«Euskarari dagokionez, gurea errealismo falta ikaragarria da»


2021eko uztailaren 23an
Endrike Knorr-i elkarrizketa
«Euskarari dagokionez, gurea errealismo falta ikaragarria da»
ENDRIKE KNORR
Urteak daramatza Endrikek euskal kulturan lanean, bete dituen lan eta kargu ezberdinetatik. Euskaltzaindiko Onomastika saileko burua, EHUko irakaslea, hizkuntzalaria, Eusko Bibliographiako kidea... Beregana jo dugu euskara eta pil-pilean dauden hainbat konturi buruz hitz egiteko.
ARGIA. Euskal Herriko Unibertsitatea sortu zenetik irakasle izan zara bertan. Nola baloratzen duzu unibertsitatea euskalduntzeko orain arte eginikoa?
ENDRIKE KNORR. Euskal Filologiako sailetik hasi zen lan hori, baina arlo eta espezialitate guztietara zabaltzea da helburua. Euskara Teknikoa taldea osatu dugu eta hedatzen saiatzen ari gara. Jarrera baikorra da, nire ustez demandaren aitzinean joan gara. Baina arazo asko daude: oso gutxi inbertitzen da, liburutegia ez da behar bezala hornitzen, makineria falta nabaria da... Oro har, ez dago unibertsitatearen garrantziaren kontzientziarik.
Unibertsitate publiko bateko Euskal Filologiako fakultate bakarra da gurea mundu osoan, eta ez dugu batere zaintzen. Errektoretzaren aldetik ez da ahalegin handirik egiten eta gero eta alde handiagoa dago gure eskaerak eta beren jarreraren artean. Kanpuseko liburutegia eskatzen ari gara aspaldi honetan, baina ez digute jaramonik egiten.
A. Eta unibertsitatearen beraren bilakaeraz, hamar urte hauetan?
E.K. Euskal Herriko Unibertsitatea gaztea da eta oraindik akats asko ditu. Aspaldi egin nuen kanpuseko liburutegi baten organigramarako proiektua, baina ez zen ezer egin. Donostian berdin gertatzen da. Apunteen nagusikeriara bultzatzen ditugu ikasleak. Munduko zientziaren ikuspegia modu zabal batean ikusi behar dute eta hori liburutegian lortzen da, baina horretarako gutxienez 500.000 ale behar dira eta gu oso urrun gaude. Europan zehar bestelako garrantzia dute liburutegiek.
A. Unibertsitateak bizi du orain bestelako arazorik, Errektoretza eta irakasle kaleratuen artekoa, alegia. Irakaslego propioaren beharra aldarrikatzen dute funtzionari izan nahi ez duten irakasleek. Zein balorazio egin dezakezu?
E.K. Nire ustez Euskal Herriko Unibertsitatean bi bideak eskaini behar dira, bai lan-kontratudun irakasle baita irakasle funtzionari izateko deialdiak eginez. Arazoari dagokionez, gaizki eraman da orain arte: elkarrizketak ez dira behar bezala gauzatu, indarkeria ere sartu da... Bestalde, unibertsitateak guztiz irekia izan behar du, eta kanpoko aditu askoren beharrean gaude.
A. Euskararen gaiari loturik, eta Gasteizen bizirik izan dezakezun ikuspegitik, UAk salaketa latzak egin zituen euskalduntzean eta alfabetatzean inbertitzen ziren diru kopuruak direla eta. Arabarrak bat al datoz, oro har, euskararen aurka egiten diren salaketekin?
E.K. Euskararen aurkako bandera bat altxatu dute, baina ez dute horrela aurkezten. Arrazakeria egiten dute. Nik aspaldi esan nuen UA «Gestoras Pro Amnesia» zirela, gure iragana ahazteko zuten gaitasunagatik; eta hizkuntz terrorismoa gauzatzen ari zirela. Buruzagien artean, nahita ezjakinak direnak _begiak itxi egiten dituztelako_ eta berezko ezjakinak ezberdindu daitezke. Azken hauei ondo azaltzen bazaie Europako herri gehienak elebidunak edo hirueledunak direla, elkarbizitza errazagoa izango da. Eusko Jaurlaritzatik gauzak ez dira behar bezala azaldu eta mezu hori ulertaraztea oso garrantzitsua da.
Araban, gainera, ez dagokion faktura ordaintzen ari da euskara. Maila ekonomikoan ematen diren Foronda-Sondika, aintziren kontua eta beste horrelako arazoen eraginez, adibidez, arabarrek beren burua EAEn baztertuta sentiten baitute. Euskarak hemen ez du prestigiorik eta erakundeetatik ez da ezer egiten.
A. Zer egin beharko litzateke, zure ustez?
E.K. Kirikiñok esaten zuen bezala, euskarak «korbata jantzi behar du», dotore agertu. Ez da hizkuntz zuzentasuna zaintzen. ETB bezalako komunikabide publikoetako saioetan tratu kaskarra jasateaz gain, programak ere oso maila eskasekoak dira. Hobe litzateke emisio orduak laburtzea eta euskarari programazio mailan prestigioa eman diezaioketen saioak aukeratzea. Euskararen etorkizuna, nolanahi ere, gauza askorekin dago loturik. Araban ez naiz batere ezkorra euskararekin. Gainera, euskarak kultura du atzetik, eta hori ere hedatu egin behar da, jendeari ezagutarazi.
Bestalde, euskara ez da abertzaleen ondarea, zenbait jende irudi hori indartzen ahalegindu bada ere. Nik nahiago nuen gerraurreko giroa oraingoa baino. Orduan, anarkistak, sozialistak eta erregetiarrak ere euskaltzale baitziren.
A. Euskal Eskola Publikoaren Legea martxan jartzear dago; zein iritzi duzu aukeratu den ereduaz eta hizkuntzan izan dezakeen eraginaz?
E.K. Euskarak ez du sekula izan orain bezalako aldeko egoera. Bestalde, eskaintza bakarra bide publikoa eta pribatuaren artean aukeratzea da. Nire ustez, eskaintzak zabalagoa behar zuen. Espainiako legeriaren menpe gaude eta eredu horrek agintzen du. Nik, hala ere, lege horren aurrean ez dut kontrako jarrera biribilik. Geure burua engainatu egiten dugu legeek euskara salbatuko dutela pentsatuz, baina inork gutxik egiten ditu ahaleginak euskalduntzen eta alfabetatzen, eta norberaren ahaleginetik hasi beharra dago.
Bitartean hots handiko ikuskizunak antolatzen ditugu, Korrika bezalakoak, eta ez nago aurka, baina euskarari dagokionez, gurea errealismo falta ikaragarria da. Jaialdi erraldoiak antolatzen dira baina ez zaio jaramonik egiten egunero norberak egin beharreko lanari. Euskarazko liburuak gutxi saltzen dira, baina hori ez da Madrilen errua, gure analfabetismoarena baizik. Irakasle askok ere ez dute sekula euskarazko libururik irakurtzen. Itxurakeria da Euskal Herrian nagusi.
A. Eusko Bibliographian lan luzea egin eta gero, orain gutxi Jon Bilbaok zuzentzen duen erakunde horretatik irtetea erabaki zenuen. Zer gertatu zen?
E.K. 1986an sortu zen nazioarteko elkarte hori, bere iraunkortasuna bermatzeko. Dirurik gabe oso jende inportantea ari zen lanean. Orain urtebete luze kontseiluari proiektu bat egitea proposatu nion, liburutegi munduko profesional eta intelektualen artean sinadurak biltzeko, Madril, Gasteiz eta Iruñearen artean hitzarmen bat izenpetu zedin. Onartu egin zen eta jende askok izenpetu zuen agiria.
Joseba Arregiri Autonomi Elkartetik kanpo laguntza eskatzeak sekulako mina eman zion eta ni erakunde honetan nengoen bitartean dirurik ez zutela jasoko mehatxatu zien. Baina ezin da ulertu Kultura deitzen den sailetik aurretik laguntzarik ez ematea, langileek kobratu ez eta telefonoa ere moztu egin baitzuten. Bestalde, ausardia falta handia izan zuten arduradunek, Jon Bilbaok eta Luis Morenok, eta leialtasun falta ikaragarria nirekiko. Neure burua bakarrik ikusi eta, beraz, Eusko Bibliographia utzi egin nuen.
A. Zein iritzi duzu Kultura Sailak orokorrean daraman gestioaz?
E.K. Esan bezala, ez dute ematen euskal kulturak behar duen laguntzarik, eta bitartean erakuslaiho kultura promozionatzea nahiago dute. Nik ez nukeen sortuko, adibidez, Euskadiko Orkestra Sinfonikoa, ordura arte zegoena, Bilboko Sinfonika alegia, bultzatu egingo nukeen. Dauden museoak zainduko nituzke, San Telmo adibidez negargarri baitago, eta Guggenheim moduko proiektu erraldoiak alde batera utzi. Badirudi gure herriaren ikuspegi zoragarria gauzatzen saiatzen direla, itxurakeria egiten, besterik ez. Eta bitartean, Administrazioa mustro erraldoia bihurtu dugu, irentsi egin gaitu.
A. Euskaltzaindiari lotuz, zein da Onomastika sailaren betebeharra?
E.K. Euskara biziko bada, behar du izan onomastika aldetik estandarizazio bat. 1979an Euskal Herriko udalen izendegia egin zen. Estandarizazioak aurerra jarraitu du eta auzuneen izendegia ere burutu da dagoeneko. Pertsona eta leku izenen zerrenda, izendegia alegia, egiten ari gara baina atzeratu samar dago. Lan talde bat dago eta proposamenak emango ditu epe laburrean, premiazkoa baita material hori kaleratzea, profesional askok erabili ahal izateko.
A. Ez ote dabil Euskaltzaindia kalean dagoen behar baten atzetik eta horregatik Elhuyar, «Euskaldunon Egunkaria» eta abar ez ote daude egunero behar duten material bat erabiltzeko erabakiak hartzera behartuta?
E.K. Horrela da, baina Euskaltzaindia ez da bakarra _bai ordea erabakiak hartzen_, eta egoki iruditzen zait Elhuyarrek bere erabakiak hartzea. Askotan egunkariak izan dira aitzindari terminoak hizkuntza batera ekartzen eta egokitzen.
Gaizki iruditzen zaidana gerrila giroa da, idazle askorengan ez baituzu ikusten jarerra bateratzailerik: lapurtera klasikoan idazten dutenak... Denon ahaleginak bateratua behar du izan, ez banatzailea.
A. Euskaltzaindiaren Gramatika batzordeak harturiko hainbat erabakiren aurrean aurkako erantzun bateratua sortu da, orain arteko bidearekin hautsi egiten delako eta atzerakoitzat jotzen direlako. Intsumisio jarrerez ere mintzatu dira... Zer irizten diozu?
E.K. Ni ere ez nengoen aldaketa askoren alde, baina gomendioak dira eta oraindik ez da behin-betirako «bedeinkapena». Aukerak dira, beraz, klabea hobestea da eta ez hitzen bat edo formaren bat kondenatzea. Jende askok, bestalde, zoriondu egin gaitu euren ustez bazelako garaia herri euskaratik abiatzeko.
Ritxi Lizartza
34-38

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
PertsonaiazKNÖRR1
EgileezLIZARTZA2Hizkuntza

Azkenak
Lore Lujanbio
“Zaintza lanak ez dira jarduera zehatz bat; produkzio-erlazio patriarkalek ekoizten dituzte”

Tesia amaituta, pozik dago Lore Lujanbio. Militantziarako denbora gehiago du, besteak beste. Mugimendu transfeministaren erronkez galdetuta, hauek identifikatzen ditu: neoliberalismoak mugimenduaz egin duen apropiazioari heltzea, faxismoaren eta erreakzio heteropatriarkalen... [+]


2024-12-26 | Leire Ibar
Nafarroak garraio publikoaren %50eko deskontuak ekainera arte mantenduko ditu

Garraio publikoaren %50eko deskontuak sei hilabetez luzatuko ditu Nafarroako Gobernuak, 2025eko ekainaren 30era arte. Espainiako Gobernuak garraio-txartelaren kostuaren %30 hartuko du bere gain, eta Nafarroako Gobernuak %20. Aurreko urtearekin alderatuta, 2024ean garraio... [+]


‘Prentsa' bereizgarria zeraman autoa jomugatzat hartu eta beste bost kazetari hil ditu Israelek Gazan

Gutxienez 201 dira 2023ko urriaz geroztik Israelek Gazan hildako kazetariak. Abenduaren 26 honetan hildako azken bostak Al-Quds telebista katean zebiltzan lanean.


2024-12-26 | Leire Ibar
10.500 migratzaile baino gehiago hil dira aurten Espainiako Estatuko kostaldeetara iristeko ahaleginean

2024ean batez beste eguneko 30 migratzaile baino gehiago zendu dira Espainiako Estatuko kostaldeetara iristeko ekinean. 10.457 heriotza errejistratu ditu Caminando Fronteras erakundeak eta "arrastorik utzi gabe" desagertu diren beste 131 ontzi zenbatu ditu. Kopuru hau... [+]


Larunbatean ospatuko dute Hatortxu Rock, Atarrabiako azkena

Antolatzaileek iragarri dutenez, ohiko jaialdia eginen dute abenduaren 28an eta 2025eko uztailean lau eguneko jaialdi berezi baten bidez agurtuko dute behin betiko jendea, "erreminta berriei bide emateko". Orotara, hamazazpi taldek eskainiko dute kontzertua larunbatean.


2024-12-26 | Estitxu Eizagirre
Laborari palestinarrek jasaten dituzten indarkerien lekuko izan dira Via Campesinako ordezkariak

Via Campesinako ordezkaritza bat Palestinan izan da abenduaren 8tik 18ra, bere kide den Palestinako Lan Komiteen Batasuna-k (UAWC) gonbidatuta. Bidaia horrekin herri palestinarrari elkartasuna adierazi nahi izan diote, "Gazan egiten ari diren genozidioaren erdian eta... [+]


2024-12-26 | Estitxu Eizagirre
Lesakan izango da 2025eko Bertso Eguna

Urtarrilaren 25ean ospatuko dute bertsozaleek urteroko hitzordua. Honakoa Bortzirietako Bertso Eskolak eta Bertsozale Elkarteak antolatuko dute elkarlanean. Goizeko 10:00etan ibilbide bat eginez hasiko da, arratsaldean XXI mende 25 (H)ilbeltz izenburua jarri dioten bertso... [+]


Orkatz Gallastegi preso politikoak EPPK utzi du

Berangoko euskal preso politikoa Zaballako espetxean dago gaur egun eta bertatik helarazitako idazkian Euskal Preso Politikoen Kolektiboa utzi duela iragarri du.


2024-12-24 | Julene Flamarique
Airearen kutsadurak 1.270 heriotza eragin zituen 2022an EAEn, Europako Ingurumen Agentziaren arabera

NO2 eta PM2.5 partikulak bezalako kutsatzaileei aurre egiteko hobekuntza planik ez dagoela salatu du Ekologistak Martxan elkarteak. Trafikoa murriztea eta airearen kalitatea hobetzeko alternatiba jasangarriak lehenestea galdegin du.


Turkiak 120 argitalpen kurdu debekatu ditu azken hiru asteetan

Editore Kurduen Elkarteak abenduaren 22an egin zuen salaketa: azken hiru asteetan Turkiako agintariek kurduei buruzko 120 liburu, aldizkari, egunkari edo bestelako argitalpen debekatu dituzte, Duvar hedabide kurduak jakinarazi duenez.


Garraio publikoa doan izango da 12 urtez azpikoentzat, duela bi urte bideragarria ez bazen ere

Garraio publikoak erdi prezioan jarraituko du datorren urtean ere, Espainiako Gobernuak bere hobarien parteari eutsiko diola iragarri ostean.


Amaya Zabarte zauritu zuten ertzainen arduradunak identifikatu nahi ditu epaileak

Realaren eta PSGren arteko futbol partidu batean larri zauritu zuten zalearen kasuan, epaileak onartu du familiaren abokatuek egun hartako bideo irudi guztietara sarbidea izatea. Oldarraldian parte hartu zuten ertzain taldeetako arduradunak identifikatzeko ikerketa ere eskatu du.


Santa Klausen ejertzito antikapitalista

Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]


Eguneraketa berriak daude