanak oro gertatu direla libido horrek, olde horrek eraginda. Bizian barna beti dago herioa, eta bizi nahia. Nere poesian agian funtsean dago hori, baina hala ere, ez da beti ageri.
Poesia gehien bat ez da errealitateaz mintzo, baizik eta zinezko errealitatearen biziaren munduaz. Nire ustez, bizitza da bizitzeko eta ez literatura egiteko, literatura egiten hasten garen ber, poesia esatebaterako, kezka sortzen zait ez ote garen bizitzaren poesia galtzen ari. Olerkia idazten hasten naizenean badut halako bikoitza den tentsio bat, ezin bizi hori egin gabe, baina nik nahi dut poetikoki bizi eta ez bizitzaz poesia bat egin.
Hiru olerki liburu plazaratu dituzu orain artean, ba al dago beraien arteko loturarik, bidai bakar bat osatzen al dute hirurek?
Nik uste baietz, azken finean nire biziaren eta ni naizenaren isla badira, nire taupaden eta nire printzak eta oihartzunak badira, derrigor izan behar dute ni naizen bezala. Arte mota orok behar du izan bizitza ikuspegi, sentimolde batzuen islada. Tematikoki badira aldakuntza batzuk, baina, agian, liburuen arteko tentsio hortan murgildua nago orain iluntasunean eta orain argitasunean. Beti ere argitasun horren bila.
Euskal olerkigintza zelan ikusten duzu?
Nire ustez olerkigintza beti izan da euskalgintzaren erarik nagusienetariko bat. Eta ez da kasualitatea gure lehen liburua, Etxeparerena, olerkiz osatutakoa izatea. Mendeetan zehar ere gauza oparoenak ere ez ote dira olerki bidez etorri. Euskaren baitan badago horrelako olerkitasun bat eta euskara bera ere, nire ustez, euskaldunek inoiz egin dugun poemarik ederrena da. Inongo zalantzarik gabe esaten dizut. Bada olerkigintzarekin bizitzeko era bat.
Egungo olerkigintza ere nahiko oparoa iruditzen zait, literatura bezalaxe. Kuriosoa da baina, niretzat, euskal literaturaren bizia haundiagoa da euskaren bizia baino. Nire ustez literatur mailan produzitzen dena gehiago da.
PATXI GAZTELUMENDI
42-43

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakIRIGARAI1
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaPoesia
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
PertsonaiazIRIGARAI1
EgileezGAZTELUMEN1Kultura

Azkenak
Munstrok izaki beldurgarriak batzera eramango gaitu puzzle joko frenetikoan

Threes! edo 2048 klasikoen bertsioa prestatu dute Julen Irazokik eta Ibai Aizpuruak, Mikel Dale musikagilearekin batera. Android-en doan deskarga dezakegu euskarazko bideojokoa.


Jakes Bortairu eta Dominika Dagerre militanteak atxilotu dituzte Baionan goizaldean, eta eguerdian askatu

Urtarrilean salmenta espekulatibo bat salatzeko ekintza egin zuen Arberoa Lurra eta Etxebizitza kolektiboak, eta horrekin lotuta egon daitezke atxiloketak. Goizeko seiak aldera atxilotu dituzte, "atea kasik hautsiz eta esku-burdinak segidan ezarriz", Ostia sareak... [+]


2024-11-28 | Jon Torner Zabala
Gehiago Gara jaia egingo dute Antzuolan, hil diren haurrak “bizipozetik” gogoratzeko

Hil Argi elkarteak antolatuta, Bizipoza egitasmoaren laguntzarekin, Gehiago Gara jaia egingo dute abenduaren 15ean Antzuolan. Haurrak galdu dituzten familiak, lagunak, eskolako kideak eta, oro har, hil diren umeak "bizipozetik" gogoratu nahi dituzten herritar guztiak... [+]


Frantziak “immunitatea” aitortu dio Netanyahuri, Libanoko su-etenaren truk

Israelgo lehen ministro Benjamin Netanyahuk "immunitatea", hau da, babes politikoa duela adierazi du Frantziako Kanpoko Aferen ministroak. Israelgo Haaretz eta Maariv komunikabideek jakitera eman dute Libanorekin adosturiko su-etenaren baldintzen artean zuela... [+]


2024-11-28 | Gedar
Zumaiako Balenciaga ontziolako langileek mobilizazioei ekingo diete, lanpostuen defentsan

Enpresa jo dute egoeraren erantzuletzat, baita erakunde publikoak ere. Langile batzuek bost hilabete baino gehiago daramatzate kobratu gabe, eta ostiral honetan egingo dute manifestazio bat, ontziolatik abiatuta: ez dezatela itxi aldarrikatzeko.


Sindikalismo eraldatzaileaz eta lanaz eztabaidatzeko nazioarteko kongresua Leioan

Ostegun eta ostiral honetan 40 hizlari baino gehiago ariko dira EHUko Leioako campusean Lana eta sindikalismoa XXI. mendean Nazioarteko Lehen Biltzarrean. Lan munduaren eta sindikalismo eraldatzailearen erronkez eta estrategiez eztabaidatuko dute.


2024-11-28 | Irutxuloko Hitza
Mikel Zabalzaren omenezko plaka jarriko du Donostiako udalak larunbatean, Intxaurrondoko kuartelaren aurrean

Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]


Plastiko kutsadura mugatzeko negoziaketen azken fasea abiatu du NBEk

Azaroaren 25ean hasi eta abenduaren 1era arte iraunen du Hego Koreako Busan hirian aitzina doan gailurrak. Petrolio ekoizle diren estatuak eta beraien lobbyak oztopoak jartzen dabiltza, ekoizpenaren mugatzerik ez dutelako nahi.


“Hezkuntzak izan behar du patxadatsua eta geldoa”

Eguneroko abiadura itogarritik atera eta eskola-proiektua amesteko, gogoetatzeko denbora hartzea aldarrikatu dute solaskideek, Superbotereak liburua aurkezteko mahai-inguruan. Patxadatsu aritu dira, hain justu, eraldatzeaz, inpotentziaz, ilusioaz, eskola bakoitzak egin beharreko... [+]


2024-11-27 | Julene Flamarique
"Euskara ez den hizkuntza bat” erabili du Barakaldoko Udalak kanpaina batean

Barakaldoko Udalak euskararen erabilera “umiliagarria” egin duela salatu du Sasiburu euskara elkarteak. Salaketa argitaratu ostean kanpainaren euskarazko bertsioa ezabatu du udalak. Halakorik berriz gerta ez dadin arduradunen barkamen publikoa eta behar diren... [+]


2024-11-27 | Leire Ibar
180 eragile baino gehiagok egin dute bat etxebizitzaren eskubidea bermatzearen aldeko mobilizazioarekin

Abenduaren 14an Bilbon etxebizitzaren negozioaren aurkako mobilizazio nazionala antolatu dute Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak eta Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatuen Sareak. Ia 200 izan dira auziarekiko elkartasuna adierazi duten eragileak.


2024-11-27 | Julene Flamarique
Gutxienez 2027ra arte atzeratu dituzte berriro ere AHTren obrak EAEn

2024ko otsailean Astigarraga-Hernani tartea amaitu zutenean Abiadura Handiko Trena 2027an prest egongo zela aurreikusten zuen Eusko Jaurlaritzak. Orain Arkautiko lotunearen obren lizitazioari ekin dio Jaurlaritzak; Euskal Trenbide Sarea enpresaren esku utzi du, eta 2027an hasiko... [+]


Erretiroa hartuko du Benito Lertxundik

82 urteko abeslari oriotarrak azken disko bikoitza kaleratu du, Gernikan 2023ko azaroaren 11n eskainitako kontzertuaren zuzenekoa. Eta horrekin bere ibilbideari amaiera eman diola iragarri du.


Materialismo histerikoa
Zuekin nahi dut

Gutxi ateratzen naiz azken urteetan. Askotan esan dut, badakit, baina badaezpada ere. Bertso saio batera joan naiz gaur. “Bejondeizula”. Bai, horregatik abisatu dut gutxi ateratzen naizela, pentsatzen dut zuek kultur ekitaldi askotara joaten zaretela, eta... [+]


Eguneraketa berriak daude