«Txile kontzeptua gero eta kolokagoan dago gure artean»


2021eko uztailaren 19an
Maputxeei buruzko elkarrizketa Rosamel Millaman Reinaori
«Txile kontzeptua gero eta kolokagoan dago gure artean»
Rosamel Millaman Reinao, maputxeen bozgorailua NBEn
Mapu, lurralde maputxea, Txile eta Argentinan dago baina maputxe gehienak Txilen bizi dira. Rosamel, ADMAPU, diktadura garaiko erakunde maputxe bakarreko idazkari nagusia izan zen 1980 eta 1986 bitartean. Hiru bider espetxeratua, Pinocheten errepresioaren aztarnetatik ihesi abiatu zen New Yorkera. Bertan, antropologiako doktoretza amaitzeaz gain, NBEko Populazio Indioei Buruzko Lan Batzordeko kidea da.
ARGIA. Maputxea zara, baina zein izendapen erabili behar da Amerikako lehenbiziko biztanleak izendatzeko, indioak, indigenak...?
ROSAMEL MILLAMAN. Indigenismoak integrazioaz egiten du berba, horrek esan nahi du indigenak bere izaera kulturala galtzen duela. Gure izendapenaren eztabaidatik sortzen da indianismoa eta Peru eta Bolivian, esaterako, indio izendapena onartuta bide dago jadanik. Indianismoa intelektual indigenen artean sortu zen 1978 eta 1986 artean eta, esaterako, Bolivian indar handia hartu zuen. Tupac Katari eta Hego Amerikako Kontseilu Indioaren garaiak ziren.
Indianismoak korronte desberdinak ditu, batzuentzat mendebaldeko aztarna guztiak ezabatu behar dira. Beste batzuentzat, aldiz, mendebaldeko eragina ezabatu behar bada ere, badaude errealitate horretatik atera daitezkeen elementuak eta, halaber, zenbait sektorerekin _langileak, nekazariak..._ lan egin liteke.
Indianismoa goi mailako egituretan sortzen da, buruzagi indigenak gehiago arduratu ziren proposamen politiko bat egituratzen herriak orduan zituen benetako arazoei erantzun bat emateaz baino. Horregatik denborarekin porrot egin du, ez pentsamentu mailan, baina errealitatean ia Bolivian bakarrik dago ondo sustraituta.
Zapaltzen gaituzten kontzeptu guztiak ezabatu behar ditugu. Erakunderen batzuk ez dute indigena kontzeptua onartzen autoizendatzeko. Maputxeen kasuan, Txilen indio berbak oso zentzu arrazista du, eta oso gaitza izango da maputxeek hori onartzea. Indigenen arteko gailur eta bilkura guztietan arazoa sortzen da, bai gure izendapenarekin bai Amerikaren izendapenarekin, eta argi dago denon gustoko zerbait atera beharko dugula.
A. Zenbat zarete maputxeak?
R.M. Oraindik ez dakigu zehatz mehatz. Argentinan, esate batera, lehen 35.000 inguru zirela esaten zen, eta orain han sortutako erakunde indigenen arabera, 200.000 bat dira. Txilen milioi bat inguru. Erdia indigenen komunitateetatik kanpo bizi dira, hirietan lanik txarrenak egiten. Latinoamerikako herri indigenen ezaugarri orokorra da hau. Baina maputxeari lurra uztea asko kostatzen zaio, eta nola-hala bere lurra eta familiarekin harreman estuak mantenduko ditu.
A. Jadanik hirietan jaiotzen diren maputxeak?
R.M. Euren gurasoak nola baztertzen dituzten argi ikusten dute eta hortik kontzientzia handia hartu ere bai. Ikasle eta gazte maputxeen erakundeak daude eta biziki aktiboak gainera. Zentzu horretan gure gazteria mugimendu indigenen artean eredu da. Baina galdu ere galtzen dute, hizkuntza esaterako. Oro har, % 40k maputxea hitz egiten du, baina beldurragatik hirietan ez da hitz egiten.
A. Zein batasun maila dago erakunde maputxeen artean? Adostasunak, desberdintasunak...
R.M. Maila horretan arazo larriak ditugu, buruzagi maputxeek oraindik ere herriaren interesak defendatzeko Txileko beste erakunde batzuetan dihardute eta. Badirudi Txileko gobernu, erakunde eta alderdiek konpondu behar dituztela gure arazoak. Diktaduraren garaian erakunde bakarra genuen, ADMAPU. Demokrazia aurrikusi, erreferenduma egin eta maputxeak laster hasi ginen Txileko alderdiekin harremanetan. Gaur egun erakunde maputxe bakoitzak bere parekoa dauka txiletar eremu politikoan, eta harekin batera dihardu.
Bada beste erakunde bat bere kabuz eta batipat maputxeen eremutik bakarrik lan egiten duena: Lur Guztien Kontseilua. Maputxeen autonomiari buruz egiten dute berba, borroka erradikalagoa daramate eta borroka zehatzetan murgildu dira gainera, lurrak berreskuratzen adibidez. Eta lorpenak handiak izan badira ere, errepresioak gogor astindu ditu.
A. Sustraitzen al dira maputxeen artean jarrera horiek?
R.M. Bai noski, eta horren erakuslerik nabarmenena da gainerako erakunde maputxeek ere autonomiaz etengabe dihardutela. Baina erakunde gehienak oraindik menperatzen gaituzten egituren menpe daude eta hori da benetako arazoa. Txileko Legebiltzarrak maputxeentzako lege bat onartu berri du eta gauza on ugari lor daitezke. Baina mugatua da, azken batean lege hori Konstituzioaren menpe dagoelako eta hau Pinochetek egin zuelako. Baliagarria da, baina ez ditu gure sakoneko arazoak konpontzen. Lurraldearen arazoa izan liteke garrantzitsuena.
A. Zein da une honetan herri maputxearen borrokaren arlorik garrantzitsuena?
R.M. Gure lurren berreskurapena. Indar hangiagoa ala txikiagoarekin, baina hori da erakunde maputxeen ardatz estrategikoa. Nola egin behar den hori? Oraindik ez dut uste zehatz mehatz inork ondo dakienik. Ez daukagu azterketarik, jakin beharko genuke gure herriak benetan zenbat lur beharko lukeen eta aztertu gobernutik zer lur kopuru berreskura dezakegun. Horrez gain, gutxienez instituzio mailan maputxeekin zerikusirik duten eremuak maputxeen eskuetan izatea lortu beharko litzateke.
A. Autonomiaz ari garenean Txileko erekundeekiko autonomiaz aritu zara; baina landu al duzue zerbait Txileko estatuarekiko autonomia politiko edo administratiboaz?
R.M. Guzti horri buruzko teorizaziotik oso urruti gaude oraindik. Buruzagiek autonomia, autodeterminazio eta abarreko kontzeptuei buruz nahaspila handia dute. Seguruenik beste herri batzuetako mugimenduekin izandako harremanetan kontzeptu horiek argitu eta berorien gauzatzeaz ikasi ahal izango dugu. Horietatik oso urruti gaude oraindik. Baina dagoeneko, Temukon, gure hiriburuan, maputxeen utopiaz hitz egiten hasiak gara.
A. Zuentzat Txile kontzeptuak ba al du zentzurik?
R.M. Duela 20 urte Txile onartu egiten zen, baina maputxeak ez zuen bereganatzen. Erakundeak jaio eta gure nortasuna sendotu ahala, Txile kontzeptua gero eta kolokagoan dago gure artean. Lur Guztien Kontseilua da aitzindari zentzu horretan. Txiletarren aurrean, adibidez, maputxe arrunt batek txiletarra dela esango du, baina bere barruan maputxea bakarrik da, eta hori gero eta hedatuago dago.
A. NBEk indigenen urtea izendatu du 1993 hau.
R.M. Baina izendapen hutsa da, ez dago hori aurrera ateratzeko borondaterik. NBEk urtea finantzatzeko borondatezko kutxa bat zabaldu zuen, baina estatu gehientsuenek ez dute txanponik txikiena ere jarri. Norvegia, Finlandia eta, oro har, Europako iparraladeko herrialdeek jarri dute dirua baina Latinoamerikatik, esaterako, ezer ez. Erabakia hartu zen Batzar Nagusian _suposatzen da bertan estatu kide guztietako ordezkariak zeudela_ azkenean ia buruzagi indigenak bakarrik geratu ziren. Ez, guri ez digu ilusio gehiegirik egiten urte honek, baina gure arazoen bozgorailu izateko aukera batzuk eskaintzen dizkigu eta horiek baliatuko ditugu.
Xabier Letona
16-18

GaiezGizarteaSektore bazHerri indig
PertsonaiazMILLAMAN1
EgileezLETONA1Gizartea


Azkenak
2024-10-17 | Gedar
Espainiako Gobernuak ez die etxebizitza-alternatibarik eskaintzen Gasteizen dauden Gazako bost familiari

Gobernuak aberriratu ondoren, ia urtebetez bizi behar izan dute aterpetxeetan eta ostatu pribatuetan, eta etengabe lekualdatu dituzte. Gaur egun erabiltzen duten aterpetxea urriaren 31n utzi beharko zutela esan zieten azkenekoz, nahiz eta badirudien beste luzapen bat ezarriko... [+]


2024-10-17 | Hiruka .eus
Lan-esplotazioa eta sexu-erasoak egotzita atxilotutako pertsonen taberna margotu dute, Getxon

Hainbat emakume-langile esplotatu eta horiei sexualki eraso egin dieten jabeen taberna pinturaz margotu zuten ezezagunek domeka gauean Getxoko Areeta auzoan. Pinturaz gainera, aldarri bat ere margotu zuten ondoko horman: "Erasoen aurrean klase batasuna".


2024-10-17 | Cira Crespo
Herriaren ahotsa onartuko duzu

Gaur gauean, urriak 17, 88 urte faxistek Jose Ariztimuño, Aitzol, hil zutena. Fusilamendu pelotoiaren aurrean ez zuela isilik gelditu nahi irakurri berri dut. Soldaduei tiro egitea kosta egin omen zitzaien, behin eta berriz agindu behar izan omen zieten su egiteko. Hala... [+]


Lanaldi murrizketaren aurka agertu da Carrefour, Ikea eta Eroski parte dituen banaketa-enpresen elkartea

Espainiako Lan ministro Yolanda Diazen proiektuaren aurka agertu da Banaketa Enpresa Handien Elkartea (Anged): "Joko-arauen aldaketa" ez du onartzen.


Adur Larrea eta Gorka Bereziartua
“Haurrek errazago barneratzen dute magia eta ezustekoa”

"Erraldoiei buruzko ipuina nahi dugu, haur txiki nahiz koskortuagoentzat". ARGIAk enkargua egin zien etxekoak ditugun Gorka Bereziartua kazetariari eta Adur Larrea ilustratzaileari. Emaitza: Abentura erraldoia. Salba dezagun kalejira. "Gauza berriak probatzeko... [+]


2024-10-16 | Leire Ibar
TikTokek bazekien neska nerabeak gizonezkoen aurrean diru truke biluzten zirela

TikTok enpresaren barne-dokumentuen filtrazio batek adierazi duenez, enpresa jakitun zen 15 urteko hainbat neska zuzenekoetan biluzten zirela gizonezko helduek bidalitako txanpon birtualen truke. Sare sozialeko hainbat dokumentutarako sarbidea ahalbidetu zuen akats bati esker... [+]


2024-10-16 | Julene Flamarique
Italiak lehen migratzaileak deportatu ditu Albaniara eta Von der Leyenek ekimena Europa osora zabaltzea proposatu du

Kritiken artean deportatu ditu Italiak hamasei errefuxiatu Albanian eraiki duen "harrera-zentro" batera. Proiektua 2023. urtean erabaki zen Meloniren Italiaren eta Albaniako Ramaren arteko akordio bat izan zela eta, eta "migrazio-kudeaketak bizkortzea" du... [+]


2024-10-16 | Iñaki Murua
On Ángel!

Goiburu hori soilik irakurri eta ezinezkoa nor den edo nor zen asmatzea, baina bazen nor!

Ángel González Olvera, Mexikon ezagutu genuen duela 11 urte bertsolariok hango inprobisatzaileekin jardunaldi batzuetara gonbidatu gintuztenean. Mendi gain batean bizi zen,... [+]


Tlatelolcoko sarraskiaren aitortza

Mexiko Hiria, 1968ko urriaren 2a. Hilabete batzuk lehenago, ekainaren 22an abiatutako ikasle mugimenduak mitin bat antolatu zuen Hiru Kulturen Plazan, hiriko Nonoalco-Tlatelolco unitatean. Mexikoko ejertzitoak eta Batallón Olimpia talde paramilitarrak bildutako ikasleei... [+]


Merkatu librearen mitoa

Erdi Aroan Jaungoikoa jaun eta jabe zen bezala, garai modernotan merkatuaren eta bere lege zurrunen menpe bizi gara. Goi mailako soldata erraldoiak merkatuak zehazten omen ditu; izan ere, Iberdrola edo BBVAko CEO-en sariak beraien arloko merkatuek finkatzen omen dituzte, nahiz... [+]


Hezitopia dinagu zain

Tomas Mororen Utopia liburuko utopiarrek leitzea maite omen zuten. Hizkien bueltako hezkuntza onaren ondorioz, haurtzaroan hasi eta helduaroan ere aritzen ei ziren, inork manatu beharrik gabe, leitzen eta ikasten eta gehiago leitzen. Pentsa, aisialdia horretara emanak bizi zuten... [+]


2024-10-16 | Edu Zelaieta Anta
Bira osoa

Sandra Cisnerosek idatzitako The House on Mango Street mugaldeko liburuan pertsonaia baten txakurrak bi izen ditu: bat, espainolez; bat, ingelesez. Beharbada kontu harrigarria gerta liteke lehen begiratuan, baita liburu baterako ere, baina lasaiago pentsatuz gero ohartuko gara... [+]


Popuerzakoa

Iraileko igandeetan ohitura da gure inguruetan Erniora igotzea, Zelatunen dantzan aritzea eta txorizo muturra, edo, jatea. Eguraldi txarrenaz ere ez da jenderik falta izaten. Aurten lagunak goizago abiatu eta ni berandututa, bakarrik nindoan estratan gora, beherantz zetozen... [+]


Abdallah: Israelen lagun amerikarrek kartzelan hilik nahiko luketen libanoarra

Berrogei urte eginen du urriaren 24an Georges Ibrahim Abdallah libanoarra atxilotu eta preso sartu zuela Frantziako Estatuak, eta horrenbestez Europako preso politiko zaharrena da. Palestinaren askatasunaren aldeko militantea, Libanoko Frakzio Armatu Iraultzailearen sortzailea... [+]


Eguneraketa berriak daude