"Ez gobernuak ez gerrilak ezin digute ezer inposatu"


2007ko otsailaren 21ean
Peruko Amazonaseko etnia bateko kide den Elias Diaz-i elkarrizketa
"Ez gobernuak ez gerrilak ezin digute ezer inposatu"
Elias diaz Hoyas, Peruko shipibo conibo etniako Iparia distritoko alkatea
Ehun bat etnia desberdin daude Perun eta horietako bateko kide da Elias, shipibo conibo etnia hain zuzen. Peruko Amazonasen, Brasileko mugan dagoen 10.500 pertsonako Iparia distritoko 34 urteko alkate gaztea da.
Nongo alkatea da Elias Diaz Hoyos, zelakoa da Iparia distritoa?
Peruko Amazonian dago Iparia distritoa eta han bizi gara shipibo conibo etniako 10.500 pertsona, 50 komunitatetan banatuta, Euskal Herria bezain handia den lurraldean. Dena den, beste leku batzuetan ere bizi dira shipibo coniboak, baina Ipariakoa da multzo handiena. Perun talde etniko mordoa dago, eta horietatik ezagun eta handienak aguaramak, campa ashainca eta shipibo coniboak gara. Ni Ipariako distritoko komunitate horien guztien alkatea naiz.
Ospitale bat eta eskolak eraikitzeko diru bila ari zara Euskal Herrian.
Han era guztietako behar handiak daude, han ez dago ospitalerik eta kolerak batez ere baina baita beste gaitz batzuek ere pertsona asko hiltzen dituzte. Komunitate batzuetan osasun arduraduna dago eta honen eragina handia da, baina ez dago medizinarik, hor dago gakoa.
Bestetik, 50 komunitate haietatik bik badituzte material egokiz eraikitako eskolak, baina gainerako guztietan bertako materialaz eginak daude, hostoak, lianak eta abar, baina Amazonian euri jasa handiak daudenez apurtu egiten dira eta etengabe berreraiki behar dira. Orduan, bakoitzak bi gela dauzkaten lau eskola egin gura ditugu eta orain arte, 1994 eta 1995 artean, 7,5 milioi pezeta bildu ditugu Donostia eta Ordiziako udalak eta Arkitektoen Kolegio Ofizialetik.
Nola mantentzen ditu bere herri ezaugarriak shipibo conibo herriak?
Gure ohiturak ondo mantentzen ditugu eta gure komunitateetan % 100 shipibo conibo hizkuntzan egiten dugu berba. Eskolan gaztelania ere irakasten dugu, garrantzitsua baita. Gure ohitura onak mantentzen ditugu oraindik, esate batera, lan komunala, herriko eraikuntzak egin edo herria eta bere inguruak garbitzeko. Eskola egiten bada, adibidez, berau egiteko behar den ura haurrek ekarriko dute errekatik.
Nahiko bakartuta bizi bide zarete oihanean, eragin al dizue azken hamabost urteetan Perun bizi izandako gatazka egoerak?
Ia ezer ez. Shipibo moduan ari naiz eta gure artean ez da sarraskirik egon, baina entzun izan dut ashaincak eta armetan altxatutako taldeen artean borrokak izan direla. Shipibo herria beti mantendu izan da libre kanpoko eraginetatik, pertsona gutxik bisitatu izan gaituzte; gure herria; konstituzionalki, gainerako herriak bezala, autonomoak gara, gure herriaren antolamendua guk egiten dugu, eta erabakiak guztion arteko batzarrean hartzen ditugu. Ez gobernuak, ezta armetan altxatutakoek ere ezin digute ezer inposatu.
Zein da zuen antolamendu soziala?
Komunitate bakoitzak bere buruzagia du, udal garbiketaz arduratzen den udal langilea eta teniente-gobernatzailea, herrian arazoak daudenean bitartekari lana edo neurriak hartzen dituena. Alkatea 50 komunitateen ordezkaria da. Udal hauteskundeak direnean alderdiak aurkeztu egiten dira eta herriak hautatu egiten ditu karguok. Oraingoan zerrenda independentea osatu genuen eta garaile atera ginen.
Zein da populazioaren bilakaera, eta zertaz bizi da?
Azkar hazten ari da, duela hamarkada bi Iparian 20 bat komunitate ziren eta gaur egun 50 dira. Batez ere nekazaritzatik bizi dira eta modu autosufizientean, hots, ekoiztutakoa familiak kontsumitzen du. Zerbait Pucalpa hiriko azokan saltzeko ere uzten da baina horrekin ez da etekinik ateratzen, Pucalpara egun bat dago ibaiez --garraio modu bakarra-- eta azokan saldutakoa bidaia eta bertan zertxobait erosteko erabiltzen da, eltze edo jantziren bat.... Horrez gain, arrantzaz ere bizi gara eta emakumeek artisautza lanak egiten dituzte, baina ez dago ia merkaturik saltzeko.
Horrenbeste egur dagoen lekuan, ez al da egurra bizitzeko lehengai moduan erabiltzen?
Batzuek egurra ateratzen dute, baina eurak mantentzeko lain, ez etekinik ateratzeko: urtean sei edo zazpi zuhaitz bota eta kito, oihana zaindu egin behar baita. Horrez gain, ez dugu ustiapena handiegirik egiteko tresneriarik.
Nabaritzen al duzue Amazonaseko oihanak pairatzen duen hondatze prozesua?
Bai, konpainia handiek aberastasun handiagoa edukitzeko euren tresneria erraldoiak sartu eta oihana suntzitzen dute. Guk, aldiz, mendea joan eta mendea etorri hemen bizi arren, ez ditugu zuhaitzak kupida barik botatzen, finean gu zuhaitz artean bizi gara eta.
Zein da Amazonian bizi diren gainerako herriekiko harremana?
Ashainca edo shipiboa izateaz gain, badakigu guztiok indigenak garela eta elkar lanean jardun behar dugula. Gure aiton-amonek dioskutenez, garai batean herrien arteko borrokak izaten ziren baina gaur egun ez, lanerako zein merkataritzarako harreman onak dauzkagu.
LETONA, Xabier
14-15

Gaiez\Politika\Nazioartea\Estatuak/Na\PERU
Gaiez\Gizartea\Sektore baz\Herri indig
Pertsonaiaz\DIAZ3
Egileez\LETONA1\Politika

Azkenak
2024-10-17 | Gedar
Espainiako Gobernuak ez die etxebizitza-alternatibarik eskaintzen Gasteizen dauden Gazako bost familiari

Gobernuak aberriratu ondoren, ia urtebetez bizi behar izan dute aterpetxeetan eta ostatu pribatuetan, eta etengabe lekualdatu dituzte. Gaur egun erabiltzen duten aterpetxea urriaren 31n utzi beharko zutela esan zieten azkenekoz, nahiz eta badirudien beste luzapen bat ezarriko... [+]


2024-10-17 | Hiruka .eus
Lan-esplotazioa eta sexu-erasoak egotzita atxilotutako pertsonen taberna margotu dute, Getxon

Hainbat emakume-langile esplotatu eta horiei sexualki eraso egin dieten jabeen taberna pinturaz margotu zuten ezezagunek domeka gauean Getxoko Areeta auzoan. Pinturaz gainera, aldarri bat ere margotu zuten ondoko horman: "Erasoen aurrean klase batasuna".


2024-10-17 | Cira Crespo
Herriaren ahotsa onartuko duzu

Gaur gauean, urriak 17, 88 urte faxistek Jose Ariztimuño, Aitzol, hil zutena. Fusilamendu pelotoiaren aurrean ez zuela isilik gelditu nahi irakurri berri dut. Soldaduei tiro egitea kosta egin omen zitzaien, behin eta berriz agindu behar izan omen zieten su egiteko. Hala... [+]


Lanaldi murrizketaren aurka agertu da Carrefour, Ikea eta Eroski parte dituen banaketa-enpresen elkartea

Espainiako Lan ministro Yolanda Diazen proiektuaren aurka agertu da Banaketa Enpresa Handien Elkartea (Anged): "Joko-arauen aldaketa" ez du onartzen.


Adur Larrea eta Gorka Bereziartua
“Haurrek errazago barneratzen dute magia eta ezustekoa”

"Erraldoiei buruzko ipuina nahi dugu, haur txiki nahiz koskortuagoentzat". ARGIAk enkargua egin zien etxekoak ditugun Gorka Bereziartua kazetariari eta Adur Larrea ilustratzaileari. Emaitza: Abentura erraldoia. Salba dezagun kalejira. "Gauza berriak probatzeko... [+]


2024-10-16 | Leire Ibar
TikTokek bazekien neska nerabeak gizonezkoen aurrean diru truke biluzten zirela

TikTok enpresaren barne-dokumentuen filtrazio batek adierazi duenez, enpresa jakitun zen 15 urteko hainbat neska zuzenekoetan biluzten zirela gizonezko helduek bidalitako txanpon birtualen truke. Sare sozialeko hainbat dokumentutarako sarbidea ahalbidetu zuen akats bati esker... [+]


2024-10-16 | Julene Flamarique
Italiak lehen migratzaileak deportatu ditu Albaniara eta Von der Leyenek ekimena Europa osora zabaltzea proposatu du

Kritiken artean deportatu ditu Italiak hamasei errefuxiatu Albanian eraiki duen "harrera-zentro" batera. Proiektua 2023. urtean erabaki zen Meloniren Italiaren eta Albaniako Ramaren arteko akordio bat izan zela eta, eta "migrazio-kudeaketak bizkortzea" du... [+]


2024-10-16 | Iñaki Murua
On Ángel!

Goiburu hori soilik irakurri eta ezinezkoa nor den edo nor zen asmatzea, baina bazen nor!

Ángel González Olvera, Mexikon ezagutu genuen duela 11 urte bertsolariok hango inprobisatzaileekin jardunaldi batzuetara gonbidatu gintuztenean. Mendi gain batean bizi zen,... [+]


Tlatelolcoko sarraskiaren aitortza

Mexiko Hiria, 1968ko urriaren 2a. Hilabete batzuk lehenago, ekainaren 22an abiatutako ikasle mugimenduak mitin bat antolatu zuen Hiru Kulturen Plazan, hiriko Nonoalco-Tlatelolco unitatean. Mexikoko ejertzitoak eta Batallón Olimpia talde paramilitarrak bildutako ikasleei... [+]


Merkatu librearen mitoa

Erdi Aroan Jaungoikoa jaun eta jabe zen bezala, garai modernotan merkatuaren eta bere lege zurrunen menpe bizi gara. Goi mailako soldata erraldoiak merkatuak zehazten omen ditu; izan ere, Iberdrola edo BBVAko CEO-en sariak beraien arloko merkatuek finkatzen omen dituzte, nahiz... [+]


Hezitopia dinagu zain

Tomas Mororen Utopia liburuko utopiarrek leitzea maite omen zuten. Hizkien bueltako hezkuntza onaren ondorioz, haurtzaroan hasi eta helduaroan ere aritzen ei ziren, inork manatu beharrik gabe, leitzen eta ikasten eta gehiago leitzen. Pentsa, aisialdia horretara emanak bizi zuten... [+]


2024-10-16 | Edu Zelaieta Anta
Bira osoa

Sandra Cisnerosek idatzitako The House on Mango Street mugaldeko liburuan pertsonaia baten txakurrak bi izen ditu: bat, espainolez; bat, ingelesez. Beharbada kontu harrigarria gerta liteke lehen begiratuan, baita liburu baterako ere, baina lasaiago pentsatuz gero ohartuko gara... [+]


Popuerzakoa

Iraileko igandeetan ohitura da gure inguruetan Erniora igotzea, Zelatunen dantzan aritzea eta txorizo muturra, edo, jatea. Eguraldi txarrenaz ere ez da jenderik falta izaten. Aurten lagunak goizago abiatu eta ni berandututa, bakarrik nindoan estratan gora, beherantz zetozen... [+]


Abdallah: Israelen lagun amerikarrek kartzelan hilik nahiko luketen libanoarra

Berrogei urte eginen du urriaren 24an Georges Ibrahim Abdallah libanoarra atxilotu eta preso sartu zuela Frantziako Estatuak, eta horrenbestez Europako preso politiko zaharrena da. Palestinaren askatasunaren aldeko militantea, Libanoko Frakzio Armatu Iraultzailearen sortzailea... [+]


Eguneraketa berriak daude