«Frantses aginteak okzitaniera folklorera mugatu gura du»


2021eko uztailaren 19an
Robert Marty-ri elkarrizketa Okzitania eta D'oc hizkuntzari buruz
«Frantses aginteak okzitaniera folklorera mugatu gura du»
Robert Marty, Okzitaniar Ikasketen Institutuko lehendakaria
Okzitaniak Frantziako lurraldearen erdia hartzen du ia, Ipar Euskal Herria izan ezik hegoalde osoa. Trobadoreen lanari esker Europako kultura garrantzitsuena izan zenak, dena den, bizirauteko arazo larriak dauzka. Robert Marty, Europako Legebiltzarrean izan zen okzitaniar kultura eta D'Oc hizkuntzaren egoera azaltzen, eta bertako kafetegi batean solastu ginen berarekin.
ARGIA. Zer da Okzitaniar Ikasketen Institutua?
ROBERT MARTY. Gure zentroaren hastapenetara abiatzeko erresistentziaren garairaino hurbildu behar dugu. Alemanak sartu zirenean bazen talde bat Okzitaniaren probintzia zentzua lantzen zuena _zentzu folklorikoan_ eta talde honek alemanekin elkarlanean jardun zuen. Okzitaniar Ikasketen Institutua horren aurka sortu zen hain zuzen, zentzu aurrerakoi batetik eta folklore hutsean geratzen ez zen okzitaniar kulturaren benetako jarduera batez hornitua.
A. Zein du zeregina?
R.M. Gazteak eta hezkuntzaren begirunean oinarritzen gara. Okzitaniar hizkuntza eta kultura bizitza publikoan normalizatzea da gure helburua. Horretarako, gure hizkuntza normalizatze bidean jarriko lukeen sistema fonetiko bat asmatu behar zen, eta horretan jardun dugu. Institutuak hizkuntzaren idazkera sistema bat asmatu du, trobadoreen sisteman oinarritua eta okzitanieraren dialekto guztiei egokitzeko modukoa. Arazo bakarra provenzalistena da (Provencekoak), arrazoi sentimentalak medio oraindik euren idazkerarekin jarraitzen baitute, baina gainerako lurralde guztietan gure sistema hedatua dago jada. Okzitaniera izan zen idazkera normalizatu zuen Europako lehen hizkuntza, XII. mendeko Europan jende ikasiak okzitaniera hitz egiten zuen. Gaur egungo ingelesa izan zen orduan, idatziz Europa osora hedatutako hizkuntza.
A. Zein da okzitaniar hizkuntzaren behar nagusiena?
R.M. Oso argia da: ez dugu inongo ezagutza ofizialik, ez da lege arloan existitzen eta orduan ezin duzu berarentzat ezer eskatu edo aldarrikatu, behintzat legeari dagokionez. Frantses aginteak okzitaniera modu folklorikoetara zokoratu gura du.
Gaur egun 13 milioi pertsonatik 4-5 milioi okzitanieraz berba egiteko gai dira, eta 7-8 milioi pertsona ulertzeko. Beraz, aukera handiak dauzkagu aurrera egiteko. Duela hiru urte okzitaniera irakasteko irakasle titulu batzuk onartu ziren: hori da dugun gauza bakarra. Baina orain egin berri duten erreformarekin ez dago ia ikaslerik, okzitanierak bizitza honetan ez duela baliorik erakutsi gura da, hizkuntza lotsagarritzat aurkeztu izan da. Nola ikasiko dute gazteek okzitaniera gero bizitzeko balioko ez badie? Horregatik, gaur egun guretzat garrantzitsuena koofizialtasuna lortzea da.
A. Frantziak oraindik ez du sinatu Hizkuntz Gutxiagotuen Agiria, baina bestetik, Gobernutik itxaropen ugari barreiatu dira.
R. Gerra ostean, 50eko urteetan, urtero lege-proiektu bat aurkeztu izan da baina hortik aurrera ezer ez. Gobernuan daudenek, «ezin dugu, itxaron egin behar da» diote. Orduan oposizioak baditu proiektuak baina ez ditu aurrera eramaten, eta gobernukoak oposizioan geratzen direnean orduan badituzte proiektu berriak... Etengabeko joan-etorria da, baina inoiz ez da ezer gertatzen.
A. Dena den, okztaniar kulturak orain indar handiagoa erakusten du, ez?
R.M. Bai, hau zoratzekoa da. Gutxiago egiten da berba, baina gehiago idazten. Inoiz ez dira azken hogei urteotan beste liburu argitaratu, baina hizkuntza ondo dakiten zaharrak hiltzen ari dira apurka. Beraz, zaharrak eta Calandretetara (bertako ikastolak) doazen gaztetxoen artean hutsune oso handia dago.
A. Strasburgheraino etorri zara D'Oc hizkuntzaren arazoak azaltzera. Ba al duzu konfiantzarik Europako Legebiltzarrak Frantziari Hizkuntza Gutxiagotuen Agiria onartzeko egin diezaiokeen presioan?
R.M. Ez gehiegi. Konfiantza handiagoa dugu guk geuk egin dezakegun lanean. Gura beste proposamen egin ditzakete, baina gero aurrera eramateko indarrik ez badago... Jadanik ito egin gaitezke proposamenetan, baina gehiago egiten ez bada jai dugu.
A. Kultur hazkundeaz bat, ikusten al da guzti hori aldarrikatu eta bilduko duen jarduera politiko indartsuen beharrik?
R.M. Batzuek uste dute ezetz, nik baietz. Ni kultur elkarte bateko lehendakaria naiz eta kultur jardunean dihardut soilik, baina okzitaniar jarduera politiko indartsua mesedegarria litzatekeela uste dut. Orain arte kultur arloan lortutakoa borroka politikoen ondoren lortu izan dugu.
A. Helduen mailan D'Oc hizkuntzarekiko hutsune handia dagoela aipatu duzu, ba al dago zerbait berezia haiei zuzendua?
R.M. Helduek jadanik ez dute ikusten zein balio atera diezaioketen gure hizkuntzari eta ikastera animatzen direnak batez ere denbora duten jubilatuak dira. Gure arazo nagusiena bizitza ekonomikoa kontrolatzen dutenengana heltzea da. Dena den, zenbait ekoizlerekin harremanetan hasi gara eta Kataluniarekin gero eta harreman ekonomiko handiagoa dugu. Katalanek gustuko dute okzitanieraz idatzitako gure lurreko ohizko gauzak erostea. Horrez gain, liburu merkatu txiki bat ere zabaldu dugu Katalunian, katalanez irakurtzen duenak okzitanieraz ere irakurtzen du eta.
A. Gazteak edozein hizkuntzaren etorkizuna dira. Nola erakarri?
R.M. Orain, batez ere musikaren bidez. Frantzian eta mundu mailan arrakasta handia duten taldeak dauzkagu. Rap eta reggae egiten dute, okzitanieraz kantatzen dute, eta disko salmentan goi mailakoak dira Frantzian. Hiri handietako zenbait auzunetan okzitanierak oso arrakasta handia dauka atzerritarren artean, beraientzat ez delako frantsesa moduko hizkuntz inperialista, integraziorako hizkuntza baizik. Gazteek gure hizkuntzarekiko gero eta jarrera hobea erakusten dute.
Xabier Letona
16-17

GaiezHizkuntzaD'oc
PertsonaiazMARTY1
EgileezLETONA1Hizkuntza


Azkenak
Joxe Mari Esparza: “Txikitik handira borrokatu behar dugu, egunerokoan gertu ditugun gauzak aldatuz”

Tafallan, nekazal giroko etxe batean sortu zen 1951. urtean. “Neolitikoan bezala bizi ginen, animaliez eta soroez inguratuta”. Nerabe zelarik, 'Luzuriaga’ lantegian hasi zen lanean. Bertan, hogei urtez aritu zen. Lantegian ekintzaile sindikala izan zen;... [+]


2025-01-20 | dantzan.eus
Martxora arte kalez kale eta etxez etxe ibiliko dira kaskarotak Lapurdin

Bi asteburu direla atera dira lehen kaskarotak: Beskoitzekoak. Eta martxora arte larunbatez eta igandez astero ibiliko dira herriko auzoetan etxez etxe dantzan eta festan. Goiztiarrenak eta irteera gehiena egiten dituztenak dira Beskoitzeko kaskarotak, baina ez bakarrak... [+]


2025-01-20 | Bertsozale.eus
Gasteizen aurkeztu da 2025eko Arabako Bertso Kuadrilla artekoa
Gasteizko Amaia Zentroan elkartu dira larunbatean Arabako Bertso Kuadrilla artekoan parte hartuko duten 14 taldeetako ordezkariak. Kuadrillartekoaren zortzigarren edizioa izango da aurtengoa.

2025-01-20 | Euskal Irratiak
%221ko gainpopulatzea, Baionako presondegian

Alarma jo du, beste urte batez, OIP Presondegien Nazioarteko Behatokiak. Abenduaren lehenean marka berri bat hautsi zen frantses estatuan, 80.792 pertsona atxiloturekin. Espetxe-administrazioaren aitzinikuspenen arabera, gainera, 86.000 baino gehiago izan litezke 2027an egungo... [+]


‘Goazen lagunok’: sare sozial toxikoetatik fedibertsora trantsizio kolektiboa

Trumpek AEBetako presidentetza hartuko duen eguna baliatuta, Goazen lagunok lelopean, multinazionalen jabetzako sare sozial "toxikoak" utzi eta fedibertsora trantsizio kolektiboa bultzatzeko kanpaina egiten ari dira eragile ugari. “Internet gizatiarrago batean... [+]


Aurtengorako irakurgaiak

Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]


2025-01-20 | Iñaki Sanz-Azkue
Hotza maite duen igela

Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]


2025-01-20 | Jakoba Errekondo
Euskal Herria banana errepublika

Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]


2025-01-20 | Garazi Zabaleta
Aleko
“Nekazaritza birsortzailerako eta proiektu kolektiboetarako test gunea da gurea”

Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]


2025-01-19 | Urtzi Ugalde
Agur, amatxu

Hauek izan ziren nire azken hitzak zure lo arnas sakonean eskutik helduta ginela joan zinenean. Aparteko minik gabe, xume, duin, geratu zen betiko zure bihotza. Zuk nahi eta eskatu bezala. Guk nahi eta errespetatu bezala.

Jada hilabete, neguaren atarian, gaurik luzeenak diren... [+]


Amatasunaren giltzarik gabe

AMAK
Konpainia: Txalo teatroa.
Sortzailea:  Elena Diaz.
Zuzendaritza:  Begoña Bilbao.
Aktoreak: Intza Alkain, Tania Fornieles, Oihana Maritorena eta Iraitz Lizarraga.
Noiz: urtarrilaren 10ean.
Non: Itsas Etxea auditoriumean... [+]


Bayrouren aurkako zentsura mozioak porrot egin ondoren, Herritar Fronte Berria zatituta dago

Ostegun arratsaldean egin dute bozketa eta, aurreikusitako moduan, François Bayrou lehen ministroaren aurkako zentsura mozioak ez du aurrera egin. Izan ere, eskuin muturreko Batasun Nazionalaren sostengurik gabe, ez zuen aurrera egiteko aukerarik.


2025-01-17 | ARGIA
Hasi da denboraldia, Saizarren eta Alorrenenean txotxa irekita

Asteazkenean egin zuten ekitaldia Astigarragako Alorrenean, Sagardoaren Lurraldeak hala erabakita. Ostegunean egin du txotx hasierako festa propioa Usurbilgo Saizarrek.


Iruñeko Erorien Monumentuaren eraispena eskatzeko manifestazioa egingo dute larunbat honetan Iruñean

Talde memorialistek deitutako manifestazioa Erorien monumentuan hasiko da 18:00etan eta Gazteluko plazan bukatuko da. Amaierako ekitaldian El Drogas, Gran Ritxarson, Ilargigorri eta La Chula Potrak esku hartuko dute, besteak beste. Gaia orokorrean nola dagoen azaldu dugu... [+]


Eguneraketa berriak daude