«Hipokresia handia dago hizkuntzaren gaian»


2021eko uztailaren 19an
Xabier Kintana Euskaltzainari elkarrizketa
«Hipokresia handia dago hizkuntzaren gaian»
XABIER KINTANA
Euskararen erle langile definitu du Haritxelharrek. Hiztegiak, itzulpenak, eleberriak, artikuluak... piska bat denetarik egin izan du euskararen inguruan. Euskaltzaindiaren inguruan aspaldidanik ibilia, euskaltzain oso egin berri dugu.
Zein asmorekin sartu zara Euskaltzaindiko etapa berri honetan?
Euskaltzaindian ez zara sartzen, sartu egiten zaituzte. Eusebio Erkiaga hiltzean proposamen bi egon ziren, eta Bitoriano Gaindiaga eta bion arteko lehiaketa estuan azkenean ni aukeratu ninduten. Euskaltzaindiak badu erronka nabari bat. Euskara ofiziala da, eta hizkuntza ofizial batek dituen helburuak euskarak oraindik ez ditu erabat burutuak. Euskararen batasuna ezinbestekoa da, irakaskuntza eta administrazioa ate joka ari direlako. Euskaltzaindiaren erronkarik nabariena normatiba gero eta zehatzagoa ematea da. Jendea erabakien zain dago. Erabakiak ortografia, gramatika, izendegi eta lexiko aldetik.
Zer falta du horretarako Euskaltzaindiak?
Denbora, eta baliabide tekniko eta ekonomikoak. Euskaltzaindikook ez dugu dirurik kobratzen. Ohorea da, abertzaletasunagatik edo euskaltzaletasunagatik egiten den lana. Gure lanetik aparte sartzen ditugu orduak. Akademietan gauza normala da. Baina pentsatzekoa litzateke, ekonomiaren, kirolen edo turismoaren arduradunak horretara ordu libreetan dedikatuko balira zer gertatuko litzatekeen.
Euskararako zenbat diru inbertitzen den kontuan hartuta, nik esango nuke kiroletan edo Bilboko erakustazokako erakusketa batean inbertitzen dena baino gutxiago dela. Euskaltzaindiak, bere alorreko erabakiak hartzeko, aldeko eta kontrako iritziak aztertu behar ditu, dokumentazio zahar eta berria arakatu, eta horretarako lan asko eta denbora asko behar da.
Aspaldi idatzi zenuen «Ukronia» ipuina, garai hartako Euskaltzaindia kritikatuz. Orain, zer aldatuko zenuke?
Frankismo denboran Euskaltzaindia luzaro katakunbetako egoeran bizi izan da. Egoera hori aldatu egin da teorian, baina ez guztiz praktikan. Nahiz eta euskara ofiziala dela jakin, hainbeste urtetan hortik kanpo egon izana hain barneraturik daukagunez, oraindik ofizialtasuna ez bagenu bezala funtzionatzen dugu sarritan oro har euskaldunok. Euskaltzainen artean nolabait hori gertatzen da: euskara zaletasun, maitasun bezala interpretatzen da, baina ez eguneroko premia gisan.
Nolanahi ere, badago erritmo arazo bat. Arlo batzuetako jendeak eskatzen duen erritmoa eta zenbait euskaltzainek markatzen dutena ezberdinak dira.
Hori hizkuntza eta akademia guztietan gertatzen dela uste dut: akademia hizkuntzaren premien atzetik doa. Euskaltzaindiaren kasua are nabariagoa da. Gainerako akademiek denbora luzean gauzak konpontzeko izan dute aukera eta guk hori epe laburragoan konpondu behar dugu. Euskaltzaindiaren barneko organigramaren arazoa da, baina egoeraren ondorioa ere bai.
Ditugun premietan zeintzuk dira lehentasunak? Lehen arlo batzuk aipatu dituzu, baina hor daude ebakerarena, azentuarena...
Edozein herritan planteatuko balitz hizkuntza ofizial bat, jadanik hamalau urtez ofiziala dena, eskola guztietan irakatsi behar dena eta oraindik bere fonetika erabaki ez duena, hori zoro lana litzateke. Nire ustez lotsagarria eta ulertezina da hamalau urtetan oraindik erabakirik ez izatea. `Jauna' nola ahoskatu, `mutila' nola ahoskatu... Hori lehenbiziko momentutik erabaki beharrekoa zen.
Gure artean ika-mikak eta sokatirak izan ditugu eta Euskaltzaindiak, sarri askotan erabaki bat hartzeko bitasuna edo hirutasuna dagoenean, badaki talde edo joera baten alde egiten den neurrian besteak haserretu egingo direla. Orduan, inor ez haserretzeagatik, askotan ez da ezer erabakitzen. Ondorioa izaten da gauzak luzatzea, problema gero eta handiagoa izatea, anabasa, kaosa eta ikasle-irakasleen noraeza. Nire ustez fonetikarena oinarrizko puntua da. Azentuarena beharbada zailagoa da. Euskarak ez du gaztelerak bezala azentu pertinentea, eta asko aldatzen da. Hala ere, telebista eta irratian adibidez, esatariek eredu bat hartu beharko dute, beste hizkuntza batzuetan egin duten moduan. Txillardegi ibili da bizienik azentuaren arduraz. Euskaltzaindian hainbeste gauza batera daudenez, gauza batzuk atzeratu egiten dira, baina lehentasunak mailakatu beharko genituzke.
Euskalkien inguruan zeresana ugaltzen ari da.
Nik ez dut uste euskalkiei gainerako hizkuntzetan ematen zaiena baino garrantzia handiagoa eman behar zaienik. Nik argi eta garbi esaten dut, euskalkiek beren burua euskara batuan urtu behar dute. Zibilizazio hizkuntza guztietan gertatzen den kontua da. `Berri' eta `barri' esatea, ez da euskararentzat aberastasuna, gauza bera esaten dugu, bariante bat besterik ez da. Berdin aditz formekin edo deklinabidean, bata ala bestea aukeratu behar da. Hala ere euskalkiek badute garrantzia handia lexiko patrimonial kontuan. Lexiko iturri moduan erabiltzeko amahizkuntza kulturik ez daukagu, eta maiz euskalkietan agertzen diren hitzak ditugu lexiko aberastasunaren iturri. Sintaxian ere euskalkiak aberatsak dira, gure prosa monotonoa izan ez dadin.
Korpusaren gaiak utzita, hizkuntzaren estatusari dagokionez Espainolaren Akademiak egindako adierazpenak hautsak harrotu ditu.
Real Academiak egin duena gauza lotsagarria da. Bere burua Espainia guztikotzat hartzen du, eta pentsa daiteke bere ardura Estatuko hizkuntza guztiak direla. Frankismo garaian euskaldunen eta katalan hiztunen eskubideen alde ez zuen hitz bat atera eta orain protesta horiekin dator.
Katalan gizarteak izugarrizko adoreaz hartu du hizkuntzaren erronka eta kontsekuenteki aurrera doa. Gu galiziarrak baino okerrago gabiltza. Fraga jo ta ke ari da Galiziako parlamentuan galegoz egiten. Gure parlamentuan lehendakariarengandik hasita gazteleraz ari dira. Ez dut ulertzen nola eska diezaiokegun jendeari euskaraz bizitzeko, gure herriko lehen pertsonaia publikoek erabiltzen ez badute. Abertzaleak direla aitortuz gainera, hori da grabeena. Zenbat politikarik menderatzen dute euskara batua, landua, mintzatzerakoan? Zenbatek idazten dituzte euskaraz artikuluak? Beren benetako kultura eta estimatuen daukatena erdarazkoa baldin bada, ze proiektu eskaini nahi digute? Hipokresia handia dago.
Politikagintzan ere egin duzu ibilbidea.
Ni politikagintzan gehiegi ez naiz ibili. Abertzale izan naiz beti. Sasoi batean ezker abertzalearen baitan egon ondoren, batez ere borroka armatuaren kontuagatik saihestu nintzen. Une honetan EAren inguruan nabilela gauza ezaguna da. Hala eta guztiz ere, alderdietako diziplina nekez jasaten dut eta ez nago afiliaturik. Politika, txarrik onenaren aukera moduan ulertzen dut. Alderdi politiko bat ez da ezer santua, ez da helburua, helburu politikoak lortzeko bide bat da.
Abertzaleak beherantz eta zatiketa gorantz?
Horrela da. Azken buruan euskaldun-fededun hori bizirik dago. Bibliaren liburu lodia sinestetik, marxismoaren liburu lodiak eta beste liburuak sinestera pasatu gara. Ez dakigu gure buruz pentsatzen, ideologia eta alderdi santuak sortzen dira. Kontsignen bidez funtzionatzen dugu. Nor bere barrutik sortzen den zentzu komuna landu behar genuke. Uste dut zentzu komun horrek agintzen duela une honetan, txikikeriak eta gorrotoak alde batera utziz, zer egin behar dugun. Oinarrizko gauzetan batasuna behar-beharrezkoa dugu.
Euskal Unibertsitatea?
Ni unibertsitatean nabil, eta badakit ez duela egiten egin dezakeen guztia euskararen alde eta irakaskuntzaren alde eta EHU Euskal Unibertsitatea izan dadin. Askotan, egiten ez bada, Arte Ederretako irakasle euskaldunen kasuan bezala, Hezkuntzatik dirurik ez dagoelako da. Zentzu horretan, sinestezina egiten zait Arzalluzek esatea zer nolako antieuskaldunak diren Mosquera, Mayor Oreja eta Buesa. Azken batean Buesa berak eta bere alderdiak hor jarritakoa da.
Aurrekontu arazoa hor dago. Baina bada gauza larriagorik. Ikasleek beraiek ere beren ekintza eta pankarta asko erdara hutsez egiten dituzte. Askotan, Administrazioari eskatzen zaiona ez zaio eskatzen gizarteari. Nekez ibiliko gara erakundeei dena eskatzen, kezka bera gizartean bertan ereiten ez dugun artean.
EHU da balizko Euskal Unibertsitatearen hazia?
Daukagun bide bakarra da. Badira Euskal Herrian beste bi unibertsitate, Nafarroakoa eta Deustukoa. Ez dago konparatzerik Deustuan ematen diren euskarazko klaseen kopurua eta EHUn ematen dena. EHUn irakasgaien % 40-50 inguru euskaraz ematen dira. Hazi bat izatekotan hau da landu behar duguna. Gero, badaude arazo asko. Administrazio eta zerbitzuetako pertsonalari epe bat jarri zaio, batzuen aburuz luzeegia, euskaraz ikasteko. Irakasleei ez zaie inolako eperik ipintzen. Badirudi ez dutela inolako ahaleginik egin behar herri honetako beste hizkuntza ofiziala jakiteko, ikasle gehienek badakitelarik. Moralki ezezik, kultura aldetik ere onartezina iruditzen zait.
Naturzale eta hizkuntzazale aitortzen duzu zure burua. Bada hor sakoneko loturarik?
Naturan, arazo eta aberastasun nagusia dibertsitatea da. Gure planeta aberasten duen ezaugarri nagusia bizitzaren dibertsitatea da. Hizkuntzak giza kulturen oinarria diren aldetik, planetako gizakien kultur dibertsitatearen seinale dira. Espezie bat, tximeleta bat edo landare berezi bat zaintzen badugu, gure planetaren bio-patrimonioaren zati direlako, uste dut arrazoi berdinarekin edo handiagoarekin zaindu beharko genituzkeela hizkuntzak, giza-patrimonioaren ondare direlako. Ez da bakarrik kontserbatzea, baizik hedatzea eta garatzea. Kontua zera da, bai naturan eta bai kulturan, bakoitzari bere ahalmenen neurrira garatzeko bidea uztea.
JON SARASUA
28-32

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
PertsonaiazKINTANA1
EgileezSARASUA2Hizkuntza

Azkenak
Nafarroan chemsex-ari erantzun koordinatu bat emateko baliabideen eta agenteen beharra mintzagai

Sare Elkarteak antolaturik chemsex fenomeno soziokulturalaren inguruan mintzatzeko jardunaldiak antolatu dituzte Iruñean.


Angel Berruetaren omenez plaka jarriko du Iruñeko Udalak

Ostiralean egingo dute ekitaldia 12:00etan, Donibane auzoko Martin Azpilikueta kalean. Erail zutenetik Angel Gogoan plataformak behin baino gehiagotan jarri ditu oroigarriak, baina behin eta berriz eraso eta erretiratu izan dituzte. Gobernu taldearen proposamena da oraingoan eta... [+]


2024-10-11 | Gedar
Ertzainek kamerak eramango dituzte gainean azarotik aurrera

Eusko Jaurlaritzako Segurtasun sailburu Bingen Zupiriak asteazkenean jakinarazi zuen: azarotik aurrera, bideo-kamerak eramango dituzte soinean ertzainek. Ohikoa da poliziek, inolako disimulurik gabe, kamerak eskuan hartu eta interbentzioren batean gertatzen ari dena grabatzea;... [+]


2024-10-11 | Usurbilgo Noaua
1936ko gerraren oroimenean barneratzen laguntzen duen ibilbidea prest dute Usurbilen

"Gerraren Oroimena" izeneko ibilbidea osa dezakezue noiznahi Usurbilgo erdigunean.


2024-10-11 | Sustatu
Nostalgia baino gehiago: Son Goku euskaraz hasi zenekoa

Joan den astean bete ziren 35 urte Son Gokuk euskaraz lehen aldiz egin zuenekoa. 1989ko urriaren 4an izan zen ETB1n Dragoi Bola ematen hasi zirela (1984an abiatu zen anime hau Japonian) eta hura gogoratzeko ekitaldia egingo da Donostian urriaren 20an, igandearekin, lehenbiziko... [+]


2024-10-11 | Uriola.eus
Ezkutuan dagoena pantailetara ekarriko du Bilboko “Film Sozialak” Zinema Ikusezinaren Nazioarteko Jaialdiak

Urriaren 10etik 17ra garrantzi eta gaurkotasun handiko gai sozialen inguruko hausnarketa era kontzientzia kritikoa sustatzen duten 81 film erakutsiko ditu Bilbon Zinema Ikusezinak. “KDC” (Kultura, Komunikazioa eta Garapena) Garapenerako Gobernuz Kanpoko Erakundeak... [+]


Astrabuduak Josu Murueta eta Anton Fernandez gogoratuko ditu, haien hilketaren 55. urteurrenean

Ekitaldian 1969ko gertaera tragikoak gogoratzeaz gain, memoria historikoaren defendatzaileak ere omenduko dituzte.


EBko zigorren bateratzeak 45 euskal presori eragingo die

Zalapartak zalaparta, eta Espainiako Senatua gainditu ondoren, Europako zigorrak bateratzeko lege aldaketak aurrera jarraituko du. Horrela, 2008an zigorrak bateratzeko Europak onartutako zuzentarauari Espainiak 2014an jarritako salbuespena desagertuko da, eta horrek 45 euskal... [+]


2024-10-10 | Leire Ibar
BIDEOA | Tuterako Osborne zezena bota du Ernaik, Euskal Herrian geratzen den azkena

"Espainolismoa goratzen duen sinbolorik" ez dutela nahi adierazi dute antolakundeko kideek. Euskal Herri antifaxista aldarrikatzeko ekintza izan da Nafarroan gelditzen zen azkenengo zezena botatzea, ekintza zuzenaren bideoa zabaltzearekin batera.  


2024-10-10 | Leire Ibar
Justizia Administrazioan ea hizkuntza eskubideak errespetatzen diren aztertzeko EH Bilduk eginiko proposamena atzera bota dute

Ostegun honetan, Gasteizko Parlamentuan, “Justiziaren euskalduntzean aurrera egitea” eskatzen duen zuzenketa onartu dute EAJ eta PSEk, baina ez dute neurri zehatzik proposatu EH Bilduk salatu duenez.


Proiektu eraldatzaileen bilgune izango da Oiartzun hiru egunez, burujabetzak eta trantsizio ekosoziala ardatz

Urriaren 17tik 19ra Burujabetzak izeneko jardunaldiak antolatu dituzte Oiartzun Burujabek eta Udalbiltzak. Tokiko esperientzia eraldatzaileak ezagutzeaz gain, Gironako alkate Lluc Salellasek eta CUPeko parlamentari-ohi Mireia Vehík ere parte hartuko dute hitzaldi banatan.


2024-10-10 | Julene Flamarique
Kayle Villarren hilketa salatzeko elkarretaratzeak deitu ditu Mugimendu Feministak

Gizonak asteazkeneko goizaldean erail zuen Kayle Villar Pons arma zuri batekin. Bularrean hainbat labankada eman ostean Kayle ospitalean hil zen. Mugimendu feministak elkarretaratzea deitu eta aurten Euskal Herrian indarkeria matxistak bost emakume erail dituela gogorarazi du.


2024-10-10 | Julene Flamarique
Arrasateko Eroskitik eta Alcampotik produktu israeldarrak kentzea lortu dute, orain Lidl eta BM-n gauza bera nahi dute

Herriko supermerkatuetan salgai dituzten produktu eta saltokiei eskatu diete Israelen ekoitzitako produktuak saltzeari uztea: Arrasateko Eroskik eta Alcampok eskaria onartu dute; Lidl eta BMk ez. Elkarretaratzea egingo dute ostiral honetan Lidl supermerkatu aurrean.


Europako legea bete eta degradatutako natur guneak leheneratzea eskatu diote Jaurlaritzari

Europar Batasunak abuztuan onartutako araudi baten arabera, 2030erako degradaturiko eremuen %20 lehengo egoerara itzularazi behar da. Hori dela-eta, hainbat eragilek Jaurlaritza, natura leheneratu orain dokumentua sortu dute, eta asteazken honetan aurkeztu dute publikoki... [+]


2024-10-10 | iametza
Datuen kudeaketa lokalari buruz gehiago jakiteko aukera eskainiko du Euskarabildua jardunaldiak

Maider Likona informatikariak gidatutako solasaldi baten bidez, Alexis Guirlé Izarralde taldeko zuzendariak eta Xabier Garmendia Abaila kooperatibako kideak datu zentro lokalak eskaintzen dituzten euren proiektuei buruz hitz egingo dute. Era berean, datuen kudeaketa... [+]


Eguneraketa berriak daude