«Euskarari dagokionez, gurea errealismo falta ikaragarria da»


2021eko uztailaren 23an
Endrike Knorr-i elkarrizketa
«Euskarari dagokionez, gurea errealismo falta ikaragarria da»
ENDRIKE KNORR
Urteak daramatza Endrikek euskal kulturan lanean, bete dituen lan eta kargu ezberdinetatik. Euskaltzaindiko Onomastika saileko burua, EHUko irakaslea, hizkuntzalaria, Eusko Bibliographiako kidea... Beregana jo dugu euskara eta pil-pilean dauden hainbat konturi buruz hitz egiteko.
ARGIA. Euskal Herriko Unibertsitatea sortu zenetik irakasle izan zara bertan. Nola baloratzen duzu unibertsitatea euskalduntzeko orain arte eginikoa?
ENDRIKE KNORR. Euskal Filologiako sailetik hasi zen lan hori, baina arlo eta espezialitate guztietara zabaltzea da helburua. Euskara Teknikoa taldea osatu dugu eta hedatzen saiatzen ari gara. Jarrera baikorra da, nire ustez demandaren aitzinean joan gara. Baina arazo asko daude: oso gutxi inbertitzen da, liburutegia ez da behar bezala hornitzen, makineria falta nabaria da... Oro har, ez dago unibertsitatearen garrantziaren kontzientziarik.
Unibertsitate publiko bateko Euskal Filologiako fakultate bakarra da gurea mundu osoan, eta ez dugu batere zaintzen. Errektoretzaren aldetik ez da ahalegin handirik egiten eta gero eta alde handiagoa dago gure eskaerak eta beren jarreraren artean. Kanpuseko liburutegia eskatzen ari gara aspaldi honetan, baina ez digute jaramonik egiten.
A. Eta unibertsitatearen beraren bilakaeraz, hamar urte hauetan?
E.K. Euskal Herriko Unibertsitatea gaztea da eta oraindik akats asko ditu. Aspaldi egin nuen kanpuseko liburutegi baten organigramarako proiektua, baina ez zen ezer egin. Donostian berdin gertatzen da. Apunteen nagusikeriara bultzatzen ditugu ikasleak. Munduko zientziaren ikuspegia modu zabal batean ikusi behar dute eta hori liburutegian lortzen da, baina horretarako gutxienez 500.000 ale behar dira eta gu oso urrun gaude. Europan zehar bestelako garrantzia dute liburutegiek.
A. Unibertsitateak bizi du orain bestelako arazorik, Errektoretza eta irakasle kaleratuen artekoa, alegia. Irakaslego propioaren beharra aldarrikatzen dute funtzionari izan nahi ez duten irakasleek. Zein balorazio egin dezakezu?
E.K. Nire ustez Euskal Herriko Unibertsitatean bi bideak eskaini behar dira, bai lan-kontratudun irakasle baita irakasle funtzionari izateko deialdiak eginez. Arazoari dagokionez, gaizki eraman da orain arte: elkarrizketak ez dira behar bezala gauzatu, indarkeria ere sartu da... Bestalde, unibertsitateak guztiz irekia izan behar du, eta kanpoko aditu askoren beharrean gaude.
A. Euskararen gaiari loturik, eta Gasteizen bizirik izan dezakezun ikuspegitik, UAk salaketa latzak egin zituen euskalduntzean eta alfabetatzean inbertitzen ziren diru kopuruak direla eta. Arabarrak bat al datoz, oro har, euskararen aurka egiten diren salaketekin?
E.K. Euskararen aurkako bandera bat altxatu dute, baina ez dute horrela aurkezten. Arrazakeria egiten dute. Nik aspaldi esan nuen UA «Gestoras Pro Amnesia» zirela, gure iragana ahazteko zuten gaitasunagatik; eta hizkuntz terrorismoa gauzatzen ari zirela. Buruzagien artean, nahita ezjakinak direnak _begiak itxi egiten dituztelako_ eta berezko ezjakinak ezberdindu daitezke. Azken hauei ondo azaltzen bazaie Europako herri gehienak elebidunak edo hirueledunak direla, elkarbizitza errazagoa izango da. Eusko Jaurlaritzatik gauzak ez dira behar bezala azaldu eta mezu hori ulertaraztea oso garrantzitsua da.
Araban, gainera, ez dagokion faktura ordaintzen ari da euskara. Maila ekonomikoan ematen diren Foronda-Sondika, aintziren kontua eta beste horrelako arazoen eraginez, adibidez, arabarrek beren burua EAEn baztertuta sentiten baitute. Euskarak hemen ez du prestigiorik eta erakundeetatik ez da ezer egiten.
A. Zer egin beharko litzateke, zure ustez?
E.K. Kirikiñok esaten zuen bezala, euskarak «korbata jantzi behar du», dotore agertu. Ez da hizkuntz zuzentasuna zaintzen. ETB bezalako komunikabide publikoetako saioetan tratu kaskarra jasateaz gain, programak ere oso maila eskasekoak dira. Hobe litzateke emisio orduak laburtzea eta euskarari programazio mailan prestigioa eman diezaioketen saioak aukeratzea. Euskararen etorkizuna, nolanahi ere, gauza askorekin dago loturik. Araban ez naiz batere ezkorra euskararekin. Gainera, euskarak kultura du atzetik, eta hori ere hedatu egin behar da, jendeari ezagutarazi.
Bestalde, euskara ez da abertzaleen ondarea, zenbait jende irudi hori indartzen ahalegindu bada ere. Nik nahiago nuen gerraurreko giroa oraingoa baino. Orduan, anarkistak, sozialistak eta erregetiarrak ere euskaltzale baitziren.
A. Euskal Eskola Publikoaren Legea martxan jartzear dago; zein iritzi duzu aukeratu den ereduaz eta hizkuntzan izan dezakeen eraginaz?
E.K. Euskarak ez du sekula izan orain bezalako aldeko egoera. Bestalde, eskaintza bakarra bide publikoa eta pribatuaren artean aukeratzea da. Nire ustez, eskaintzak zabalagoa behar zuen. Espainiako legeriaren menpe gaude eta eredu horrek agintzen du. Nik, hala ere, lege horren aurrean ez dut kontrako jarrera biribilik. Geure burua engainatu egiten dugu legeek euskara salbatuko dutela pentsatuz, baina inork gutxik egiten ditu ahaleginak euskalduntzen eta alfabetatzen, eta norberaren ahaleginetik hasi beharra dago.
Bitartean hots handiko ikuskizunak antolatzen ditugu, Korrika bezalakoak, eta ez nago aurka, baina euskarari dagokionez, gurea errealismo falta ikaragarria da. Jaialdi erraldoiak antolatzen dira baina ez zaio jaramonik egiten egunero norberak egin beharreko lanari. Euskarazko liburuak gutxi saltzen dira, baina hori ez da Madrilen errua, gure analfabetismoarena baizik. Irakasle askok ere ez dute sekula euskarazko libururik irakurtzen. Itxurakeria da Euskal Herrian nagusi.
A. Eusko Bibliographian lan luzea egin eta gero, orain gutxi Jon Bilbaok zuzentzen duen erakunde horretatik irtetea erabaki zenuen. Zer gertatu zen?
E.K. 1986an sortu zen nazioarteko elkarte hori, bere iraunkortasuna bermatzeko. Dirurik gabe oso jende inportantea ari zen lanean. Orain urtebete luze kontseiluari proiektu bat egitea proposatu nion, liburutegi munduko profesional eta intelektualen artean sinadurak biltzeko, Madril, Gasteiz eta Iruñearen artean hitzarmen bat izenpetu zedin. Onartu egin zen eta jende askok izenpetu zuen agiria.
Joseba Arregiri Autonomi Elkartetik kanpo laguntza eskatzeak sekulako mina eman zion eta ni erakunde honetan nengoen bitartean dirurik ez zutela jasoko mehatxatu zien. Baina ezin da ulertu Kultura deitzen den sailetik aurretik laguntzarik ez ematea, langileek kobratu ez eta telefonoa ere moztu egin baitzuten. Bestalde, ausardia falta handia izan zuten arduradunek, Jon Bilbaok eta Luis Morenok, eta leialtasun falta ikaragarria nirekiko. Neure burua bakarrik ikusi eta, beraz, Eusko Bibliographia utzi egin nuen.
A. Zein iritzi duzu Kultura Sailak orokorrean daraman gestioaz?
E.K. Esan bezala, ez dute ematen euskal kulturak behar duen laguntzarik, eta bitartean erakuslaiho kultura promozionatzea nahiago dute. Nik ez nukeen sortuko, adibidez, Euskadiko Orkestra Sinfonikoa, ordura arte zegoena, Bilboko Sinfonika alegia, bultzatu egingo nukeen. Dauden museoak zainduko nituzke, San Telmo adibidez negargarri baitago, eta Guggenheim moduko proiektu erraldoiak alde batera utzi. Badirudi gure herriaren ikuspegi zoragarria gauzatzen saiatzen direla, itxurakeria egiten, besterik ez. Eta bitartean, Administrazioa mustro erraldoia bihurtu dugu, irentsi egin gaitu.
A. Euskaltzaindiari lotuz, zein da Onomastika sailaren betebeharra?
E.K. Euskara biziko bada, behar du izan onomastika aldetik estandarizazio bat. 1979an Euskal Herriko udalen izendegia egin zen. Estandarizazioak aurerra jarraitu du eta auzuneen izendegia ere burutu da dagoeneko. Pertsona eta leku izenen zerrenda, izendegia alegia, egiten ari gara baina atzeratu samar dago. Lan talde bat dago eta proposamenak emango ditu epe laburrean, premiazkoa baita material hori kaleratzea, profesional askok erabili ahal izateko.
A. Ez ote dabil Euskaltzaindia kalean dagoen behar baten atzetik eta horregatik Elhuyar, «Euskaldunon Egunkaria» eta abar ez ote daude egunero behar duten material bat erabiltzeko erabakiak hartzera behartuta?
E.K. Horrela da, baina Euskaltzaindia ez da bakarra _bai ordea erabakiak hartzen_, eta egoki iruditzen zait Elhuyarrek bere erabakiak hartzea. Askotan egunkariak izan dira aitzindari terminoak hizkuntza batera ekartzen eta egokitzen.
Gaizki iruditzen zaidana gerrila giroa da, idazle askorengan ez baituzu ikusten jarerra bateratzailerik: lapurtera klasikoan idazten dutenak... Denon ahaleginak bateratua behar du izan, ez banatzailea.
A. Euskaltzaindiaren Gramatika batzordeak harturiko hainbat erabakiren aurrean aurkako erantzun bateratua sortu da, orain arteko bidearekin hautsi egiten delako eta atzerakoitzat jotzen direlako. Intsumisio jarrerez ere mintzatu dira... Zer irizten diozu?
E.K. Ni ere ez nengoen aldaketa askoren alde, baina gomendioak dira eta oraindik ez da behin-betirako «bedeinkapena». Aukerak dira, beraz, klabea hobestea da eta ez hitzen bat edo formaren bat kondenatzea. Jende askok, bestalde, zoriondu egin gaitu euren ustez bazelako garaia herri euskaratik abiatzeko.
Ritxi Lizartza
34-38

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
PertsonaiazKNÖRR1
EgileezLIZARTZA2Hizkuntza

Azkenak
Harrera premia aurreikusiz Zumeta margolaria

Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]


Trump-ek distentsio nuklearra eskaini die Errusia eta Txinari

Bi herrialdeekin arma nuklearrei buruz hitz egin nahi du AEBko lehendakari Donald Trumpek, ostegun honetan bere bulegoan kazetariei jakinarazi dienez.


Sexu jazarpena leporatu dioten EHUko irakaslea eskoletatik kanpo utzi du errektoretzak

EHUko Errektoretza Taldeak hedabideetara igorritako ohar baten bidez jakinarazi du neurria: "Unibertsitateak baieztatzen du salatu duten irakaslea jada klaseetatik at dagoela eta ez dela fakultatera joango kasua argitu arte".


AHT Hego Euskal Herrian: 15.000 milioi euroko inbertsioa Irunera abiadura handian iristeko?

Abiadura handiko trenaren aurkako manifestazioa egingo dute Iruñean larunbat honetan AHT Gelditu plataformak deituta, 12:00etan Diputaziotik abiatuta. Castejon eta Iruñea arteko trenbidearen eraikuntza lanek aurrera jarraitzen dute eta Espainiako Garraio... [+]


Emeadedei + Mahl Kobat
Gutaz ari dira

EMEADEDEI + MAHL KOBAT
NOIZ: otsailaren 2an.
NON: Zuiako gaztetxean, Murgian.

----------------------------------------------------

Iazko irailaren 20an izan genuen lehen aldiz musika kolektiboaren berri, sortu berri zuten sare sozialeko profilean: “Hemen da Hil da... [+]


2025-02-14 | ARGIA
Adin txikiko beisbol jokalari bati musu emateagatik entrenatzaile bat kondenatu dute

Adin txikiko neskak 2023an salatu zuen entrenatzaileak hiru aldiz musukatu zuela bere baimenik gabe. Nafarroako Probintzia Auzitegiak Iruñeko epaitegiak ezarritako zigorra baieztatu du. Entrenatzaileak ezingo du harreman zuzenik izan adin txikikoekin inongo lanbidetan eta... [+]


2025-02-14 | dantzan.eus
Inauteriak 2025 oinarrizko egutegia

Kaskarotak eta maskaradak urtarriletik dabiltza martxan, Malerrekakoak etorri dira segidan eta pixkanaka han eta hemen ospatu dira inauteri festak. Aurten, ordea, data nagusiak berandu datoz oso; Kandelaria egunean Hartza esnatu zen, baina ilargiari begiratu eta beste pixka... [+]


2025-02-14 | Sustatu
Itzulinguru ikerketa: itzulpen automatiko aurreratuak nola eragiten dio euskarari?

Sozioluinguistika Klusterrak, zenbait erakunderen laguntzarekin eta Asier Amezaga, Eduardo Apodaka eta Asier Basurtok landutako lanean, Itzulinguru izeneko proiektuaren emaitzak argitaratu ditu. Itzultzaile neuronalek (azken belaunaldiko itzultzaile automatikoak, zeinak euskaraz... [+]


2025-02-14 | Euskal Irratiak
David Gramond
“Gizartea beldurrarazteko baliatu zuten tortura, militantziari uko egiteko”

Otsailaren 13a Torturaren Kontrako eguna izanki, Euskal Herriko Torturaren Sareak gutun publiko bat igorri du. Poliziek torturatu euskal jendeen lekukotasunak bildu, eta aitortza egiteko xedea du sare berri horrek Euskal Herri osoan. Torturatuak izan diren 5.000 pertsonei... [+]


2025-02-14 | Gedar
Munichen, manifestazio sindikal bat harrapatu eta gutxienez 21 pertsona zauritu ditu gizon batek

 Ibilgailu baten bidez, Ver.diren protesta batean zeuden manifestariak aurretik eraman ditu. Duela egun gutxi, supremazista zuri batek 11 pertsona erail zituen Suedian.


Gizon bat atxilotu du Guardia Zibilak Amurrion, hildako bi agenteren kontura sare sozialetan barre egitea egotzita

"Polizia hila, baratzerako ongarririk onena" idatzi zuen atxilotuak sare sozialetan, eta lau milioi jarraitzaile baino gehiago ditu bere profilak, Guardia Zibilak azaldu duenez.


Iruñeko Laba, agur labur bat, irailean indarberrituta itzultzeko

Larunbat honetan itxiko dute Laba ostatua Iruñeko Gazteluko plazan eta, bitxia bada ere, egun osoko festarekin ospatuko dute itxiera, agurra ez baita behin-betikoa: Labak ondoko Windsor tabernarekin bat egingo du, obrak hastera doaz, eta beranduenez irailean berriz... [+]


Eguneraketa berriak daude