«Txapelketa sistemak ez nau behin ere komentzitu»


2021eko uztailaren 19an
Paulo Txikia bertsolariari elkarrizketa
«Txapelketa sistemak ez nau behin ere komentzitu»
PAULO TXIKIA
Bertsolari hernaniar ezaguna, beste garai bateko bertsogintzaren lekuko zuzena da. Txirritarekin lehen plaza egina, Zepai, Saiburu, Basarri, Uztapide, Lasarte eta batez ere Lazkao Txiki izan zituen kide. Paulo Zubiarrain parrandazale amorratua ere izana da, bi eta hiru egunetarako joaten zen bere bizikletan plazak egitera. Eskolatik oso gutxi edana, gizon jakintsua da bere buru argia eta batez ere irakurzaletasunari esker.
ARGIA. Urumea bailara honetan oso aritua zara sagardotegi inguruan bertsotan. Asko aldatu al da bertsogintza giro horretatik gaur egungora?
PAULO TXIKIA. Lehen bertsolaritza bizi egiten zen, egun osoa ematen genuen koadrilan bertso-kantari, lanean, parrandan, sagardotegian... Zaletasuna ere sekulakoa zen.
A. Ez ote da bihurtu zuen garaian afizioz egiten zen bertsogintza ofiziokoa gure egunetan?
P.T. Gure denboran ez zen dirurik irabazten. 30 duro kobratzen genituen Hernanitik Zugarramurdira, Errazu, Arizkunera... bizikletaz joanez. Orain nahi dutena esango dute, baina hemengo jainkoa dirua da. Hala ere gustatu egin behar du, besteenak aditzen eta. Afizioa bertsolariari jaio egiten zaio, berez etortzen da. Eta etxeko giroak ere laguntzen du, aitonarekin zaletu nintzen ni. Anaiak ere aritzen ziren bertsotan eta ez ziren txarrak.
A. Txikitatik, zortzi urterekin lotsagabeki Txirritari erantzuten ausartu zinenetik, beti izan da zure inguruan haren itzala.
P.T. Txirrita eta Saiburu ezagutu genituen. Txirrita gizon handia zen eta ona zen plazan laguntzen, arrazoitan, eta ondokoari moztu gabe. Ateraldi hoberenak bereak ziren. Tarteka astakeriaren bat ere botatzen zuen baina... Gu haien ondoan ez ginen lotsatzen, aurrekoa zenbat eta hobea orduan eta nahiago, aurre egiteko.
A. Binaka plazaz plaza joaten zinela eta, zein izaten zen zure kidea?
P.T. Mitxelena urte askotan, baina ez zen bakarra; Zepai, Uztapide, Lasarte... eta Lazkao Txiki bera.
A. Lazkao Txikirekin ere maiz aritu zara plazaz plaza. Zein oroitzapen duzu hil berri den honetan?
P.T. Lagun ona zen, parrandetan kide ona. Berrogei urte luze ibili gara elkarrekin, Zaldibian lehen saioa, bera oso gazte zela egin genuenetik. Txiste kontari aritzen ginen biok, xelebrea zen. Azken aldea bajatua zen asko, pertsona ahitu egiten da eta.
A. Txapelketetan ere aritu zara urte askotan.
P.T. Bai hala da, gerra ondorenean izan zen Tolosako lehen saioaz geroztik. Donostian ere bi bider eta Errenterian ere bai. Basarri, Uztapide... denekin.
A. Orain txapelketak biltzen du arreta handiena. Batzuk hasi dira txapelketaren aurka iritziak jaurtitzen. Zer deritzozu zuk gai honi buruz?
P.T. Ez dira lehen bezalakoak. Orain eskolan ikasiak baloratzen dira eta zer jakingo genuen guk horretaz! Baina badira gauza batzuk gustatzen ez zaizkidanak. Epaimahaiko juezak elkarren ondoan egotea, komentarioak egin eta pentsatzen dutena esanez... Bakoitzak bazter batean egon behar luke norberak bere iritzia emateko.
Behin ere ez zait buruan sartu bertsolari on batek txapelketa batean bere gaitasuna erakutsi beharra izatea. Hor ezin da bertsolari bat probatu, saio luzeagoa behar du izan. Gainera ez dira behartzen hiru edo lau saio hogei bana bertso kantatzen jartzen. Uztapidek hala esaten zuen, «Jeneralean izango dira/sagardotegi eta tabernak/bertsolaria probatutzeko/diran lekurik onenak». Txapelketako gai batean hiru bertso jarri eta gai ona edo txarra egokitu liteke, baina hor ezin da juzkatu, ezin baita lan txiki horretan gauzak azaldu; eta bertsolariak etorria duen frogatu egin behar du.
Txapelketa sistemak ez nau behin ere konmentzitu bertsolari onena ezagutzeko.
A. Txapelketetako finaletara iristen ari diren bertsolari gazteez, zer iritzi duzu?
P.T. Bertsolari gazte asko sortzen ari da eskoletatik, errimak eta beste gauzak ikasita. Baina ikasi baino, bertsolariak jaio egin behar du. Guk ez dugu horrelakorik ikasi eta ahal genuen moduan aritzen ginen. Orain irakurtzen ohituta daude eta beste era bateko bertsoak egiten dituzte, oso prestatuak.
Ikasteak argitasuna eman die eta edozein gairi aurre egiteko jantzita daude, historia eta jendearen bizitzaren aldetik; santuenak ere bai. Gu herriz herri joan eta askotan ez genekien ezer aipatzen ziguten pertsona inportante bati buruz. Zein saio mota egingo genuen horrela?
A. Eskolan oso ibilia ez baina hamaika kontu dakizkizu eta gainera irakurtzen ematen duzu denbora luzea.
P.T. Niri irakurtzea gustatu eta horregatik moldatzen nintzen hobeto gai baten aurrean. Bestalde, gure aurreko bertsolari askoren lanak eta, kantuz ez zenean, irakurriz jaso ahal izan ditut: Etxahun, Xenpelar, Bilintx... Oso onak dira eta kostatuko zaie gaurko bertsolariei hobeak jartzea. Euskara hizkuntzak balio duen arte balioko dute. Pasatua dut Auspoaren sail nagusi osoa. Beste gauza asko, euskarazko aldizkariak eta egunkariak ere bai.
A. Zer nolako bertsoak ziren zureak?
P.T. Oso parrandazaleak ginen eta umorezko jardunak ugari ziren, ahal genuela handienak elkarri esaten. Jator ere bai e! Orain baino, lehen parranderoagoak ziren bertsolariak. Hori zela eta denok fama txarra izaten genuen.
A. Orain batere aritzen al zara bertsotan?
P.T. Orain bi urte arte, urtero egiten genuen afari batean aritzen nintzen jardunean, baina burua galtzen joaten zara eta gauzak ahazten. Argiñarena anaiak, Etxeberria, Lazkao Txiki, Amuriza, Mitxelena... Utzi egin nion joateari. Orain berriz, oso gutxi, lardaskatzen aritzen naiz tarteka, baina nola etorri hala joaten da pertsonaren memoria. Lehenago bai, hizketan baino gusturago.
A. Noiz egin zenuen azken plaza?
P.T. Oraindik ere sasoikoa nintzela, hirurogei urtetik gora behintzat. Nire iloba baten ezkontza batean izan zen, Uztapide eta Lasarterekin batera, Herrera aldean. Badira honezkero 20-25 urte. Geroztik sagardotegietan asko aritu naiz, Lasarteko Etxeberriarekin, Garmendiarekin, Lazkao Txikirekin...
A. Bertsolarien jardunak jarraitzen al dituzu?
P.T. Oso gustuko dut bertsoak entzutea eta ikustea; batzuetan onak, besteetan txarrak... Atsegin dut telebistaz ikustea eta irratian entzutea.
A. Bi liburu argitaratuak dituzu, «Ia kantuz bezala», 1985ekoa eta «Gazi-gozoak», 1988koa, eta beste bi burutzear.
P.T. Bi liburu horiek bertso liburuak dira, pasadizoren bat tartekaturik agertzen dela. Zaharretxera etorri baino lehen beste biri ekin nien, baina orain arte utzi samar izan ditut alferkeriaz edo. Aita Zavalak ditu bildurik eta laster lotu beharko natzaio lanari. Aurreratuen dudan lanean Ondarroako Jose Gorostiagak bere bizitza kontatu eta gorabeherak, ateraldiak eta bertsoak esan zizkidan bezala biltzen ari naiz. Historia luzea du, Ameriketan artzain ere ibili zen eta bai dirutza pilatu eta Ondarroan sekulako baserria egin ere.
A. Horrenbeste urtetan plazan, oso gustuko bertsolariak ezagutuko zenituen.
P.T. Bordari asko estimatzen nuen, artikulu onak ere idazten zituen gainera. Basarri ere oso ona zen; Uztapide arrazoiketan goi mailakoa... oso pertsona ona. Lasarte ere bai. Mugaz harantzakoa, Xalbador oso ona zen. Beste 15 urtez bizi izan balitz fenomeno izango zen. Poeta handia zen hura. Prantses txikia ere oso ona iruditzen zitzaidan.
A. Bertsolaritzak gora egin duela eta, zenbaitek gehiegi harrotu dela esaten dute.
P.T. Modan dagoela dirudi, eta gauza bat horrela jartzen denean agian behar baino gorago igotzen da eta horrek beldurra ere ematen du.
A. Bertsolari ibilita, batera eta bestera, euskalkiak ederki ikasi dituzu urte luzetan, bizkaieraz, nafarreraz eta beste era askotan aritua baitzara hitz egiten.
P.T. Leku guztietara joan eta denekin konprenitzen ginen ondo. Eta Nafarroa aldera hainbeste joanik, ez da harritzekoa hango hitzak, doinua eta esaerak hartzea. Eta gauza bera urtero Ondarroa aldera plaza egitera joanik.
A. Pilotazale amorratua ere izan zara, jokatu ere bai.
P.T. Beti izan ditut lagun pilotariak, herriko jaietan beraiekin bateginik. Gure garaian Larralde, Orbegozo Altzakoa, Inziart, Egia eta beste batzuk izaten ziren. Haiekin ere parranda ederrak egiten genituen.
A. Politika aldetik ere ideiak oso argi azaltzen dituzu.
P.T. Niri zerbaitek pena ematen badit zera da, euskaldunak izan eta Euskal Herrian hainbeste politikari elkarren kontra aritzea. Kanpotarrak poztuko dira gu mutur joka ikusita. Egoskorrak izateagatik edo... baina ezin gara ondo konpondu. Otaño zenak aspaldi esan zuen: «Utzi ditzagun alde batera/ ezjakinen txarkeriak/ eta euskaldunak izan gaitezen/ denok elkarren anaiak». Leku ederrean gaude!
Ritxi Lizartza
34-38

GaiezKulturaBertsolaritBertsolariaTXIKIA1
PertsonaiazTXIKIA1
EgileezLIZARTZA2Kultura

Azkenak
Lore Lujanbio
“Zaintza lanak ez dira jarduera zehatz bat; produkzio-erlazio patriarkalek ekoizten dituzte”

Tesia amaituta, pozik dago Lore Lujanbio. Militantziarako denbora gehiago du, besteak beste. Mugimendu transfeministaren erronkez galdetuta, hauek identifikatzen ditu: neoliberalismoak mugimenduaz egin duen apropiazioari heltzea, faxismoaren eta erreakzio heteropatriarkalen... [+]


2024-12-26 | Leire Ibar
Nafarroak garraio publikoaren %50eko deskontuak ekainera arte mantenduko ditu

Garraio publikoaren %50eko deskontuak sei hilabetez luzatuko ditu Nafarroako Gobernuak, 2025eko ekainaren 30era arte. Espainiako Gobernuak garraio-txartelaren kostuaren %30 hartuko du bere gain, eta Nafarroako Gobernuak %20. Aurreko urtearekin alderatuta, 2024ean garraio... [+]


‘Prentsa' bereizgarria zeraman autoa jomugatzat hartu eta beste bost kazetari hil ditu Israelek Gazan

Gutxienez 201 dira 2023ko urriaz geroztik Israelek Gazan hildako kazetariak. Abenduaren 26 honetan hildako azken bostak Al-Quds telebista katean zebiltzan lanean.


2024-12-26 | Leire Ibar
10.500 migratzaile baino gehiago hil dira aurten Espainiako Estatuko kostaldeetara iristeko ahaleginean

2024ean batez beste eguneko 30 migratzaile baino gehiago zendu dira Espainiako Estatuko kostaldeetara iristeko ekinean. 10.457 heriotza errejistratu ditu Caminando Fronteras erakundeak eta "arrastorik utzi gabe" desagertu diren beste 131 ontzi zenbatu ditu. Kopuru hau... [+]


Larunbatean ospatuko dute Hatortxu Rock, Atarrabiako azkena

Antolatzaileek iragarri dutenez, ohiko jaialdia eginen dute abenduaren 28an eta 2025eko uztailean lau eguneko jaialdi berezi baten bidez agurtuko dute behin betiko jendea, "erreminta berriei bide emateko". Orotara, hamazazpi taldek eskainiko dute kontzertua larunbatean.


2024-12-26 | Estitxu Eizagirre
Laborari palestinarrek jasaten dituzten indarkerien lekuko izan dira Via Campesinako ordezkariak

Via Campesinako ordezkaritza bat Palestinan izan da abenduaren 8tik 18ra, bere kide den Palestinako Lan Komiteen Batasuna-k (UAWC) gonbidatuta. Bidaia horrekin herri palestinarrari elkartasuna adierazi nahi izan diote, "Gazan egiten ari diren genozidioaren erdian eta... [+]


2024-12-26 | Estitxu Eizagirre
Lesakan izango da 2025eko Bertso Eguna

Urtarrilaren 25ean ospatuko dute bertsozaleek urteroko hitzordua. Honakoa Bortzirietako Bertso Eskolak eta Bertsozale Elkarteak antolatuko dute elkarlanean. Goizeko 10:00etan ibilbide bat eginez hasiko da, arratsaldean XXI mende 25 (H)ilbeltz izenburua jarri dioten bertso... [+]


Orkatz Gallastegi preso politikoak EPPK utzi du

Berangoko euskal preso politikoa Zaballako espetxean dago gaur egun eta bertatik helarazitako idazkian Euskal Preso Politikoen Kolektiboa utzi duela iragarri du.


2024-12-24 | Julene Flamarique
Airearen kutsadurak 1.270 heriotza eragin zituen 2022an EAEn, Europako Ingurumen Agentziaren arabera

NO2 eta PM2.5 partikulak bezalako kutsatzaileei aurre egiteko hobekuntza planik ez dagoela salatu du Ekologistak Martxan elkarteak. Trafikoa murriztea eta airearen kalitatea hobetzeko alternatiba jasangarriak lehenestea galdegin du.


Turkiak 120 argitalpen kurdu debekatu ditu azken hiru asteetan

Editore Kurduen Elkarteak abenduaren 22an egin zuen salaketa: azken hiru asteetan Turkiako agintariek kurduei buruzko 120 liburu, aldizkari, egunkari edo bestelako argitalpen debekatu dituzte, Duvar hedabide kurduak jakinarazi duenez.


Garraio publikoa doan izango da 12 urtez azpikoentzat, duela bi urte bideragarria ez bazen ere

Garraio publikoak erdi prezioan jarraituko du datorren urtean ere, Espainiako Gobernuak bere hobarien parteari eutsiko diola iragarri ostean.


Amaya Zabarte zauritu zuten ertzainen arduradunak identifikatu nahi ditu epaileak

Realaren eta PSGren arteko futbol partidu batean larri zauritu zuten zalearen kasuan, epaileak onartu du familiaren abokatuek egun hartako bideo irudi guztietara sarbidea izatea. Oldarraldian parte hartu zuten ertzain taldeetako arduradunak identifikatzeko ikerketa ere eskatu du.


Santa Klausen ejertzito antikapitalista

Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]


Eguneraketa berriak daude