«Euskal kultura ez doa aurrera; gure saltsan egosten ari gara»


2021eko uztailaren 19an
Ramon Zallo, EHUko irakasleari elkarrizketa
«Euskal kultura ez doa aurrera; gure saltsan egosten ari gara»
Ramon Zallo, EHUko Informazio eta Zientzia Sozialen Fakultateko irakaslea:
Komunikazio ekonomian aditua, «El mercado de la cultura» liburua kaleratu berri du Gakoa argitaletxearen eskutik. Bertan, nazioarteko ikuspegia eskaintzeaz gain, euskal kulturaren diagnostikoa eta aurrera begirako urratsak aztertzen ditu. ETBri buruz ere hainbat lan burutua da. Guzti honetaz luzatu zitzaigun Leioan egindako elkarrizketan.
ARGIA. Euskal kulturaren azterketa egiten duzu kaleratutako azken liburuan. Zertan da bere osasuna?
RAMON ZALLO.
Gauza bat da euskal kultura eta bestea euskal kulturaren produkzioa. Kulturari dagokionez, gorabehera handiak nabari daitezke. Leku onean ditugu pintura eta eskultura. Okerrago gabiltza ikuskizunen alorrean. Ez daukagu idazle askorik. Saiakera indartsu bat falta zaigu...
Industriari begira, bideogintzaren alorra haztera doan errealitatea badugu ere, ez dago ekoizpen enpresa indartsurik. Musikaren atalean, gure merkatua zaintzen da, zortzi ekoizpen enpresa ditugu eta horietarik zenbait kanpora zabaltzen ari dira. Sormenerako posibilitate handiak ikusten ditut baina hori goratzeko nahiz sustatzeko, azpiegitura egokiak falta zaizkigu. Horretan datza erronka.
Kultura arloko erronka, industria mailakoa ere bada. Izan ere, etorkizunari begirako ardatzei dagokienez, kulturaren industria funtsezkoa gerta daiteke, batipat ikusentzutekoena.
A. Kontsumoa eta menpekotasuna bat al dira?
R.Z. Euskal kulturaren kontsumoetan arakatuz gero, datu deigarriak aurki daitezke: ikusten ditugun filmeen artean % 0,05 baino ez dira euskal zinemari dagozkionak. Literaturan ere portzentaia oso baxua da. Musikan zerbait hobetzen da, baina eragin gehien duten produktuak ingeles kulturatik eta espainiarretik datoz. Eta ETBn, etxean egindako programen kopurua interesgarria gertatzen den arren, ez dugu sarrerarik fikzioaren alorrean, kasu.
Gurea bezalako kultura minoritario bati, estaturik gabeko nazio bati, arazo handiak dakarzkio etorkizunak _ezin ahaztu bestalde, arazo soziolinguistiko larria dugula tartean_. Eta dependentzia izugarria dugu. Kanpora zabaltzeko moduko ekoizpenak landu behar ditugu, eta gauzak honela, euskal kulturak ez du aurrera egiten. Gure saltsan egosten ari gara. Datozen hamar urteotako beharrak aztertuko dituen politika mailako diseinu kulturala falta da.
A. Estrategia horrek zertan funtsatu beharko luke?
R.Z. Lehen fase batean, Eusko Jaurlaritzak, herri mailako ekimenak, talde txikiak eta ekitaldi asko laguntzen zituen. 1990etik aurrera, erabateko bira eman eta azpiegituretara jarri da. Nire irudiz, herri mailako talde txikiak, zentralizatu gabeak, homologatu gabeko instituzioak eta kultura egin nahi duen jende normala bultzatu behar dira, eta horretan jarri lehentasuna, oraindik egituratu gabeko herri honetan. Horrelakorik ez da ikusten. Eliminatzera jotzen da, dirua instituzio homologatuetara eraman eta besteak ahaztuz.
EAEko kultura aurrekontuen bilakaera begiratzen badugu, gero eta diru gutxiago zuzentzen dela konturatuko gara. Xahutzen dena ez da egokiro xahutzen. Berdin diot diputazio eta udaletxeei buruz; diru asko baliatzen dute, baina «zirko» itxura salduz.
Bigarren ardatza azpiegiturak jorratzea litzateke. Baina nolakoak bultzatu behar ditugu? Erakusleihoari begirakoak? Zabalkundera zuzenduak? Hain zuzen ere, egiten direnak ez dira produktiboak; ekoizpen azpiegiturak sortzera jo beharko genuke. Eusko Jaurlaritzak gaizki jokatzen du. Eta berdin diputazioek, nahiz eta gehiago begiratzen dieten ekimen txikiei. Ez dago, ez dakusat, planifikaziorik.
A. Zerk beharko luke lehentasuna?
R.Z. Etorkizuneko kultura bilgune nagusi batetaz ari bazara, ikusentzutekoen alorrean ikusiko nuke lehentasuna. Mundu honek arlo askotara zabaltzen ditu besoak, publizitatea dela, diseinua, enpresen mundua, telebista, zinema... egungo kulturan dominatzailea da eta ezin diogu uko egin.
A. Egun bizi dugun gatazka politikoaren eragina azpimarratzen duzu kulturaren egoera aztertzeko orduan.
R.M. Eragin handia du. Bakoitzak bere etiketa duen herri honetan, egoera politikoak ez du lagundu adierazpen askatasuna, sormena, artisten arteko elkargune zabalak sortzeko orduan. Diskriminaziorik gabeko kulturaren aldeko bultzadarik ez da eman.
Administrazioetatik diskriminazioa jorratu da, batzuen alde eta besteen aurka egin da. Gizarte mailan ere polarizazioa nabaria da. Hau honela, gatazka politikoak erabat baldintzatzen du sormena eta etorkizuneko kulturaren industriaren garapena.
A. Lurraldeen arteko borroka eta lehia gaindituko lukeen planifikazioa ere faltan botatzen duzu.
R.Z. Bilbo, Guggenheim eta Musika aretoarekin kultura mailako hiriburua izatea bilatzen da. Teorikoki, eta eskema batzuen arabera, Gipuzkoa jotzen zenean horretarako. Akats bera nabari daiteke bietan. Izan ere, kultura hiriburuak hirurek behar lukete izan.
EAEko hiru herrialdeen arteko adostasunez hainbat iniziatiba garatu ditzakegu, ikusentzutekoen alorreko industriari begira. Ordea, egun ez da posible eta ez dago diru publikorik, gainera. Dirua erakusleihoari begira xahutzen da. Hor duzu Guggenheimen kasua.
A. Euskararen aldeko apusturik egiten al da?
R.Z. Nik ezetz uste dut. Sinbolikoki jokatzen da. Herri honetan euskaldunak % 25 izanik, proportzio horretako saioa egin beharko litzateke, gutxienez, komunikabideetan, publizitatean, prentsan, zinemagintzan... Komunikabideak errealitate soziolinguistikoaren atzetik joatea hondamena iruditzen zait. Zera, irratian egiten denaren % 10 ere ez dago euskaraz. Berdin telebistan. Eguneroko prentsa ere % 3ren inguruan dabil. Euskara erabat diskriminatzen da. Aurkako esfortzua egin beharko litzateke, egun egiten ari dena baino askoz ere zabalagoa.
A. EITBri buruzko ikerketarik ere egin duzu. Aho askotan entzuten denaren aurka ez dela txarra aipatzen duzu.
R.Z. Ezta ona ere. Audientziei buruzko jarrera markatuegia dauka, eta honen aurrean kalitateari gehiago erreparatu beharko liokeela uste dut; hasierako helburuak hobeto zaindu eta ez hainbeste merkatuaren kriterioak.
Ikusleak bilatzea ondo dago, baina lehenbizi zerbitzu publikoa izatea bilatu behar du. ETBren planteamendua alderantzizkoa da. Ikusle kopuruari lehentasuna eman eta hortik aurrera zerbitzu publikoarena nola-hala eraman.
Politizatua dagoela uste dut. Programaziori dagokionez, gehiago nabari da hori azaltzen ez diren programetan. Informatiboetan berriz, argi eta garbi ikusten da EAEko gobernukideen aldeko mezuak mamitzen dituztela, bereziki EAJrenak.
A. Euskal kulturarekin uztartzen al da ETB?
R.Z. Zenbait programa bai, eta gehiago lehen katean bigarrenean baino. ETB-2k euskal gizartearen irudi zuzenagoa ematen du, baina.
A. Nola dakusazu EHUren bidea eta etorkizuna?
R.Z. Arazo asko dituen unibertsitate gaztea da gurea. Barberaren garaian hazkundea ezagutu zuen. Ekonomikoki ongi hornitua baina finantza aldetik iskanbilatsua gertatu zen: zertan inbertitu kriteriorik ez zegoen. Gestio presidentzialista batean oinarritua bestalde, Troiako gerratea bihurtu zen hura.
Orain nolabaiteko barealdia ezagutu dugu. Gestio irizpideak zuzentzera egin dute, kontrol demokratikoa asko hobetu da. Ordea, arazo hainbat sortu dira, irakasleak direla, diru murrizketak... Izan ere, urritasunera eraman gaituzte, iniziatiba berri asko hipotekatuz.
Dugun funtzionari eredua ez da gure unibertsitatearentzat egokiena. Honen aldatzeko kontsentsua beharrezkoa da, inork ez dezake aldaketarik inposatu. Egun bizi dugun irakasle asoziatuen gatazka, eurek planteatzen duten moduan, erratua dago eta oinarrian dagoen arazoa konpontzeko aukerarik ez du ematen. Hasieratik irakasle asoziatuen mugimendu zabal harekiko _sindikatuen onarpena jaso zuena_ elkartasuna galdu da. Inork gutxik onartzen du oraingo mugimendua unibertsitatean. Ez du funtsean dagoen arazo arrazionaltzeko aukerarik ematen.
J.J. Petrikorena
48-49

GaiezKulturaKulturgintz
PertsonaiazALLO1
EgileezPETRIKOREN1Kultura

Azkenak
Donostiako metroko Mirakontxa-Easo zatiaren lanek %164ko gainkostua dutela salatu dute

Satorralaiak plataformak eman du gainkostuaren berri, informazioa Jaurlaritzari eskatutako txosten batetik aterata. Donostiako metroaren Mirakontxa-Easo zatiaren lanak 53 milioi eurotan esleitu ziren, eta egungo aurrekontua 139,4 milioi eurokoa da. Donostiako metro-pasantearen... [+]


Haur miopeen gorakada handia, kezka iturri: “Kanpoan jolastea oso inportantea da”

Miopia gero eta gehiago eta gero eta lehenago ari da garatzen, eta horren arriskua da dioptriak gehitzen joatea eta helduaroan begiari lotutako hainbat gaitz izateko aukerak dezente handitzea. “Eguzki-argia jasotzea inportantea da, eta denbora asko ez igarotzea oso gertu... [+]


M8an faxismoaren kontra eta aliantza feministen alde egingo du Euskal Herriko Mugimendu Feministak

Martxoaren 8an kalera ateratzera deitu ditu herritarrak mugimendu feministak, "desberdinkeriek bere horretan" dirautelako. Zapalkuntza mekanismo berriak agertu direla salatu dute, eta feminismoa "ezkerreko borroken erdigunera" eramateko beharra... [+]


M3moria Auzolana ekimena sortu dute, Martxoak 3ko grebekin loturiko objektuak eta testigantzak biltzeko

Martxoaren 3ko Memoriala hornitzeko erabiliko dira bildutako objektuak. Ekimena ahalik eta jende gehienarengana iristeko asmoz, jardunaldiak antolatuko ditu Martxoak 3 elkarteak Gasteizko auzoetan.


12-18 urteko ikasleak zaintzaz gogoetatzen jarri ditu Euskadiko VII. Olinpiada Filosofikoak

Une delikatua igarotzen ari den zure lagun minak Taylor Swiften kontzertura joatea proposatu dizu, baina kide zaren elkarte ekologistak elkarretaratzea deitu du, abeslariak sortuko duen kutsadura salatzeko; nora joango zara? Dilema etiko horri erantzun diote gazteek, baita... [+]


Punto de Vista: mundua pantailan ikusteko beste modu bat

Otsailaren 24tik eta martxoaren 1era bitartean, astebetez 60 lan proiektatuko dituzte Punto de Vista zinema dokumentalaren jaialdian. Hamar film luze eta zazpi labur lehiatuko dira Sail Ofizialean; tartean mundu mailako lau estreinaldi eta Maddi Barber eta Marina Lameiro... [+]


PSNk AHTaren Gasteizko lotunearen alde egin du, Ezkiokoa ez dela “bideragarria” argudiatuta

"Gasteiztik egin ezean, ez da egingo", adierazi du PSNren bozeramaile Ramón Alzorrizek. Kontra azaldu dira Geroa Bai, UPN eta PP.


CAFek Jerusalemgo tranbiaren proiektua utz dezala eskatzeko manifestaziora deitu du BDZk

Larunbatean egindako prentsaurrekoan adierazi dute manifestazioa ekainak 14an Donostian egingo dutela. 130 kolektibo, alderdi politiko eta sindikatu batu zaizkie eta "atxikimendu kanpaina oraindik zabalik dagoela" gogorarazi dute.


Famili'on egonaldi ibiltaria aurkeztu dute lehendabizikoz Baionan

Plazara, AEK, Uda Leku, Dindaia eta Ebete antolakundeak Baionan elkartu dira Famili'on egonaldi ibiltariaren lehen edizioa aurkezteko. Hizkuntza mailaren arabera eskaintza bat edo beste egongo da eta haur zein gurasoentzat izango da udaberrian.


Hamahiru urte eta erdiko kartzela zigorra ezarri diote Mario López Gernikako saskibaloi entrenatzaileari

Neska adingabeari sexu abusuak era jarraituan egin zizkiola frogatutzat jo du Bizkaiko Lurralde Auzitegiak.


25 urtez 300 haur bortxatu zituela aitortu duen zirujauaren aurkako epaiketa hasi da Frantzian

1989tik 2014ra, Frantzia mendebaldeko hainbat ospitaletan egindako erasoengatik epaituko dute. 74 urte ditu Joel Le Scouarnec zirujau ohiak, eta espetxean dago beste lau sexu eraso kasurengatik.


2025-02-25 | Angula Berria
Iratxe Sorzabal preso politikoaren absoluzioa eskatu dute Irunen

Iratxeren Bidasoaldeko Lagunak ekimenak deituta, dozenaka lagun kalera atera ziren atzo Iratxe Sorzabal preso politiko irundarraren absoluzioa eskatzeko eta behingoz etxera ekartzeko, torturak salatzeaz gain.


Paxkal Indo
“Apaizek jipoitzeko beldurrez, isiltasunak sekulako lekua zuen Betharramen”

Azken asteetan François Bayrou Frantziako lehen ministroaren harira ezaguna egin bada ere, aspalditik dira albiste Betharram eskola katolikoko apaizen gehiegikeriak. Lau urtez barnetegian ikasle izan zen Paxkal Indo lapurtarrarak Euskal Irratiaki adierazi eta ARGIAk... [+]


Hasi da AEBetako Greenpeace desagerrarazi dezakeen epaiketa

Greenpeaceko kideak Dakota Acces oliobidearen aurka protesta egiteagatik auzipetu dituzte eta astelehenean aztertu du salaketa Dakotako auzitegiak. AEBko Greenpeacek gaiaren inguruan jasango duen bigarren epaiketa izango da, lehenengo kasua epaile federal batek bota zuen atzera... [+]


2025-02-25 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Txinako Alderdi Komunista eta enpresa pribatu erraldoiak: tolerantziatik lankidetza goxora?

Otsailaren 17an Txinako Alderdi Komunistaren arduradun gorenak bildu ziren bertako enpresa pribatu handienen zuzendari nagusiekin. Ez da ohikoa aldi eta areto berberean Huawei, BYD, New Hope, Tencent, SWSC, Yushu, Xiaomi edo DeepSeek bezalako konpainien nagusi gorenak bilduta... [+]


Eguneraketa berriak daude