«Euskal Herrian elebitasuna egotea arrisku handia da euskararentzat»


2021eko uztailaren 19an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Erramun Baxok-eri elkarrizketa kultura etapolitikari buruz
«Euskal Herrian elebitasuna egotea arrisku handia da euskararentzat»
ERRAMUN BAXOK
Azken hamar urteetan Erramun Baxok oso pertsonaia aktiboa izan da Ipar Euskal Herriko kultur munduan. Ardura asko ditu kultur elkarteetan, eta askotan egon behar izan du harremanetan botere publikoekin. Ez du, baina, behin ere kuraiarik galdu. Horretaz eta Quebec-en iragandako urteez aritu gara berarekin. Gizon lasai eta moderatua, esperantza asko dauzka euskal nortasunaren aldeko borrokan.
ARGIA. Euskal Herrira itzuli aitzin, ikasketak zirela eta, denbora franko iragan zenuen Frantzian; gero Kanadara joan zinen. Nola deliberatu zenuen hara joatea?
ERRAMUN BAXOK. 1967an De Gaulleren oihua entzun zen mundu osoan: «Vive le Quebec libre», eta «Le Monde» egunkarian agertu zen han irakasle eta erizainak behar zituztela, zeren han baitzegoen iraultza lainoa. Ni irakasle nintzen, nire andrea erizaina, eta galde bat igorri genuen: hamabost egunen buruan lana genuen Quebecen. Filosofiako irakasle izan nauzu han kasik hogei urtez. Bestalde, gauza pozgarria gertatu zitzaigun Quebecen, zeren eta batere hitz harturik gabe euskaldun andana bat elkartu gintuzun. Besteak beste, Claude Harluxet eta bere emaztea. Bakoitza bere bidetik joan zen, eta han elkartu eta halako Euskal Herri ttiki bat osatu genuen.
A. Nola ikusten zenuten handik orduko Euskal Herria?
E.B. Hemen gertakari handiak pasatu ziren: Burgoseko auzia, Carrero Blancoren heriotza, Franco ere azkenean hil zen. Denbora berean han ere baziren hemen gerta zitezkeen gauza batzuk: alderdi independentista agintean sartu zen. Ametsetan hasi ginen ea Euskal Herriko independentzia ez zenez Quebecen antzekoa izanen.
Bestalde, hango hizkuntza borroka ere eraman dugu, eta frantsesa zen noski han defenditzen genuen hizkuntza. Eta ikusi dugu nola Rene Levequek eta bere alderdiak, 1976ko lege ospetsuaz, irabaztea lortu eta nolabait elebakartasuna finkatu zuten Quebecen. Bost urteren buruan frantsesa zen nagusi enpresetan, saltegietan, hirietako iragarkietan. Ametsa zen guretzat. Frantsesari gertatzen zaiona ez ote zaio euskarari gertatzen ahal Euskal Herrian?
A. Zer zen iraultza laino hura?
E.B. 1960ko hamarkadan frankofonoak Quebecen baserrietan bizi ziren gehienbat, katolikotasunean, hiritik urrun. Denbora berean, anglofonoak hirietan bizi ziren, merkataritza eskuetan zeukaten, bankuak, industria... Gazteak hasi ziren pentsatzen ez zutela beren zokoan egon behar, hirira joan eta industrian ere lan egin behar zutela, eta aferetan ere sartu. Ondorioz pentsamolde aldaketa izugarria eman zen, maila askotan. Orduan hasi ziren, esaterako, eskola publikoak sortzen, ordura arte hezkuntza guztia Elizaren eskuetan egon baitzen. Egiazko estatu independentea sortu zuten, eta hamar urtez aro modernoan sartu ziren, erdi aroko pentsamolde guztiak baztertuz.
A. Geroztik gertatu dena nola ikusi duzu? Eman den nolabaiteko atzerakada, independentziaren aldeko erreferrendumaren galtzea?
E.B. Independentziaren auzia beste auzi bat izan da. Alderdi independentista 1976an sortu zen. Boterean uste zuten independentzia eginen zela, eta 1980an egin zuten erreferenduma. Baina ekonomia krisia sortu zen, eta erreferenduma egin eta galdu. Sekulan gertatzen ez dena, Gobernuak antolatutako erreferrenduma galtzea: % 60k aurka bozkatu zuten.
Nahi bada erran daiteke kulturaren aldetik irabazi dutela, politikaren aldetik ez dela horrela gertatu. Gaur egun gauzak aldatu egin dira, eta irudi luke gehiengo handi bat Quebecen independentziaren alde dela. Baina une honetan ez dute beste erreferrendumik egin nahi. Aitzinetik arras ongi prestatu behar den gauza baita.
A. Quebecetik hona etorrita, Euskal Herriko unibertsitatean lanean hasi zinen psikolinguistika alorrean. Nolaz gertatu zen? Zein da, zuzen, psikolingustikaren zeregina?
E.B. Quebecen nengoela, euskal unibertsitatetik etorri zitzaizkidan irakasle batzuk falta zituztela erranez. Orduan sartu nintzen hezkuntza departamenduan, Txillardegirekin batera. Psikolinguistikan lantzen dugu hizkuntza nola ikasten den, euskara bereziki. Bestalde, zein den hizkuntza eta nortasunaren arteko harremana. Adibidez, ama hizkuntzak nola nortasuna antolatzen duen lehen hiru urteetan, zeren adin horretan nortasuna eraikia baita, eta hortik aurrera garatu egiten da.
Elebitasunak gizartea eta pertsonari begira zer ekartzen duen aztertzen dugu. Ildo horretan, Mac Keyk idazten du elebitasunaren arrisku handiena elebitasun etnikoa dela, etnia batean herritar guztiek beren hizkuntzaz gain beste hizkuntza bat dakitenean. Euskaldun guztiak elebidunak gara, erdaldunak elebakarrak direla. Herri osoan elebitasuna dagoelarik gure hizkuntzarentzat arrisku handia da. Ez da batere horrela gertatzen Quebecen: frantsesdunak elebakarrak ziren, gehiengo handi batean.
A. Nola dakusazu Euskal Herriko unibertsitatean euskarak duen lekua?
E.B. Gure sailean beti euskaraz egin dugu, eta dauzkagun ikasleek ere motibazio berezia erakutsi dute. Haatik, ez dut behin ere ulertu nolaz ikasleen % 10-15ek bakarrik aukeratzen zuten, oro har, ikasketak euskaraz egitea. Bestalde, ez dut ikusten Euskal Herrian zer unibertsitate elebiduna egin den, beste elebakarreko unibertsitate esperientziak badira. Horretan auzia ez da trenkatua, eta euskara gehiago beharko da sartu.
A. Pizkundea erakundeko idazkaria zara; hor ere ardurak badituzu.
E.B. Sozialistak sartu zirelarik gauza asko goaitatzen ziren, eta Pizkundean hasi nintzen hizkuntz legeari buruz esperientzia berezia neukalako. Sartu nintzelarik ibilaldia hasi zen Pabe, Baiona, Parise eta Bordeleko botere publikoekin, eta hortik sortu ziren kultur etxeak. Laster ohartu ginen, ordea, euskara gutti eta frantsesa anitz zela eman zigutena. Pizkundea jalgi zen kultur etxetik. Ondoren Euskal Kultur Erakundean negoziatu genuen. Instituzio berria ere lortu genuen non herriko etxeak biltzen ziren kultura sostengatzeko. Une horretan sorpresa izan genuen 130 herriko etxek onartu zutelarik horretan sartzea.
A. Errepublikaren legea frantsesa dela eta, Frantziak ez du hizkuntz legerik onartu nahi hizkuntza gutxiagotuen babesteko.
E.B. Gerraz geroztik 50 lege-proiektu aurkeztu dira, eta bat ere ez da eztabaitatua izan Pariseko legebiltzarrean. Frantziatik ez dugu gauza handirik goaitatzen ofizialitasunari doakionez. Europa hor dago, Europan hiru erabaki hartu dira eta Frantzia eta Grezia kontra daude. Hizkuntza gutxiagoturik ez dagoela, berdintasunean gaudela diote. Baina gizarte erabilerarik ez badugu euskararentzat, zertarako euskara erakutsi?
Eskoletan % 20k ikasten dute euskaraz. Ez da gutti, baina ez dugu borrokaren muturra ikusten. Eta hemen badugu beste gai bat oso garrantzitsua: alegia, herritarren motibazioa euskararen erabiltzeko, adibidez familian. Ezberdintasun handia dugu hor ere Quebecekin; han jendea oso motibatua zen. Norberaren motibazioa funtsezkoa da arlo horretan.
A. Azken hauteskundeek, hain zuzen, ez ote dute erakusten euskal gogo hori berpizten ari dela?
E.B. Kantonamenduetako hauteskunde kanpainan hitz harrigarriak entzun ditugu. Ez dakit oraindik nork sinetsiko dituen, baina adibidez bazirudien RPR ere euskal departamendu baten alde dagoela. Baina badakigu guhaurek ez baditugu gauzak akuilatzen ele ederrak ele geldituko direla. Hargatik, ikusi behar da abertzale bozkak % 10eko muga pasatzea lortu duela, % 24 ere gaindituz kantonamendu batean.
A. Zure jokaera arras militantea izan da beti. Zerk lagundu zaitu?
E.B. Beti sinesmena izan dut, ilusio handia. Esperantza handia dut gazteengan. Uste dut aurkituko dituztela guk aurkitu ez ditugun beste bide batzuk. Intsumisioa ez genuen guk asmatu, eta horretan badago agintearen ukatze bat. Gazteek borroka molde berri batzuk asmatu dituzte. Bestalde, Hegoaldeko abertzaletasunak hartzen dituen bideak ikusiz, lehen galde bat da zer den abertzaletasuna; zer den nortasun kolektiboa; zer den euskaltasuna. Ez da pesimista izatea; galde, duda horiek, lan egiteko kuraia ematen didate.
Ixabel Etxeberria
34-38

GaiezKulturaKulturgintz
GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzHizkuntz poIpar EH
PertsonaiazBAXOK1
EgileezETXEBERRI11Kultura

Azkenak
2024-11-22 | Julene Flamarique
Voxen aurka Bilbon protesta egiteagatik auzipetutako zortzik ituna egin dute Fiskaltzarekin eta bat epaiketara joango da

Atxuriko irakasle eta ekintzaile batek uko egin dio akordioari kontzientzia arrazoiak direla eta. Voxek bost urteko kartzela-zigorra eskatzen du auzokidearentzat, Fiskaltzak aldiz zazpi hilabeteko espetxe-zigorra hauteskunde-delituagatik eta hiru hilabeteko isuna mehatxu... [+]


2024-11-22 | Ahotsa.info
Saskien bidez Nafarroako euskalgintzari inoizko ekarpenik handiena egingo dio Errigorak: 230.000 euro

 Euskarari Puzka azken kanpainan 16.000 saski saldu dituzte, eta euskararen alde lan egiten duten elkarteentzat bideratuko zaie lortutako etekina.


2024-11-22 | Sustatu
Euskarazko esamoldeak baloratzen lagundu online galdetegi honetan

Bi irakasle eta ikerlarik inkesta jarri dute sarean, euskarazko esamolde batzuen inguruko datuak biltzeko. Bost minutu hartuko dizu betetzeak baina adi, bi galdetegi daude, egun bakoitian jaio bazara 1A betetzeko eskatzen dizute, eta egun bikoitian jaioa bazara 1B delakoa.


Nazioarteko Zigor Auzitegiak Netanyahu eta Israelgo Defentsa ministro ohi Gallant atxilotzeko agindu du

Gizateriaren aurkako krimenak eta gerra krimenak egotzi dizkie Hagako auzitegiak bi sionistei. Erabakia "antisemitismotzat" jo du Netanyahuk, eta Hamasek, aldiz, "Justiziarako urrats garrantzitsutzat".


Umandi izena eta izana

Andoni Urrestarazu Landazabal Araiako herrian 1902ko uztailaren 16an jaio zen eta 1993ko azaroaren 21ean hil zen Gasteizen. 31 urte bete dira jadanik eta bere izena eta izana aitortzeko une aproposa dela deritzot, ez baita ongi ezagutzen utzitako ondarea. Umandi, bere herriko... [+]


Memoriadun euskara

Autobiografia idaztea omen da garapen pertsonalerako tresnarik eraginkorrena, askatzaileena. Iraganeko kontuei tira egin eta gogora ekartzeak, orainaldiko korapiloak askatzen laguntzen omen du. Bai, laguntzen du orainaldia ulertzen eta komeni zaigun etorkizun bat marrazten... [+]


Etorkizuneko apustua

Pandemiaren iragarpenetik Valentziako tragediarainoko errepasoa egin eta ondorioztatu dut gezurra eta forupea suhesi gisa dituen kudeaketa instituzional negargarria klase gobernariaren konstantea dela.

Ez dugu gobernari ordezko baliogarririk sistema pendular hau aldatzen ez... [+]


Gelditu dute emakume baten eta bere alaba adingabearen etxegabetzea Gasteizen

Polizia etxegabetzea geratu nahi zituzten herritarren aurka oldartu da eta hainbat lagun zauritu ditu. Azkenean, etxegabetzea atzeratu duela jakinarazi du epaitegiak.


X-etik irten nahi? Nor dago Mastodonen eta Blueskyren atzean? Nola finantzatzen da bakoitza?

Gaur, azaroak 21, Mastodon.eus komunitateak sei urte bete ditu. Urteurrena ospatzeko Gure aukera, sare libreak kanpaina abiarazi dute, atxikimenduak biltzeko. Izan ere, azken asteetan “eXodoa” ematen ari da: erabiltzaile asko X-tik ihes egiten ari dira, sare... [+]


Iruñeko Erorien Monumentua
Maravillas Lambertoren izena ez erabiltzeko eskatu dute fusilatuen senideek

Nafarroako Fusilatuen Senitartekoen Elkarteak gogor kritikatu du Iruñeko Erorien Monumentuaren inguruan EH Bilduk, Geroa Baik eta PSNek egindako akordioa. "Pedagogia" egiteko toki hobeagoak daudela dio eta interpretazio zentroari Maravillas Lamberto izena... [+]


2024-11-21 | Julene Flamarique
933 nobedade eta 200 ekitaldi Durangoko Azokaren 59. edizioan

Abenduaren 5ean Ikasle Goizarekin hasiko dute azoka. Hurrengo egunean Gazte Eztanda eguna egingo dute, eta gazteei zuzendutako hamaika jarduera egongo da. Egun berean, iazko Sormen Beka irabazi zuen Argizagi. Zubiak adiskidetasunerantz telesailaren aurkezpena egingo du Marramiau... [+]


Mastodon.eus-en “Gure aukera, sare libreak” kanpainarekin bat egin du ARGIAk

ARGIAko lantaldeak bat egin du Mastodon.eus-ek bere seigarren urtemugan abiatutako Gure aukera, sare libreak  atxikimendu kanpainarekin.


2024-11-21 | Sustatu
Sei urte bete ditu gaur Mastodon.eus-ek

Mastodon.eus euskal fedibertsoko instantzia agian nagusiak sei urte bete ditu gaur. Urteurrena ospatzeko "Gure aukera, sare libreak" kanpaina abiarazi dute, atxikimenduak biltzeko. Efemeridea une interesgarri batean dator: Elon Musk-ek, X/Twitterren jabeak,... [+]


Ertzaintzak zaurituriko Realeko zalearen kasua berriz irekitzeko agindu du epaileak

Gipuzkoako Lurralde Auzitegiaren ustez, bideo bateko irudietan ikusten denak "talka" egiten du Ertzaintzaren atestatuarekin, eta Amaia Zabarte foam bala batekin zauritua izan zenaren "ebidentzia erakusten" du, Noticias de Gipuzkoa-k jaso duenez.


Arma nuklearrarekin erantzuteko bidea ireki du Putinek, Ukrainak AEBek eta Ingalaterrak emandako misilekin eraso egin eta gero

Arma nuklearrarekin erantzuteko aukera dakarren dekretua izenpetu du Vladimir Putin presidenteak. Hegazkinekin, gurutzaldi misilekin zein droneekin "eraso masibo bat" pairatzeak ondorioztatu dezake arma horren erabilpena. 


Eguneraketa berriak daude