Nire jainko ttipia Xalbador nuen, edozer gairi mamia ateratzen zion


2021eko uztailaren 19an
Donibane Lohitzunen egingo dioten omenaldia dela eta, Xanpun mintzo
Nire jainko ttipia Xalbador nuen, edozer gairi mamia ateratzen zion
Manuel Sein,"Xanpun"
Donibane Lohizunen topatu dugu bertsolari urruñarra, igande honetan bertan egin dioten omenaldiaren giroan murgilduta. Bertsolaritzaren eta euskararen mundua izan ditugu kantugai, geu gai-jartzaile.
Urruñan hasi zinen eskolan bertara bizitzera etorri ondoren. Frantsesez?
Beharko! Guk orduan bagenuen erraztasun bat izugarria, ez baikenuen euskara baizik erabiltzen. Merezimendua ematen diot nik gauza horri: Urruñako apaizen eskolan buru Mendiburu zen, euskalduna, eta honek egiten zuen, ikusten zuenez guk frantsesa nolabaitka egiten genuela, frantsesez idatziak zirenak euskarara itzularaztea. Horrela, frantsesa piska bat ikasi genuen eta euskarari behar zuen merezimendu guztia ematen genion.
Noiz eta nola ohartu zinen bertsoak egiteko gauza zinela?
Beti izan dut halango gutizia bat ditxoka, norbaitek zerbait esaten bazuen hari ditxo batekin erantzuteko. Nire erraztasuna hori izan da eta maite dut.
Gero izan dut grazia bat, nire amona bertsolari izugarria zela. Beti prest botatzeko. Denek maite zuten bertsoa nire familian. Ni hamabi-hamahiru urte nituelarik hasi nintzen bertsotan, erdipurdika. Lagun artean aritzen nintzen. Gero, hamabost bat urterekin, Errexilekin, Mattin Ahetzekoarekin aritzen nintzen bertsotan; orduan beraiek ibiltzen baitziren.
Guda izan zenuten hor tartean.
Ez Hegoaldekoentzat bezala gerlari gisa, baina nahiko lanekin. Etxean hogeita bi edo hiru animalia genituen, gero aita erreumak josia hil zen, anaiak gerlan... Hamabi urte nituen orduan eta eskolara noizean behin joaten nintzen.
Gogoratzen al duzu alemanak Urruñan ibili zirenekoa?
Guk behiak kanpora ateratzen genituen, hamabost inguru genituen, baina bagenuen behi bat biziatua, zaldiak ez zituena ikusten ahal. Zaldia sartzen baldin bazen gure eremuetan, lehenbiziko lana hura bidaltzea izaten zen. Egun batean behien zain ginela, etorri ziren hamar bat aleman zalditan, saltoan hesiaren gainetik. Jokatu zen aleman zaldiari gure betizua, tripak aterako zizkiola zirudien. Uste genuen aleman hark animalia hilen zuela, baina ez zuen garbitu.
Orduan mugan joan-etorriak eta ikusiko zenituzten?
Baziren batzuk gizonak ekartzeaz arduratzen zirenak. Behin gauean animaliak sartzera nindoala entzun nituen ahots batzuk sasian, bordan. Hurbildu nintzen, eta entzun nuen ahots bat bortitz-bortitza, esanez: «Hemen badaude belarri batzuk sobera interesatuak daudenak gugatik, konpreniarazi behar zaio ez dela hurbildu behar hona». Frantsesez erran zituen hitzok. Pentsatuko duzu Xanpunek animaliak hartu eta aldegin zuela handik aguro. Une latzak ziren. Hala eta guztiz ere, horrela izan arren harro-harro ibiltzen ginen, jatekorik eta bagenuen.
Hegoaldean ibili izan zara bertsotan zure adineko jendearekin. Espainiako gerrarekin alderatuz gero, hemengo euskaldunak ez ote ziren gehiago frantsestu gerrarekin? Ahulagoa izan zen Ipar Euskal Herrian abertzaletasuna bertsoetan.
Hori horrela izan da hemen, alde honetan. Hala ere, baziren guda garaian euskaldunak alemanen alde zirenak ere. Hala ere, denak gaullistak ziren, nire adineko guztiak dira gaullistak, garai batean itxaropena eman zuen bakarra De Gaulle izan zelako.
Hegoaldean, berriz, sentitu da hango gerlen gora-beheren ondorioa. Familia osoak etorri ziren handik hona. Eta haiekin, berriz, halako berotasun bat hartzen zen, haiek ekartzen baitzuten pairatzen zutena. Guretzat handi egunak izan dira. Guk atxiki dugu anaitasun hori.
Gerla garaian Urruñako gehienak kontrabandoan ibiliak dira.
Beharko! Gipuzkoa eta Nafarroa aldean bazen behar zena, baina hemen ez zen. Ogia ere paperekin. Soldadua nintzelarik ere, 19 urterekin, ogia kartekin hartzen nuen. Janaria ez zen sobera soldaduentzat ere.
Soldadutzaren ondoren, zenbat plaza egiten zenituzten urtean?
Oso gutxi, Donibane Garazin, Kanbon, Baigorrin... Lauzpabost bat joaten ginen: Mattin, Errexil, Xalbador, Hiriarte eta ni. Agurra egiten genuen hasieran, gero beste bertso bat edo bi, eta gero berriz ere agurra.
Eta noiz hasi zinen beste aldera bertsotan joaten?
Berandu xamar. Xalbador zenak eraman nahi izaten ninduen hara. Donostian kantatu nuen lehenengo aldiz Hegoaldean. Txapelketa izan zen Anoetan eta bi azkenak Joxe Agirre eta Xanpun gelditu ginen, 1976 inguruan.
Nik nituen gogoekin, hango herri txiki batean jaio banintz lan gehitxoago egingo nuen. Jendearekin konfiantza hartu behar baituzu, jendea ezagutuz. Eta lana eginez, noski. Hasieran ondo jarduten baduzu bertsotan, hurrengoan huts eginda ere jendeak ulertzen du; gaizki hasiz gero, ordea, kontuz, e!
Hargintzan aritua zara. Urte asko egin al zenituen lan horretan?
Sei zazpi bat urtetan aritu nintzen. Gero udan itsasora joaten ginen, arrantzan, eta neguan berriz hargin. Dena den, hargintzan beti segitu dut piska bat. Ofizioa erakutsi zidana, poliki, Elizalde izan zen, Ziburun. Oso langilea zen, lanean oso ondo zekiena. Hari oso ondo egin behar zitzaion lana, eta horrelako pertsonekin ikasten da lanean. Gero beti jarraitu nuen hargintzan, udan biberoaren lana nuen bitartean.
Donibane eta Ziburuko portua ezagutu zenuen garai hartan.
Izugarria. Frantziako porturik handiena, eta agian Frantzia eta Espainiako handiena. Zenbat mila kilo tona sartzen ziren! Atunez bete-bete egiten zen portu guztia. Kamioiak etorri eta etorri egiten ziren, eta betetzen joaten ziren guztiak. Orain, berriz, zer atun ateratzen da? Gutxi ateratzen da atuna. Arrantza asko gutxitu da azken urteetan.
Iparraldean bertsotan urteko zirkuitua zein izaten zen?
Zuberoan izana naiz, lauzpabost alditan joaten nintzen urtean. Nafarroan Baztan aldean ibiltzen nintzen, Elizondon sei edo zazpi alditan, Erratzun eta inguruetan ere ibili ginen, Mattin eta biok. Iparraldean Donibane Garazin, Donapaleun, Hazparnen... Kanbon ere urtero egiten zen saioa.
Nik txalorik gehiena jaso dudan lekua, hala ere, Bermeo izan zen. Gero bermeotar batzuekin hizketan hasi nintzen eta ez nuen ulertzen; izan ere, bizkaitar oso itxia da. Neure buruari galdetzen nion ea zergatik txalotu ote ninduten, ulertu nindutelako edo niri kuraia emateagatik?
Zuk ez duzu arazorik izan Hegoaldean, gaiak ulertzeko espainola jakin beharra zegoelako?
Alkatek esan zuen hori. Han, hemen bezala, badira hitz batzuk erdaratik datozenak, baina ibili naizen lekuetan Hegoaldean dena euskara garbia zen. Bizkaian izango da, behar bada, espainolezko hitz batzuk ihes egiten diren lekua.
Iparraldean ezagutu dituzu bertsolariak, baina hori gero pittinka gutxituz joan da. Zer pasatu da hor?
Bertsolariak ezagutu ditut: hasieran Xalbador, Mattin eta horiek denak zeuden, gero gu etorri ginen. Orain bada gazterik, baina eman zaie aski kuraia hauei? Gure huts haundiena horixe dugu, publikoa oso gutti dela.
Ostatuaren beharra aipatu duzu bertsotarako. Ostatutan, ordea, frantsesez egiten dute gazteek.
Bertsolaritza zerbaitek galtzen badu euskara eskasiak galduko du. Bertsolariak euskara ondo dakiena behar du izan, hitzerdika esaten da asko bertsoa. Euskara azkarra behar du bertsolariak. Hegoaldeko entzuleak badakite zein den bertso ona eta zein ez. Hori, ordea, oso urria da Iparraldean.
Ez badu buruzagiren batek sentitzen euskara, euskara galdu da. Eta horretarako denen beharra da.
Eta bertso-eskolen lana zein da hor?
Hortik aterako dira bertsolariak, gazte horietatik. Baina hasten direlarik gero sostengua behar dute, behar baitzaie lagundu. Eskola horretatik, besterik ez bada, bertsozaleak aterako dira, nahiz eta bertsolariak ez atera. Horrek salbatuko du bertsolaritza. Eskola batean lehen urratsa egin behar da. Gero, dohaina badu, berak sentituko du eta dohain hori gero landu egin behar du.
Zein bertsolari ikusten duzu egokien ispilu, eredu bezala gazteentzat?
Egaña hedadura handiko bertsolaria da, gainera aldaketa handiak egiten dituena, doinuetan-eta. Gero Lizaso, Lazkao eta horiek denak gazteentzat eredugarri dira.
Zuk nori so egiten zenion hogeita hamar urte zenituenean?
Nire jainko ttipia Xalbador nuen, baita Mattin ere. Mattinek eta Xalbadorrek bazituzten bi dohain, oso aldatuak. Mattini gai serioa emanda ere behar zion hark beti atera zerbait irrigarri. Xalbadorrek, berriz, edozer emanda ere mamia ateratzen zion, gai arina izanda ere. Nik biei irabazi nahi nien beren arloan, Mattinek baino irri gehiago sortu eta Xalbadorrek baino mami gehiago atera.
OSTOLAZA, Joxe Mari
37-41

GaiezKulturaBertsolaritBertsolariaSEIN1
PertsonaiazSEIN1
EgileezOSTOLOZA4Kultura

Azkenak
Osakidetzan euskaldunak identifikatuta: arta euskaraz bermatzeko bidean pauso bat?

Ospitalizatuta dauden pazienteek eskumuturrekoan eramango dute “e” ikurra. Hala, osasun langileek badakite herritar horiek eskatu dutela euskaraz artatua izatea. Osakidetzak dio euskarazko komunikazioa errazteko beste tresna bat gehiago dela. Proiektu zabalago bateko... [+]


“Udalak onartu duen HAPOaren ondorioz, Kabia egoera ezegonkorrean dago”

Kabia gune okupatuaren 19. urteurrena ospatzeko jarduerak egingo dituzte gaurtik domekara bitartean, apirilaren 24tik 26ra. Bi hamarkada betetzear dagoen gune autogestionatu honek hainbat gorabehera izan ditu bere ibilbidean, eta, Udala bultzatzen ari den Hiria Antolatzeko Plan... [+]


Anestesia, Delirium Tremens, Zea Mays, Talco, Zetak eta Naxker Hatortxu Rockeko iragarpen berrien artean

24 talde berri iragarri ditu Hatortxu Rock elkartasun jaialdiak. 63 talde iragarri dituzte dagoeneko eta guztira, 100 talde izango dira jaialdiko bost eszenatokietan.


Izaki Gardenak
Kantuak euria atertu zuenekoa

Izaki Gardenak
Noiz: apirilaren 20an.
Non: Iruñeko Gazteluko Plazan.

-----------------------------------------------

Ordu erdia baino ez da falta Iruñeko Gazteluko Plazan kontzertua hasteko; baina erdi hutsik da oraindik, euria ari baitu. Porlanezkoa nahiz ez den,... [+]


Trumpek gelditzeko eskatu dio Putini, eta Errusiak dio bake akordiorako ia prest dagoela

Zelenskiri Ukrainako gerra amaitu behar duen bake akordioa "arriskuan" jartzea leporatu ostean, Putini egin dio errieta Trumpek bere sare sozial Truth Socialen. Sergei Lavrov Atzerri Ministroak adierazi du bake akordioa adosteko prest dagoela Errusia. Kievek jakinarazi... [+]


Eguneko zentro publiko baten beharra aldarrikatu dute Uribe Kostako herritarrek

Bizkaian eguneko zentro publikorik ez duen eskualde bakarra da. Elkarretaratzea eginen dute apirilaren 27an, 12:00etan, Sopelako (Bizkaia) Udaletxeko plazan.


2025-04-25 | Enbata
Herriek (ere) asko egin dezakete euskararen alde

2026ko hauteskundeei begira, zutabe bat ireki du Enbata-k. Plantan emanak izanen diren zerrenda abertzaleen hautagaiei ideia kutxa bat eskaini nahi die, beren programak Herriko Etxeen eskumeneko sail ezberdinetan eraikitzeko. Hilabete honetan, Herriko Etxeek euskararen alde egin... [+]


2025-04-25 | Aiaraldea
Baso Erresilentea proiektua martxan, mendietako jasangarritasunaren mesedetan

Urduñako 2022-2042 Onura Publikoko Mendia Antolatzeko Planaren parte da ekintza, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailaren babesa eta Bizkaiko Foru Aldundiko Mendi Zerbitzuaren laguntza jaso du.


Frantziako lehen ministroaren alabak ere salatu du “bortizki jipoitu” zutela Betharramgo ikastetxean

Alain Esquerrek idatziriko Le silence de Bétharram (Betharramgo isiltasuna) liburuan eman du lekukotza Helene Perlantek, François Bayrouren alabak. 1980ko hamarkadan egon zen ikastetxe katolikoan ikasle eta berrogei urte luzeetan isilik atxiki ditu bertan jasandako... [+]


Analisia
Denok gaude katean

Urtarrilaren 29an, gaur egungo mundu berekoi honetan ohituta ez gauden zerbait gertatu zen Laudioko Guardian lantegiaren atarian. Zuzendaritzak hango labea itzaltzeko asmoa erakutsi zuen, eta horri aurre egiteko, langileek atea blokeatu zuten pankarten bidez. Baina ez zeuden... [+]


Espainiako Gobernuak atzera egin du Israelgo balen erosketan

Israelgo IMI Systems enpresarekin Espainiako Barne Ministerioak egindako bala erosketa bertan behera uztea agindu du Pedro Sanchez Espainiako Gobernuko lehendakariak. PSOEren eta Sumar-en arteko gobernu koalizioan zegoen apurketa arriskua baretu du erabakiak.


‘Elgarrekin’ lelopean ospatuko dute aurtengo Herri Urrats maiatzaren 11n

Ipar Euskal Herriko ikastolen aldeko bestaren 42. edizioa iraganen da maiatzaren 11n Senperen.


Aurrekontu militarren handitzea salatzeko bizikleta martxa egingo dute Bilbon

Bilbotik abiatu eta Barakaldoko ITP Aero eta Getxoko Sener enpresen paretik pasako da bizikleta martxa, bi enpresa horiek "ekoizpen militarraz arduratzen direlako", antolatzaileen aburuz. Azken aldian ematen ari den armamentu gastuen hazkundea salatzeko protesta izango... [+]


Artzain Egun jendetsua, Ordizian

Aurten 1.500 ardi inguruk zeharkatu dute Kale Nagusia, bost artaldetan banatuta. Idiazabal Gaztaren denboraldi berriaren aurkezpen ofiziala egin da, udaletxean. Garena Jatetxeko Julen Bazek eta Peli Perez de Anuzitak moztu dute gazta.


MADDI OIHENART
“Kantuen ikastez hasi nintzen euskara ikasten”

1997an plazaratu zuen Maddi Oihenartek (Barkoxe, 1956) lehen diska, Lurralde zilarra, Mixel Arotze eta Mixel Etxekoparrekin batera. Txiki-txikia zenetik barrenean dituen paisaiak, isiltasunak eta soinuak partekatzen dizkigu kantuan ari denean. Kantatzean aurreko ahotsen... [+]


Eguneraketa berriak daude