«Euskal Herrian elebitasuna egotea arrisku handia da euskararentzat»


2021eko uztailaren 19an
Erramun Baxok-eri elkarrizketa kultura etapolitikari buruz
«Euskal Herrian elebitasuna egotea arrisku handia da euskararentzat»
ERRAMUN BAXOK
Azken hamar urteetan Erramun Baxok oso pertsonaia aktiboa izan da Ipar Euskal Herriko kultur munduan. Ardura asko ditu kultur elkarteetan, eta askotan egon behar izan du harremanetan botere publikoekin. Ez du, baina, behin ere kuraiarik galdu. Horretaz eta Quebec-en iragandako urteez aritu gara berarekin. Gizon lasai eta moderatua, esperantza asko dauzka euskal nortasunaren aldeko borrokan.
ARGIA. Euskal Herrira itzuli aitzin, ikasketak zirela eta, denbora franko iragan zenuen Frantzian; gero Kanadara joan zinen. Nola deliberatu zenuen hara joatea?
ERRAMUN BAXOK. 1967an De Gaulleren oihua entzun zen mundu osoan: «Vive le Quebec libre», eta «Le Monde» egunkarian agertu zen han irakasle eta erizainak behar zituztela, zeren han baitzegoen iraultza lainoa. Ni irakasle nintzen, nire andrea erizaina, eta galde bat igorri genuen: hamabost egunen buruan lana genuen Quebecen. Filosofiako irakasle izan nauzu han kasik hogei urtez. Bestalde, gauza pozgarria gertatu zitzaigun Quebecen, zeren eta batere hitz harturik gabe euskaldun andana bat elkartu gintuzun. Besteak beste, Claude Harluxet eta bere emaztea. Bakoitza bere bidetik joan zen, eta han elkartu eta halako Euskal Herri ttiki bat osatu genuen.
A. Nola ikusten zenuten handik orduko Euskal Herria?
E.B. Hemen gertakari handiak pasatu ziren: Burgoseko auzia, Carrero Blancoren heriotza, Franco ere azkenean hil zen. Denbora berean han ere baziren hemen gerta zitezkeen gauza batzuk: alderdi independentista agintean sartu zen. Ametsetan hasi ginen ea Euskal Herriko independentzia ez zenez Quebecen antzekoa izanen.
Bestalde, hango hizkuntza borroka ere eraman dugu, eta frantsesa zen noski han defenditzen genuen hizkuntza. Eta ikusi dugu nola Rene Levequek eta bere alderdiak, 1976ko lege ospetsuaz, irabaztea lortu eta nolabait elebakartasuna finkatu zuten Quebecen. Bost urteren buruan frantsesa zen nagusi enpresetan, saltegietan, hirietako iragarkietan. Ametsa zen guretzat. Frantsesari gertatzen zaiona ez ote zaio euskarari gertatzen ahal Euskal Herrian?
A. Zer zen iraultza laino hura?
E.B. 1960ko hamarkadan frankofonoak Quebecen baserrietan bizi ziren gehienbat, katolikotasunean, hiritik urrun. Denbora berean, anglofonoak hirietan bizi ziren, merkataritza eskuetan zeukaten, bankuak, industria... Gazteak hasi ziren pentsatzen ez zutela beren zokoan egon behar, hirira joan eta industrian ere lan egin behar zutela, eta aferetan ere sartu. Ondorioz pentsamolde aldaketa izugarria eman zen, maila askotan. Orduan hasi ziren, esaterako, eskola publikoak sortzen, ordura arte hezkuntza guztia Elizaren eskuetan egon baitzen. Egiazko estatu independentea sortu zuten, eta hamar urtez aro modernoan sartu ziren, erdi aroko pentsamolde guztiak baztertuz.
A. Geroztik gertatu dena nola ikusi duzu? Eman den nolabaiteko atzerakada, independentziaren aldeko erreferrendumaren galtzea?
E.B. Independentziaren auzia beste auzi bat izan da. Alderdi independentista 1976an sortu zen. Boterean uste zuten independentzia eginen zela, eta 1980an egin zuten erreferenduma. Baina ekonomia krisia sortu zen, eta erreferenduma egin eta galdu. Sekulan gertatzen ez dena, Gobernuak antolatutako erreferrenduma galtzea: % 60k aurka bozkatu zuten.
Nahi bada erran daiteke kulturaren aldetik irabazi dutela, politikaren aldetik ez dela horrela gertatu. Gaur egun gauzak aldatu egin dira, eta irudi luke gehiengo handi bat Quebecen independentziaren alde dela. Baina une honetan ez dute beste erreferrendumik egin nahi. Aitzinetik arras ongi prestatu behar den gauza baita.
A. Quebecetik hona etorrita, Euskal Herriko unibertsitatean lanean hasi zinen psikolinguistika alorrean. Nolaz gertatu zen? Zein da, zuzen, psikolingustikaren zeregina?
E.B. Quebecen nengoela, euskal unibertsitatetik etorri zitzaizkidan irakasle batzuk falta zituztela erranez. Orduan sartu nintzen hezkuntza departamenduan, Txillardegirekin batera. Psikolinguistikan lantzen dugu hizkuntza nola ikasten den, euskara bereziki. Bestalde, zein den hizkuntza eta nortasunaren arteko harremana. Adibidez, ama hizkuntzak nola nortasuna antolatzen duen lehen hiru urteetan, zeren adin horretan nortasuna eraikia baita, eta hortik aurrera garatu egiten da.
Elebitasunak gizartea eta pertsonari begira zer ekartzen duen aztertzen dugu. Ildo horretan, Mac Keyk idazten du elebitasunaren arrisku handiena elebitasun etnikoa dela, etnia batean herritar guztiek beren hizkuntzaz gain beste hizkuntza bat dakitenean. Euskaldun guztiak elebidunak gara, erdaldunak elebakarrak direla. Herri osoan elebitasuna dagoelarik gure hizkuntzarentzat arrisku handia da. Ez da batere horrela gertatzen Quebecen: frantsesdunak elebakarrak ziren, gehiengo handi batean.
A. Nola dakusazu Euskal Herriko unibertsitatean euskarak duen lekua?
E.B. Gure sailean beti euskaraz egin dugu, eta dauzkagun ikasleek ere motibazio berezia erakutsi dute. Haatik, ez dut behin ere ulertu nolaz ikasleen % 10-15ek bakarrik aukeratzen zuten, oro har, ikasketak euskaraz egitea. Bestalde, ez dut ikusten Euskal Herrian zer unibertsitate elebiduna egin den, beste elebakarreko unibertsitate esperientziak badira. Horretan auzia ez da trenkatua, eta euskara gehiago beharko da sartu.
A. Pizkundea erakundeko idazkaria zara; hor ere ardurak badituzu.
E.B. Sozialistak sartu zirelarik gauza asko goaitatzen ziren, eta Pizkundean hasi nintzen hizkuntz legeari buruz esperientzia berezia neukalako. Sartu nintzelarik ibilaldia hasi zen Pabe, Baiona, Parise eta Bordeleko botere publikoekin, eta hortik sortu ziren kultur etxeak. Laster ohartu ginen, ordea, euskara gutti eta frantsesa anitz zela eman zigutena. Pizkundea jalgi zen kultur etxetik. Ondoren Euskal Kultur Erakundean negoziatu genuen. Instituzio berria ere lortu genuen non herriko etxeak biltzen ziren kultura sostengatzeko. Une horretan sorpresa izan genuen 130 herriko etxek onartu zutelarik horretan sartzea.
A. Errepublikaren legea frantsesa dela eta, Frantziak ez du hizkuntz legerik onartu nahi hizkuntza gutxiagotuen babesteko.
E.B. Gerraz geroztik 50 lege-proiektu aurkeztu dira, eta bat ere ez da eztabaitatua izan Pariseko legebiltzarrean. Frantziatik ez dugu gauza handirik goaitatzen ofizialitasunari doakionez. Europa hor dago, Europan hiru erabaki hartu dira eta Frantzia eta Grezia kontra daude. Hizkuntza gutxiagoturik ez dagoela, berdintasunean gaudela diote. Baina gizarte erabilerarik ez badugu euskararentzat, zertarako euskara erakutsi?
Eskoletan % 20k ikasten dute euskaraz. Ez da gutti, baina ez dugu borrokaren muturra ikusten. Eta hemen badugu beste gai bat oso garrantzitsua: alegia, herritarren motibazioa euskararen erabiltzeko, adibidez familian. Ezberdintasun handia dugu hor ere Quebecekin; han jendea oso motibatua zen. Norberaren motibazioa funtsezkoa da arlo horretan.
A. Azken hauteskundeek, hain zuzen, ez ote dute erakusten euskal gogo hori berpizten ari dela?
E.B. Kantonamenduetako hauteskunde kanpainan hitz harrigarriak entzun ditugu. Ez dakit oraindik nork sinetsiko dituen, baina adibidez bazirudien RPR ere euskal departamendu baten alde dagoela. Baina badakigu guhaurek ez baditugu gauzak akuilatzen ele ederrak ele geldituko direla. Hargatik, ikusi behar da abertzale bozkak % 10eko muga pasatzea lortu duela, % 24 ere gaindituz kantonamendu batean.
A. Zure jokaera arras militantea izan da beti. Zerk lagundu zaitu?
E.B. Beti sinesmena izan dut, ilusio handia. Esperantza handia dut gazteengan. Uste dut aurkituko dituztela guk aurkitu ez ditugun beste bide batzuk. Intsumisioa ez genuen guk asmatu, eta horretan badago agintearen ukatze bat. Gazteek borroka molde berri batzuk asmatu dituzte. Bestalde, Hegoaldeko abertzaletasunak hartzen dituen bideak ikusiz, lehen galde bat da zer den abertzaletasuna; zer den nortasun kolektiboa; zer den euskaltasuna. Ez da pesimista izatea; galde, duda horiek, lan egiteko kuraia ematen didate.
Ixabel Etxeberria
34-38

GaiezKulturaKulturgintz
GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzHizkuntz poIpar EH
PertsonaiazBAXOK1
EgileezETXEBERRI11Kultura

Azkenak
Koldo Amatria: “Eraistea da Erorien Monumentuaren esanahia aldatzeko modu bakarra”

Eraispenaren aldeko elkarteek manifestazioa antolatu dute larunbatean Iruñean. Irrintzi Plazan manifestazioaren deitzailea den Koldo Amatriarekin hitz egin dugu.

 


2025-01-15 | Sustatu
Urtarrilak 20: Twitterretik (eta sare toxikoetatik) alde egiteko eguna

Nazioartean ekimen batek baino gehiagok seinalatu du datorren astelehena, 2025eko urtarrilaren 20a, Twitterretik alde egiteko egun gisa. Donald Trumpek ofizialki AEBetako presidentzia hartzeko eguna izango da, eta haren eskutik X/Twitterreko jabea, Elon Musk, Etxe Zurira... [+]


2025-01-14 | Leire Ibar
Gernikako mugimendu feministak salatzailea babestu du Mario Lópezen aurkako epaiketaren lehen egunean

Gernikako saskibaloi taldeko entrenatzaile ohiaren aurkako epaiketa hasi da astearte honetan Bizkaiko Auzitegian. Fiskaltzak 14 urteko espetxe eskaera egin du, eta akusazio partikularrak hamazortzikoa, sexu abusuak leporatuta. Lópezen defentsak adierazi du entrenatzaile... [+]


Hilberria
Mixel Aire Etxebarren ‘Xalbador II’ zendu da

81 urterekin zendu da. Bere aita Fernando Aire 'Xalbador' bezalaxe, bertsolaria eta artzaina izan zen Mixel Aire.


2025-01-14 | ARGIA
Ikamak grebara deitu ditu ikasleak martxoaren 20an, “faxismoa borrokatuko duen olatua osatzea” helburu

Behar dugun hezkuntzarako, independentzia! lelopean deitu du grebara Ikamak unibertsitateetan, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan eta Lanbide Heziketan. Datozen asteetan iragarriko dituzte greba deialdiari lotutako mobilizazioak.
 


2025-01-14 | Leire Ibar
Libreki esan ahalko da Instagram eta Facebooken emakumeak “objektuak”, LGTBIQ pertsonak “gaixo mentalak” eta migratzaileak “gaizkileak” direla

Metaren buru den Mark Zuckerberg-ek adierazpen askatasunaren izenean eta erroetara itzultzearen izenean, immigrazioa, generoa eta sexu-orientazioa bezalako gaien aurkako zentsura kentzeko neurriak hartu ditu. Trumpekin elkarlanean arituko dela adierazi du eta... [+]


Oxfamen txostena
Munduko %1 aberatsenek urteko lehen hamar egunetan gainditu dute karbono isurien urteko kuota

Munduko populazioaren ia erdiak baino bi aldiz gehiago kutsatzen du aberastasun gehien pilatzen duen %1ak. Munduko aberatsenek hamar egunetan isuri duten kantitatera heltzeko, ia hiru urte beharko lituzke munduko aberastasunaren eskalan erditik behera dagoen herritar batek.


2025-01-14 | Euskal Irratiak
Urteko lehen maskarada eskaini dute Altzai-Lakarriko gazteek

Basabürüako ibar eskuineko gazteek lehen maskarada arrakastatsua eman dute igandean, Lakarrin.


2025-01-14 | Xuban Zubiria
Odolaren Mintzoa musika taldea
Badator agurra, mintzoak jarraituko du

17 urteko musika ibilbideari itxiera emango dio Odolaren Mintzoak hilaren 25ean Usurbilen eskainiko duen kontzertuan. Amaiera kontzertuaren inguruan egun osoko egitaraua antolatu dute. Bidelagun izan dituzten herriko taldeek hartuko dute oholtza: Rukula, Ameba, Viafara edota... [+]


2025-01-14 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Groenlandia: betiko inperialismo kolonialista berriro ate-joka datorkigunean

Pitzatu samar dagoen astakirten baten ateraldia bailitzan hartu zen –Europan batik bat, baina baita gainerako bazterretan ere– 2019ko abuztuan Donald Trump, AEBetako presidenteak Groenlandia erosteko azaldu zuen asmoa.


Pentsiodunek haien gutxieneko diru sarrerak SMIaren parekoak izatea eskatuko dute Eusko Legebiltzarrean

Euskal Herriko Pentsiodunen Mugimenduak herri ekimen legegilea aurkeztuko du Gasteizko ganberan. Apirilaren 24ra arteko epea ipini dute sinadura gehiago biltzeko, eta dei egin diete Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan erroldatutako 18 urtetik gorako pertsona guztiei. Hiru... [+]


2025-01-14 | Leire Ibar
Israelek Gazan zuzenean hildakoak 64.260 izan direla estimatu dute The Lanceteko ikerketa batean

Gazan 2023ko urria eta 2024ko ekaina artean Palestinako Osasun Ministerioak adierazitakoa baino %40 hildako gehiago izan direla azaldu dute The Lancet aldizkarian argitaratutako ikerketa batean. Zuzeneko heriotzak soilik hartu dituzte kontuan azterketan, hau da, bonbaz edo tiroz... [+]


Hezkuntza politiken “noraeza” geldiaraztea helburu duen taldea sortu du hainbat irakaslek: “Burokrazia jasanezina da”

HezkuntzArtea Irakasleen Elkargunea sortu du EAEko irakasle talde batek. Hezkuntza politiken “noraeza” salatu nahi dute, politika horiek etengabeko metodologia berrietan, “burokrazia ikaragarrian” eta IKTen “erabilera zentzugabean”... [+]


2025-01-14 | Sustatu
“Dragoi Bola” maratoia, atalak Makusin ikusgai jarriko dituztela ospatzeko

"Dragoi Bola" maratoia egingo da EITBren Bilboko egoitzan datorren larunbatean urtarrilak 18; 16:00etatik 21:00etara. Motiboa da Dragoi Bola euskaraz bikoiztuaren atalak Makusi plataformara iritsiko direla, euskaraz eta doan, ostiralero atalen batzuk gehituz joango... [+]


Eguneraketa berriak daude