«Ez da nazionalismorik existitzen mende honetako artearen munduan»


2021eko uztailaren 19an
Kosme Barañano arte adituari elkarrizketa
«Ez da nazionalismorik existitzen mende honetako artearen munduan»
Kosme Barañano, artearen historian katedraduna:
Urtetan Heidelberg-eko unibertsitatean irakasle izana, EHUn ari da klaseak ematen. Reina Sofia museoko zuzendariorde lanetan aritua; Guggenheimeko Aholku Batzordekoa; Alberto Giacometti, Tony Smith, Eduardo Txillida... nazioarteko eta Euskal Herriko artista handien erakusketa antologikoak paratu ditu. Arteari buruz liburuak eta saiakerak idatzi ere. Kosme Barañanoren kurrikulumak luzerako ematen du. Bere etxeko babesean aritu zaigu guzti honetaz.
ARGIA. Hainbat alorretan aritzen zarenez, nola definituko zaitugu?
K. BARAÑANO. Nire lana eta bizitzak bat egiten dute. Uste dut, gainera, Espainiako arte historiagileen artean bakarrenetakoa naizela lana liburuak medio soilik jorratu ez duena, hots, Giacometti, Txillida edo Tony Smith-i buruz dakizkidanak zuzenean jaso ditut.
A. Artearen historiari dagokionez, non kokatzen duzu zure burua gustuen?
K.B. Lanari dagokionez Ernazimentua eta Barroko garaietan espezialdu naiz, bereziki XVII. mende hasierako tartean. Zaletasun profesionala berriz, arte garaikidea dut. Egiten ditudan erakusketak eta liburuak arte garaikideari buruzkoak dira.
A. Euskal arteaz liburua argitaratu zenuen 1987an, Javier Gonzalez de Durana eta Jon Juaristirekin batera. Nola dakusazu hurbileko historia?
K.B. Arteak, Euskal Herrian, mendebaldeko korronte nagusietatik edan du, Erromanikoa dela, Gotikoa, Ernazimentua... Berandu jaso ditugu, gainera, erreferentziok, eta kanpoko artisten eskutik.
I. Mundu Gerraren ondoren, 1920. aldera, Bilbo aberats hartan, arte mailako sormen handia ezagutu zen. Horren ondorioz, mito bat sortu zen, `euskal pinturarena', gurea eskola berezi batekoa bailitzan. Hori guztiz gezurra da. Orduko pintoreak, Urzelai, Arteta, Iturrino... adjetiborik jartzekotan, frantsesak lirateke.
Izan ere, XX. mendean ez zegoen joera nazionalik artearen munduan. Artearen hizkuntza, begietara zuzenduta dagoen neurrian, unibertsala bilakatu da.
A. Frankismoaren garaian baina, nazional mailako nortasunaren adierazgarri berezia bihurtu zen.
K.B. Burgesiaren begietarako oso abangoardista zelako bere garaian alboratua izan zen euskal pinturaren mugimenduaren mitoa eta gero, Francoren garaikoa etorri zen. Diktaduraren aurka sortu ziren taldeek nazio mailako nortasuna artearen eremura ekarri zuten. Zentzu honetan, `euskal arteaz' hitz egiten zen eta 70eko hamarkadan, Txillidaren nazioarteko arrakastaren bitartez, `euskal eskultura' sortu genuen. Hala ere, historiagilearen paperean jarrita, ez dago halakorik.
A. Erreferentzia historikoak asko aldatu al zaizkigu azken urteotan?
K.B. Azken aldian, ekialde eta mendebaldearen arteko tartea erabat laburtu da. Egun, amerikar jazza gehiago ulertzen da Japonian Europan baino. Edota Txillidaren eskulturak arrakasta bera du Japonia edo Amerikan.
Gurean, artearekiko kritika poetiko-literarioa, egoera politiko latzetan borrokatu denaren diskurtsoa eta bestea nahasten dira, unibertsalismoarena. Noski, ditugun eskulturgile edo pintoreez erabat harro gaude, baina ezin dugu teoria zaharkituetara itzuli, non nazionalismoaren izenean, euskal hiritarrek eskultura egiteko gaitasun aparta genuela eta beste esaten zen.
Gainditurik dauden kontzeptuak dira, baina oraindik, hemen, maila batzuetan badirautenak.
A. Nola aztertzen duzu orduan, berriki, eta Agustin Ibarrolaren obra batek jasotako erasoaren ondoren, honek «fronte nazionalismoa» deiturikoari egin dizkion kritikak?
K.B. Azken gertaera hauek lekuz kanpora eraman dituzte. Santos Iñurrietaren ekintza menturazkoa izan zen, politika mailako inongo loturarik gabea. Arazoa puztu egin da, baina.
A. Artea unibertsala dela diozu. Eta gaur eguneko euskal artista?
K.B. Mundu osoan argitaratzen diren liburu, katalogo eta beste irakurtzeaz gain, erakusketak ikusten ditu han eta hemen. Gertatzen denaren jakitun da, beraz. Adibidez, Amerikan egiten dena erabat hurbilekoa zaio.
Haatik, orain artean zilborrari begira aritu gara. Ez gara gure baitatik atera. Gauza askotan lehenari oso lotuak jarraitzen dugu. Jendeak gauza berrien aurrean jarrera itxia erakusten du oraindik, ez arte plastikoetan soilik, musikan ere.
A. Amerika al dugu hurbilen?
K.B. Berdin aipa diezazuket Alemania edo Frantzian egiten den artea... zera, ez dago urruneko erreferentziarik. Amerika aipatzen didazu, baina berriro diotsut, ez dela nazionalitate kontua. Izenen gainean hitz egin behar da. Beste gauza bat da arte garaikidearen kolekzio bilduma hoberenak Suitzan daudela diogunean. Edo azpiegitura oneneko museoak alemaniarrak eta XX. mendeko bilduma onenen museoak berriz, amerikarrak direla diogunean.
A. Zertan dira Euskal Herriko museoak eta arte azpiegiturak?
K.B. Museoen azpiegitura oso txarra dugu eta ditugun bildumak kaskarrak. Ez daiteke ahaztu 40 urtez arte garaikidearen aurka jo duen diktadurak museoak hustu dituela eta artistak baztertu. Hori berreskuratzen zaila da.
A. Artista berriek aukerarik ba al dute beren obrak erakutsi eta saltzeko?
K.B. Posibilitateak egon badaude, Arte Ederretako fakultateek bere aldetik, aurrezki kutxetako aretoek eta udaletxe batzuteakoek funtzionatzen dute.
A. Museoak erdi-hilik daudela aipatzen da, baina, jendea ez dela hurbiltzen.
K.B. Txillidaren Miramarreko erakusketak 100.000 ikusletik gora izan zituen eta 7.000 katalogo saldu ziren. Jendea hurbiltzen da, interesatzen da.
A. Txillidarekin bai baina...
K.B. Baina ez dezakegu museoetara 100.000 bisitari joan daitezen eskatu. Zifrek beldur ematen didate. Azken batean, helburu nagusia museoetara hurbiltzen den jendeak ikas dezan dugu.
A. Arte aretoak ere kexu dabiltza.
K.B. Arte garaikidea, bide berriak irekitzen dituena, zaila da saltzen. Baina hori da haien zeregina, merkatua ireki eta saltzea.
A. Merkatu egonkorrik ba al dugu?
K.B. Zailtasun handien erdian baina arte areto gehienak sendoturik ditugu. Izan ere, krisi ekonomikoaren erdian zaila da artearen salmenta indarrean egotea. Labe Garaien eta untzigintzaren krisia erabatekoa izan da Bizkaian, kasu. Eta horrek, beste eragin handiagoen artean, arte obretara diruak zuzentzen zituzten enpresariak urrundu ditu.
A. Guggenheimeko Aholku Batzordeko partaidea zara. Nola defendatzen duzu aldeko jarrera?
K.B. XX. mendeko arte bilduma etxera ekartzeko aukera ematen digun neurrian, alde nago. Ekonomia aldetik jar daiteke eragozpenik; hori ostera, politikarien kontua da, haiek jarri behar dituzte lehentasunak. Polemika ez da Guggenheim proiektuaren aurka izatea. Proiektuan ez dituztelako sartu haserretu dira pertsona batzuk.
J.J. Petrikorena
48-50

GaiezKulturaArteaBesteak
PertsonaiazBARAÑANO1
EgileezPETRIKOREN1Kultura

Azkenak
2024-12-27 | Julene Flamarique
EuskarAbentura 2025: izena emateko epea zabalik martxoaren 5era arte

EuskarAbentura 2025 espedizioak aukera emango die 127 gazteri zazpi lurraldeak oinez zeharkatzeko kulturan, historian eta paisaietan murgilduta. EuskarAbenturako parte-hartzaileen hautaketa ez da proiektuen kalitatean bakarrik oinarritzen, baita generoa,... [+]


2024-12-27 | Leire Ibar
AEBek eta aliatuek 260.000 milioi dolar eman dizkiote Ukrainari laguntza militarrerako

AEBek eta Mendebaldeko aliatuek guztira 260.000 milioi dolarreko laguntza eman diote Ukrainari, gehienbat armamentuan eta laguntza militarrean, Errusiak 2022an egindako inbasioaren ostean. Nahiz eta laguntza horrek Ukrainaren defentsa indartzea helburu duen, Nazio Batuen... [+]


2024-12-27 | Julene Flamarique
Elkarte memorialistek manifestatzera deitu dute urtarrilaren 18an, Erorien Monumentua eraistea galdegiteko

Elkarte memorialistek kritikatu egin dute Iruñeko Udalak Erorien Monumentua eraisteari uko egiteko hartutako erabakia. Memoria Demokratikoaren Legea “oker interpretatzea” egotzi diote Joseba Asiron alkateari, eta mobilizazio batera deitu dute urtarrilaren... [+]


2024-12-27 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Myanmarreko gerra zibila, laugarren urtera

Hutsaren hurrengo arreta mediatikoarekin –batez ere Ekialde Hurbileko edo Ukrainako gatazkekin alderatzen badugu; baina Sudangoaren aldean ere bai–, laugarren urtea betetze bidean da Myanmarreko gerra zibila.


2024-12-27 | Leire Ibar
Txanpainaren industriaren arrakastaren oinarrian eskulan esplotatua dago

The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.


2024-12-27 | ARGIA
Gutxienez 5.212 eraso matxista salatu dituzte aurten EAEn, iaz baino %8 gehiago

2024ko azarora bitarte 683 sexu eraso salatu dituzte, iaz baino %16,7 gehiago, Emakunderen arabera. Familia barruko indarkeria salatu duten emakumeen kopurua ere handitu da (975 izan dira), baita bikotekide edo bikotekide ohiek egindakoa ere (3.554).


2024-12-27 | Euskal Irratiak
Benito Lertxundi
“Zuzeneko emanaldietan beharrezko den xarma galtzen ari nintzela sentitzen nuen”

Benito Lertxundi 60 urte iraun duen kantugintza uzten zuela jakinarazi du Durangoko azoka aitzin. 2023an Gernikan grabatu zuen kontzertu baten diskoarekin bururatuko du bere ibilbide handia bezain aberatsa. Bazuen urtea hartua zuela erabakia, ez da erraza izan horren berri... [+]


2024-12-27 | Gedar
Eguberrietan 110 osasun-zentrotan ezarri ditu murrizketak Osakidetzak

Iazko Gabonetan, hamabi ordurainoko itxaronaldiak izan ziren. Urtean 180 egunetan ezartzen ditu nolabaiteko murrizketak Osakidetzak.


Ibai Ripodas: “Balorazio oso positiboa egiten dugu, orain gazteek sortu beharko dituzte presoei elkartasuna helarazteko bide berriak”

Hatortxu Rock jaialdiko 29. edizioa egingo da larunbatean Atarrabian. Sarrerak jada agortuta daude, baina txandak osatzeko laguntza behar da oraindik.


2024-12-27 | ARGIA
“Euskaraz ez dakien pertsona bat” izendatu dute Eitb.eus-eko zuzendari, LABek salatu duenez

"Euskalduna ez den pertsona bat –Nagore de los Rios– hautatu du EITBko zuzendaritza nagusiak Eitb.eus eta Social Media atalerako zuzendari posturako, eta, ondorioz, euskaraz ez dakien pertsona bat izendatu dute helburuen artean euskararen... [+]


Lore Lujanbio
“Zaintza lanak ez dira jarduera zehatz bat; produkzio-erlazio patriarkalek ekoizten dituzte”

Tesia amaituta, pozik dago Lore Lujanbio. Militantziarako denbora gehiago du, besteak beste. Mugimendu transfeministaren erronkez galdetuta, hauek identifikatzen ditu: neoliberalismoak mugimenduaz egin duen apropiazioari heltzea, faxismoaren eta erreakzio heteropatriarkalen... [+]


Eguneraketa berriak daude