«Txapelketa sistemak ez nau behin ere komentzitu»


2021eko uztailaren 19an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Paulo Txikia bertsolariari elkarrizketa
«Txapelketa sistemak ez nau behin ere komentzitu»
PAULO TXIKIA
Bertsolari hernaniar ezaguna, beste garai bateko bertsogintzaren lekuko zuzena da. Txirritarekin lehen plaza egina, Zepai, Saiburu, Basarri, Uztapide, Lasarte eta batez ere Lazkao Txiki izan zituen kide. Paulo Zubiarrain parrandazale amorratua ere izana da, bi eta hiru egunetarako joaten zen bere bizikletan plazak egitera. Eskolatik oso gutxi edana, gizon jakintsua da bere buru argia eta batez ere irakurzaletasunari esker.
ARGIA. Urumea bailara honetan oso aritua zara sagardotegi inguruan bertsotan. Asko aldatu al da bertsogintza giro horretatik gaur egungora?
PAULO TXIKIA. Lehen bertsolaritza bizi egiten zen, egun osoa ematen genuen koadrilan bertso-kantari, lanean, parrandan, sagardotegian... Zaletasuna ere sekulakoa zen.
A. Ez ote da bihurtu zuen garaian afizioz egiten zen bertsogintza ofiziokoa gure egunetan?
P.T. Gure denboran ez zen dirurik irabazten. 30 duro kobratzen genituen Hernanitik Zugarramurdira, Errazu, Arizkunera... bizikletaz joanez. Orain nahi dutena esango dute, baina hemengo jainkoa dirua da. Hala ere gustatu egin behar du, besteenak aditzen eta. Afizioa bertsolariari jaio egiten zaio, berez etortzen da. Eta etxeko giroak ere laguntzen du, aitonarekin zaletu nintzen ni. Anaiak ere aritzen ziren bertsotan eta ez ziren txarrak.
A. Txikitatik, zortzi urterekin lotsagabeki Txirritari erantzuten ausartu zinenetik, beti izan da zure inguruan haren itzala.
P.T. Txirrita eta Saiburu ezagutu genituen. Txirrita gizon handia zen eta ona zen plazan laguntzen, arrazoitan, eta ondokoari moztu gabe. Ateraldi hoberenak bereak ziren. Tarteka astakeriaren bat ere botatzen zuen baina... Gu haien ondoan ez ginen lotsatzen, aurrekoa zenbat eta hobea orduan eta nahiago, aurre egiteko.
A. Binaka plazaz plaza joaten zinela eta, zein izaten zen zure kidea?
P.T. Mitxelena urte askotan, baina ez zen bakarra; Zepai, Uztapide, Lasarte... eta Lazkao Txiki bera.
A. Lazkao Txikirekin ere maiz aritu zara plazaz plaza. Zein oroitzapen duzu hil berri den honetan?
P.T. Lagun ona zen, parrandetan kide ona. Berrogei urte luze ibili gara elkarrekin, Zaldibian lehen saioa, bera oso gazte zela egin genuenetik. Txiste kontari aritzen ginen biok, xelebrea zen. Azken aldea bajatua zen asko, pertsona ahitu egiten da eta.
A. Txapelketetan ere aritu zara urte askotan.
P.T. Bai hala da, gerra ondorenean izan zen Tolosako lehen saioaz geroztik. Donostian ere bi bider eta Errenterian ere bai. Basarri, Uztapide... denekin.
A. Orain txapelketak biltzen du arreta handiena. Batzuk hasi dira txapelketaren aurka iritziak jaurtitzen. Zer deritzozu zuk gai honi buruz?
P.T. Ez dira lehen bezalakoak. Orain eskolan ikasiak baloratzen dira eta zer jakingo genuen guk horretaz! Baina badira gauza batzuk gustatzen ez zaizkidanak. Epaimahaiko juezak elkarren ondoan egotea, komentarioak egin eta pentsatzen dutena esanez... Bakoitzak bazter batean egon behar luke norberak bere iritzia emateko.
Behin ere ez zait buruan sartu bertsolari on batek txapelketa batean bere gaitasuna erakutsi beharra izatea. Hor ezin da bertsolari bat probatu, saio luzeagoa behar du izan. Gainera ez dira behartzen hiru edo lau saio hogei bana bertso kantatzen jartzen. Uztapidek hala esaten zuen, «Jeneralean izango dira/sagardotegi eta tabernak/bertsolaria probatutzeko/diran lekurik onenak». Txapelketako gai batean hiru bertso jarri eta gai ona edo txarra egokitu liteke, baina hor ezin da juzkatu, ezin baita lan txiki horretan gauzak azaldu; eta bertsolariak etorria duen frogatu egin behar du.
Txapelketa sistemak ez nau behin ere konmentzitu bertsolari onena ezagutzeko.
A. Txapelketetako finaletara iristen ari diren bertsolari gazteez, zer iritzi duzu?
P.T. Bertsolari gazte asko sortzen ari da eskoletatik, errimak eta beste gauzak ikasita. Baina ikasi baino, bertsolariak jaio egin behar du. Guk ez dugu horrelakorik ikasi eta ahal genuen moduan aritzen ginen. Orain irakurtzen ohituta daude eta beste era bateko bertsoak egiten dituzte, oso prestatuak.
Ikasteak argitasuna eman die eta edozein gairi aurre egiteko jantzita daude, historia eta jendearen bizitzaren aldetik; santuenak ere bai. Gu herriz herri joan eta askotan ez genekien ezer aipatzen ziguten pertsona inportante bati buruz. Zein saio mota egingo genuen horrela?
A. Eskolan oso ibilia ez baina hamaika kontu dakizkizu eta gainera irakurtzen ematen duzu denbora luzea.
P.T. Niri irakurtzea gustatu eta horregatik moldatzen nintzen hobeto gai baten aurrean. Bestalde, gure aurreko bertsolari askoren lanak eta, kantuz ez zenean, irakurriz jaso ahal izan ditut: Etxahun, Xenpelar, Bilintx... Oso onak dira eta kostatuko zaie gaurko bertsolariei hobeak jartzea. Euskara hizkuntzak balio duen arte balioko dute. Pasatua dut Auspoaren sail nagusi osoa. Beste gauza asko, euskarazko aldizkariak eta egunkariak ere bai.
A. Zer nolako bertsoak ziren zureak?
P.T. Oso parrandazaleak ginen eta umorezko jardunak ugari ziren, ahal genuela handienak elkarri esaten. Jator ere bai e! Orain baino, lehen parranderoagoak ziren bertsolariak. Hori zela eta denok fama txarra izaten genuen.
A. Orain batere aritzen al zara bertsotan?
P.T. Orain bi urte arte, urtero egiten genuen afari batean aritzen nintzen jardunean, baina burua galtzen joaten zara eta gauzak ahazten. Argiñarena anaiak, Etxeberria, Lazkao Txiki, Amuriza, Mitxelena... Utzi egin nion joateari. Orain berriz, oso gutxi, lardaskatzen aritzen naiz tarteka, baina nola etorri hala joaten da pertsonaren memoria. Lehenago bai, hizketan baino gusturago.
A. Noiz egin zenuen azken plaza?
P.T. Oraindik ere sasoikoa nintzela, hirurogei urtetik gora behintzat. Nire iloba baten ezkontza batean izan zen, Uztapide eta Lasarterekin batera, Herrera aldean. Badira honezkero 20-25 urte. Geroztik sagardotegietan asko aritu naiz, Lasarteko Etxeberriarekin, Garmendiarekin, Lazkao Txikirekin...
A. Bertsolarien jardunak jarraitzen al dituzu?
P.T. Oso gustuko dut bertsoak entzutea eta ikustea; batzuetan onak, besteetan txarrak... Atsegin dut telebistaz ikustea eta irratian entzutea.
A. Bi liburu argitaratuak dituzu, «Ia kantuz bezala», 1985ekoa eta «Gazi-gozoak», 1988koa, eta beste bi burutzear.
P.T. Bi liburu horiek bertso liburuak dira, pasadizoren bat tartekaturik agertzen dela. Zaharretxera etorri baino lehen beste biri ekin nien, baina orain arte utzi samar izan ditut alferkeriaz edo. Aita Zavalak ditu bildurik eta laster lotu beharko natzaio lanari. Aurreratuen dudan lanean Ondarroako Jose Gorostiagak bere bizitza kontatu eta gorabeherak, ateraldiak eta bertsoak esan zizkidan bezala biltzen ari naiz. Historia luzea du, Ameriketan artzain ere ibili zen eta bai dirutza pilatu eta Ondarroan sekulako baserria egin ere.
A. Horrenbeste urtetan plazan, oso gustuko bertsolariak ezagutuko zenituen.
P.T. Bordari asko estimatzen nuen, artikulu onak ere idazten zituen gainera. Basarri ere oso ona zen; Uztapide arrazoiketan goi mailakoa... oso pertsona ona. Lasarte ere bai. Mugaz harantzakoa, Xalbador oso ona zen. Beste 15 urtez bizi izan balitz fenomeno izango zen. Poeta handia zen hura. Prantses txikia ere oso ona iruditzen zitzaidan.
A. Bertsolaritzak gora egin duela eta, zenbaitek gehiegi harrotu dela esaten dute.
P.T. Modan dagoela dirudi, eta gauza bat horrela jartzen denean agian behar baino gorago igotzen da eta horrek beldurra ere ematen du.
A. Bertsolari ibilita, batera eta bestera, euskalkiak ederki ikasi dituzu urte luzetan, bizkaieraz, nafarreraz eta beste era askotan aritua baitzara hitz egiten.
P.T. Leku guztietara joan eta denekin konprenitzen ginen ondo. Eta Nafarroa aldera hainbeste joanik, ez da harritzekoa hango hitzak, doinua eta esaerak hartzea. Eta gauza bera urtero Ondarroa aldera plaza egitera joanik.
A. Pilotazale amorratua ere izan zara, jokatu ere bai.
P.T. Beti izan ditut lagun pilotariak, herriko jaietan beraiekin bateginik. Gure garaian Larralde, Orbegozo Altzakoa, Inziart, Egia eta beste batzuk izaten ziren. Haiekin ere parranda ederrak egiten genituen.
A. Politika aldetik ere ideiak oso argi azaltzen dituzu.
P.T. Niri zerbaitek pena ematen badit zera da, euskaldunak izan eta Euskal Herrian hainbeste politikari elkarren kontra aritzea. Kanpotarrak poztuko dira gu mutur joka ikusita. Egoskorrak izateagatik edo... baina ezin gara ondo konpondu. Otaño zenak aspaldi esan zuen: «Utzi ditzagun alde batera/ ezjakinen txarkeriak/ eta euskaldunak izan gaitezen/ denok elkarren anaiak». Leku ederrean gaude!
Ritxi Lizartza
34-38

GaiezKulturaBertsolaritBertsolariaTXIKIA1
PertsonaiazTXIKIA1
EgileezLIZARTZA2Kultura

Azkenak
Gure gorputza gudu zelai bat da

Azaroaren 25ean, Indarkeria Matxistaren Aurkako Nazioarteko Egunean, Steilas sindikatuko Idazkaritza Feministak kartel bat argitaratu du: Gure gorputza gudu zelai bat da du leloa, eta Hego Euskal Herriko ikastetxe guztiek jaso dute. Gatazka armatuetan emakumeek eta adingabeek... [+]


“Irtenbidea Polizia kopurua handitzea balitz, arazoa jadanik konponduta legoke”

Albiste izan da Gasteizko Errota auzoa azken asteetan, urriaren 8az geroztik delinkuentziaren aurkako eta segurtasunaren aldeko mobilizazioak burutzen baitituzte zenbait auzokidek asteartero, bi lonja huts okupatu zituzten gazte migratzaile batzuk jo-puntuan jarrita. Inguruan... [+]


2024-11-25 | ARGIA
A-25: mugimendu feministak gizonei dei egin die konplizitatea eta justifikazioa desagerrarazteko konpromisoa hartzera

Azaroak 25 Indarkeria Matxistaren Aurkako Nazioarteko Eguna da. Mugimendu feministak Bilbo, Iruñea, Gasteiz, Donostia eta Baionan mobilizazioak egingo ditu. Mugimenduak argitaratu duen manifestuan, 2024an Euskal Herrian eraildako bost emakumeak gogoratu dituzte. Aurtengo... [+]


Udazkena agurtzen negua besarkatzeko

Abenduak hostoen kolore marroia dauka: lurrean, intxaurrondo biluziaren azpian, geratu diren hostoena. Intxaurrondoak bukatu du bere zikloa. Atseden hartzera doa: zuztarrak indartuz, elikatuz, nutritzea du helburu. Barrura begira, barrenak osatzeko garaian dago, orain arte egin... [+]


2024-11-25 | Iñaki Sanz-Azkue
Sugandila bat “ezer ez dagoen lekuan”

Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]


2024-11-25 | Jakoba Errekondo
Birigarroak zirinetan heriotza

Datozen 100-150 egunak erdi lo negukatzen igaroko dituzte landare askok. Beren jakiak sortzeko nahitaezkoak dituzten hostoak askatu eta aurreko 200-250 egunetan metatutako erreserbei esker biziko dira.


2024-11-25 | Garazi Zabaleta
Gaztaina feria basaburuan
Gaztainadiak eta gaztainaren kultura protagonista

Nafarroako beste zenbait herritan bezala, duela lauzpabost urte hasi ziren Basaburuan gaztainondoen inguruko lanketarekin. “Bertako gaztain barietateei lotutako ikerketa abiatu zuen Nafarroako Gobernuak, eta orduan hasi zen hemengo herrietan ere gaztainaren historia... [+]


Funtsezkoa jendea da

Mundu-mailan antifeministak eta arrazistak diren gorroto-diskurtsoak larriki areagotzen ari diren testuinguruan bizi gara. Mundu zabalean sare sozialek zein agenda
politikoek txertatzen dituzte eskuin-muturreko narratibak. Arrazismoa eta antifeminismoa tokian tokiko... [+]


Lanbroa

Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]


Euskaraz bizitzeko, Euskararen Errepublika

Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Amillubi proiektuak lehen urtea ospatuko du abenduaren 1ean

Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]


Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko

Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]


Eguneraketa berriak daude