"Euskara batua baino, euskara dispertsatua egiten ari gara"


1995eko abenduaren 03an
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Xabier Amuriza bertsolariari egindako elkarrizketa
"Euskara batua baino, euskara dispertsatua egiten ari gara"
Xabier Amuriza
Matienan elkartu gara etxanoarrarekin. «Bizkaiko bertsogintza» bilduma argitaratu berria atxakia, Bizkaiko koplagintzaz, bizkaieraz eta bertsogintzaren lehengo eta egungo egoeraz jardun dugu idazlearekin. Batzuek kontrakoa uste badute ere, ez da inolaz ere bertsolaritzatik erretiratu, horrela azpimarratu digu bertsolariaren jarrera aktiboa aldarrikatuz.
«Bizkaiko bertsogintza»rekin zein hutsune bete nahi izan duzu?
Bizkaiko bertsogintza, ez bertsolaritza, nebulosa batean dago eta zegoen, zeuden gauza apurrak sakabanaturik. Hain ez zegoen bildumarik, ezen nik neuk ere zerbait egiteko ez bainekien zer zegoen. Bizkaian ez da bertsolaritzarik izan guda garaira arte, oraingo kontua da. Bizkaian egon dena koplaritza da, baina non? Argitaratu dudana, beraz, Bizkaiko bertsogintza da, baina guda garaira arte, zaharrena.
Koplaritza Bizkaiko jenero berezia al da?
Bizkaian espezifikoa da, batez ere erromeriarako eta dantzarako koplak. Orain koplaritza nahiko zabal dago, trikitilarien bitartez zabaldu baita, baina trikitia nahiko modernoa da. Alboka, dultzaina edo panderoaren inguruan egiten ziren erromerietan koplaritza tradizio handia izan da Bizkaian.
Galdu egin da koplaritza?
Ez da galdu, ni bizi naizen artean ez da galduko. Tradizio hau arkaismotzat jo izan da, eta bertsolaritzak irentsi egin du. Pobretasun ikaragarria litzateke jenero batek bestea irenstea. Ez dugu ezer irabazten horrela.
Bizkaiko bertsogintza nahikoa ezagutua izan al da?
Euskaldun guztiok gara beste hizkuntzekiko akonplexatuak, baina euskaldunen artean bizkaitarrek dute konplexu handiena, edo bere burua errazen saltzen edo abandonatzen dutena. Bizkaitarrek erraz gutxiesten zuten zeukatena eta gehiago baloratu ondokoarena.
Bizkaiko Bertsolari Txapelketan normala da bertsolariek bizkaieraz ez kantatzea. Hain da normala, ezen entzuleek ere normaltzat eta hobetzat hartzen duten. Konplexuak transmititu egiten dira.
Horregatik ez da ezagutzen Euskal Herrian Bizkaiko bertsogintza?
Ez da ezagutzen eta gainera bizkaitarrok ere ez dute ezagutzen. Eskuzabalegiak gara. Eskuzabal izateko gertu nago ni, baina ez abandonorako. Euskara batuan ez dago tradiziorik horrelako gauzetan, honelakoak euskalkietan daude. Euskara batuak egin behar duena da hau guztia jaso, bestela hizkuntza horrek ez du balio. Horrela ezin dugu egin. Bizkaitar asko dago bere euskalkia ezagutzen ez duena.
Eta nola behar luke?
Bizkaiko eta euskalkietako hitz guztiak jaso egin behar ditu batuak, bestela ez dago hizkuntza. Arazoa da horiek nola jaso eta galdu direnak berreskuratu. Euskara batuak birplanteamendu handia behar du, ezin baten aurrean baikaude. Azkenaldian sakabanaketara gehiago doa batuketara baino. Gainera, hipokrisi handi batean gabiltza. Uste dugu hizkuntza nahiko normal daukagula, baina hizkuntza normaltzea ez da «euskañol» baten ereduari jarraitzea. Euskara batua baino, euskara dispertsatua egiten ari gara. Euskalkiek ez badute aportatzen daukaten guztia, euskaldunek ez dute euskara batua maiteko. Ezin da maitatu norberaren etsaia den gauza bat.
Euskal kulturgintzan bizkaieraren presentzia gehiago ez al da sumatu azkenaldion?
Bai, eta «Bizkaiko bertsogintza»ren harrera ere zabalagoa izan daiteke horren eraginez, «Hiru Truku»ren eraginez, esaterako. Exotismoz heltzea ere ez da ona, baina elementu bat da. Bizkaiko askok ere ez zekien hemen «Hiru Truku» bezalako zerbait eduki genezakeenik.
Formula berriak erabiltzen dira bertsogintzarekin lotuta. Nola ikusten dituzu?
Berreskuratzen ari da bertso jarrien tradizioa. Musikarekin nahi diren adina egin daitezke, beti ere bertsoaren izpiritua errespetatuaz. Indartu daiteke bertsolaritza bera horrela. Hala ere, ez da muga zehatzik kantagintza eta bertsolaritzaren artean.
Bertsoaren presentzia handiagotzeak, kantitateak, kalitatea ekarri al du era berean?
Bertsolaritzak zabalpen handia izan du entzuleen aldetik, masifikatu egin da telebistaren bitartez. «Hitzetik hortzera» amaitu ostean, urak atzera bere ubidera itzultzen ari dira. Pantailaz oso entzuleria zabal, heterogeno eta kalitateari hainbeste begiratuko ez dionarengana ere iritsi gara. Zenbat eta gehiago masifikatu eta zabaldu, orduan eta exigentzia gutxiago dago publikoaren aldetik.
Bertsolaritza gehiegi zabaldu da. Kalitatea bertso jarrietan isurtzeko arriskua egon liteke. Hori bat-bateko saioetan ere bilatu behar da. «Hitzetik hortzera»n gehien ateratzen zirenak, gero horiek gehiago ibili dira. Ni gehien ematen ziren gai jarrien saio mota horietan ez nengoenez, jende gehienak uste zuen eta uste du erretiraturik nagoela.
Nolakoa da entzulego masifikatu hori?
Gure entzule potentziala ez dira 250.000 lagun, telebistak ematen zuena. Hori ez da gure audientzia, ez. Hori bluf bat da. Ez da bertsozaleen audientzia. Ezin dugu audientzia zabal masifikatu hori fomentatzeko behar diren efektuen bila ibili. Hizkuntza hori ondo ulertzen duena behar dugu. Telebistaren pantailarik ezak mesede egingo dio atzera birkokatzeko gure gunea.
«Demokrazia Euskal Herrian» agiria kaleratu berri duzue militante abertzale historiko batzuek. Zertan dakusazu trantsizio bidea amaitua, blokatua dagoela?
EAJri eskatu behar zaio gutxieneko borondate bat, bere indar errepresiboa ez dezala hain indiskriminatuki eta hain gogor Ezker Abertzalearen aurka baliatu. Ertzaintza ez dadila Goardia Zibil bat gehiago izan, orain gertatzen ari den moduan.
Badirudi EAJk autodeterminazio eskubidea gauza formaltzat besterik ez duela. Hau ez da formala, hau abertzaleen gauza funtsezkoa da. Hori eta lurraldetasuna birplanteatu gabe, Ezker Abertzaleak ez du amore emango. Izeberg handiaren puntak hemen daude, baina punta horiek ez dira joango izeberga azpian baitago.
Eta Ezker Abertzalearen funtzioa, betebeharra, zein da egungo egoera honetan?
Distentsiorako arrazoiak ikusten al dira inon? Ez dira ikusten. Ertzaintzak gero eta gehiago jotzen du, beraz ez dago distentsiorako borondaterik. Goardia Zibilak suntsitu ez gaituenean, Ertzaintzak egin behar du hori? Oraindik inpunitatean ari dira, baina badirudi enfrentamendu zuzenaren bila doazela.
Trantsizioko urteen balantzea egin duzu. Bertsolaritzak, berriz, nolako bilakaera izan du urteotan?
Gaia ipinita aritzea bertsoa eskema batean, dekoratu batean sartzea da. Eredu horretatik atera banintzen ez zen hainbeste gai-jartzailearen aurka izan, bertsolarien aurka baizik. Bertsolarien inerziaren edo ekimen ezaren aurka. Gaia jarrita egin liteke, baina norberak, bertsolariek, parte gehitxoago hartuz ere bai. Orain normaltzen hasi denez gero, gai-jartzaileren papera bertsolari batek edo bik har dezakete...
ARANTXA ERASUN
ERASUN, Arantxa
23-26

GaiezKulturaBertsolaritBertsolariaAMURIZA1
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakBesteak
PertsonaiazAMURIZA1
EgileezERASUN2Kultura

Azkenak
Ukrainako Indendentzia Egunean, Kievek eta Moskuk 146na preso trukatu dituzte

Arabiar Emirerri Batuen bitartekaritzarekin lortu dute preso trukea gauzatzea. Zelenskik adierazi du Ukrainak "askatasunaren alde" borrokatzen jarraituko duela, herrialdeak independentzia aldarrikatu zuenetik 34 urte bete direnean: "Bakea behar dugu, eta gure... [+]


Imanol (edo futbola gizartearen isla, beste behin)

Futbola herriaren opioa zela zioten batzuk; garrantzitsuak ez diren gauzetan garrantzitsuena dela pentsatzen dute hainbatek; kapitalismo basatienarekin lotzen duenik ere bada… Nire iritziz, gizartearen isla soila da; herritarron gabezia eta arazo askoren isla.

Ez zait... [+]


2025-08-25 | Haritz Arabaolaza
Irakasleon figura

Azkenaldian buruari bueltak ematen ari natzaio, hezkuntza publikoaren egoerari. Aurtengo ikasturteko greba garaiak pasa dira eta lan hitzarmen berria sinatu zela denboratxo bat igaro da. Irakasleoi, onerako eta txarrerako, garai hartako odol beroa hoztu zaigula esango nuke. Ez... [+]


2025-08-25 | ARGIA
Euskaltzale independentistak Behorlegiko kanpaldian bildu dira, Nafarroa Behereko EHEk gonbidatuta

Ez diote ezeri muzin egin nahi opor giroan: natura, aisialdia eta gogoeta izango dira ardatz Euskaltzale Independentisten Akanpadan, abuztuaren 25etik 31ra.


Israelek eta Hamasek su-etenerako negoziazioekin jarraitzen dute, Gazan gosetea “larriagoa” bihurtzen ari den bitartean

AEBetako Estatu idazkari Marco Rubio astelehenean biltzekoa da Israelgo atzerri ministro Israel Katzekin, su-etenerako akordioez mintzatzeko. IPC Jakien Segurtasunaren Faseen Sailkapen Integratuak agentziak ostiralean kaleratutako txosten batek ohartarazi du Gazan gosete... [+]


Gaskoia irakatsiko dute lehenengo aldiz Samatzeko eta Bidaxuneko eskoletan

Martxan daude okzitanieran jatorria duen hizkuntza berpizteko hainbat ekimen. Ipar Euskal Herrian galzorian dagoen hizkuntza da gaskoia; aurreko mende hasieran galdu zen Hego Euskal Herrian.


Itsas salbamenduak 236 pertsona erreskatatu ditu Kanaria Handitik 429 kilometrora zegoen txalupa batetik

Sahara hegoaldeko gizonak, emakumeak eta adin txikikoak zeuden txalupan. Merkataritza ontzi batek jitoan zebilen txalupa ikusi, soka bat lotu, eta laguntza eskatu zuen.


2025-08-25 | ARGIA
Dani Larrea euskaltzalea hil da, Emun kooperatibaren sortzailea

Gaixoaldi baten ondorioz, 65 urterekin hil da Daniel Larrea Mendizabal. 


Gazte boluntarioak frankismoko memoria berreskuratzen

Azken zortzi urteotan 30 bunker inguru berreskuratu dituzte dozenaka gazte boluntariok; Baztanen, Otsondon, izan da azkena. Ana Ollo kontseilariak bisitatu du auzolandegia eta gazteen ezinbesteko lana txalotu eta eskertu du.


2025-08-25 | Euskal Irratiak
Zigor Akixo
“Euskal Herriari, Miarritzeko herriari eta itsasoari atxikia zitzaion Maite Maniort”

95 urte bete zituela zendu zen Maite Maniort Hennebutte, 2025eko uztailaren 10ean.


Jose Manuel Gorospe zendu da, Euskadiko Filmategiko sortzaileetako bat

Jose Manuel Gorospe Meagas aktore eta kultur ekoizle donostiarra zendu da, 81 urterekin, Madrilen. Bizitza osoa antzerkiarekin eta ikus-entzunezkoen munduarekin era batera edo bestera lotuta pasatu zuen Gorospek, eta, besteak beste, Euskadiko Filmategiaren sortzaileetako bat... [+]


Hegazkinez bidaiatzea trenez baino 26 aldiz merkeago izan daiteke Europan

Europa barruan hegaldiak hartzea trenez bidaiatzea baino 26 aldiz merkeagoa izan daiteke, 31 herrialdetako 142 ibilbidetan oinarritutako Greenpeaceren ikerketa baten arabera. Hegaldien zerga pribilegioei egotzi die desparekotasuna, eta trenbidea merketzeko neurriak eskatu ditu.


Belfasteko Kneecap musika taldea jo-puntuan: epaiketak, zentsura, jazarpena...

Israel Gazan egiten ari den genozidioaren aurkako mezuak adierazteagatik mota askotako errepresioa jasan du Irlandako Kneecap musika taldeak: Liam Óg Ó hAnnaidh kidea asteazkenean epaitu zuten, Londresen emandako kontzertu batean Hezbollah miliziaren bandera... [+]


Gutxieneko soldata propioaren alde 138.495 sinadura lortu dituzte sindikatuek

ELA, LAB, ESK, Steilas, Hiru eta Etxalde sindikatuek aurkeztu dituzte Herri Ekimen Legegilearen sinadurak Eusko Legebiltzarrean. Orain pilota alderdien teilatuan dagoela esan dute, eta herritarren borondatea kontuan izatea eskatu diete.


Eguneraketa berriak daude