«Txile kontzeptua gero eta kolokagoan dago gure artean»


2021eko uztailaren 19an
Maputxeei buruzko elkarrizketa Rosamel Millaman Reinaori
«Txile kontzeptua gero eta kolokagoan dago gure artean»
Rosamel Millaman Reinao, maputxeen bozgorailua NBEn
Mapu, lurralde maputxea, Txile eta Argentinan dago baina maputxe gehienak Txilen bizi dira. Rosamel, ADMAPU, diktadura garaiko erakunde maputxe bakarreko idazkari nagusia izan zen 1980 eta 1986 bitartean. Hiru bider espetxeratua, Pinocheten errepresioaren aztarnetatik ihesi abiatu zen New Yorkera. Bertan, antropologiako doktoretza amaitzeaz gain, NBEko Populazio Indioei Buruzko Lan Batzordeko kidea da.
ARGIA. Maputxea zara, baina zein izendapen erabili behar da Amerikako lehenbiziko biztanleak izendatzeko, indioak, indigenak...?
ROSAMEL MILLAMAN. Indigenismoak integrazioaz egiten du berba, horrek esan nahi du indigenak bere izaera kulturala galtzen duela. Gure izendapenaren eztabaidatik sortzen da indianismoa eta Peru eta Bolivian, esaterako, indio izendapena onartuta bide dago jadanik. Indianismoa intelektual indigenen artean sortu zen 1978 eta 1986 artean eta, esaterako, Bolivian indar handia hartu zuen. Tupac Katari eta Hego Amerikako Kontseilu Indioaren garaiak ziren.
Indianismoak korronte desberdinak ditu, batzuentzat mendebaldeko aztarna guztiak ezabatu behar dira. Beste batzuentzat, aldiz, mendebaldeko eragina ezabatu behar bada ere, badaude errealitate horretatik atera daitezkeen elementuak eta, halaber, zenbait sektorerekin _langileak, nekazariak..._ lan egin liteke.
Indianismoa goi mailako egituretan sortzen da, buruzagi indigenak gehiago arduratu ziren proposamen politiko bat egituratzen herriak orduan zituen benetako arazoei erantzun bat emateaz baino. Horregatik denborarekin porrot egin du, ez pentsamentu mailan, baina errealitatean ia Bolivian bakarrik dago ondo sustraituta.
Zapaltzen gaituzten kontzeptu guztiak ezabatu behar ditugu. Erakunderen batzuk ez dute indigena kontzeptua onartzen autoizendatzeko. Maputxeen kasuan, Txilen indio berbak oso zentzu arrazista du, eta oso gaitza izango da maputxeek hori onartzea. Indigenen arteko gailur eta bilkura guztietan arazoa sortzen da, bai gure izendapenarekin bai Amerikaren izendapenarekin, eta argi dago denon gustoko zerbait atera beharko dugula.
A. Zenbat zarete maputxeak?
R.M. Oraindik ez dakigu zehatz mehatz. Argentinan, esate batera, lehen 35.000 inguru zirela esaten zen, eta orain han sortutako erakunde indigenen arabera, 200.000 bat dira. Txilen milioi bat inguru. Erdia indigenen komunitateetatik kanpo bizi dira, hirietan lanik txarrenak egiten. Latinoamerikako herri indigenen ezaugarri orokorra da hau. Baina maputxeari lurra uztea asko kostatzen zaio, eta nola-hala bere lurra eta familiarekin harreman estuak mantenduko ditu.
A. Jadanik hirietan jaiotzen diren maputxeak?
R.M. Euren gurasoak nola baztertzen dituzten argi ikusten dute eta hortik kontzientzia handia hartu ere bai. Ikasle eta gazte maputxeen erakundeak daude eta biziki aktiboak gainera. Zentzu horretan gure gazteria mugimendu indigenen artean eredu da. Baina galdu ere galtzen dute, hizkuntza esaterako. Oro har, % 40k maputxea hitz egiten du, baina beldurragatik hirietan ez da hitz egiten.
A. Zein batasun maila dago erakunde maputxeen artean? Adostasunak, desberdintasunak...
R.M. Maila horretan arazo larriak ditugu, buruzagi maputxeek oraindik ere herriaren interesak defendatzeko Txileko beste erakunde batzuetan dihardute eta. Badirudi Txileko gobernu, erakunde eta alderdiek konpondu behar dituztela gure arazoak. Diktaduraren garaian erakunde bakarra genuen, ADMAPU. Demokrazia aurrikusi, erreferenduma egin eta maputxeak laster hasi ginen Txileko alderdiekin harremanetan. Gaur egun erakunde maputxe bakoitzak bere parekoa dauka txiletar eremu politikoan, eta harekin batera dihardu.
Bada beste erakunde bat bere kabuz eta batipat maputxeen eremutik bakarrik lan egiten duena: Lur Guztien Kontseilua. Maputxeen autonomiari buruz egiten dute berba, borroka erradikalagoa daramate eta borroka zehatzetan murgildu dira gainera, lurrak berreskuratzen adibidez. Eta lorpenak handiak izan badira ere, errepresioak gogor astindu ditu.
A. Sustraitzen al dira maputxeen artean jarrera horiek?
R.M. Bai noski, eta horren erakuslerik nabarmenena da gainerako erakunde maputxeek ere autonomiaz etengabe dihardutela. Baina erakunde gehienak oraindik menperatzen gaituzten egituren menpe daude eta hori da benetako arazoa. Txileko Legebiltzarrak maputxeentzako lege bat onartu berri du eta gauza on ugari lor daitezke. Baina mugatua da, azken batean lege hori Konstituzioaren menpe dagoelako eta hau Pinochetek egin zuelako. Baliagarria da, baina ez ditu gure sakoneko arazoak konpontzen. Lurraldearen arazoa izan liteke garrantzitsuena.
A. Zein da une honetan herri maputxearen borrokaren arlorik garrantzitsuena?
R.M. Gure lurren berreskurapena. Indar hangiagoa ala txikiagoarekin, baina hori da erakunde maputxeen ardatz estrategikoa. Nola egin behar den hori? Oraindik ez dut uste zehatz mehatz inork ondo dakienik. Ez daukagu azterketarik, jakin beharko genuke gure herriak benetan zenbat lur beharko lukeen eta aztertu gobernutik zer lur kopuru berreskura dezakegun. Horrez gain, gutxienez instituzio mailan maputxeekin zerikusirik duten eremuak maputxeen eskuetan izatea lortu beharko litzateke.
A. Autonomiaz ari garenean Txileko erekundeekiko autonomiaz aritu zara; baina landu al duzue zerbait Txileko estatuarekiko autonomia politiko edo administratiboaz?
R.M. Guzti horri buruzko teorizaziotik oso urruti gaude oraindik. Buruzagiek autonomia, autodeterminazio eta abarreko kontzeptuei buruz nahaspila handia dute. Seguruenik beste herri batzuetako mugimenduekin izandako harremanetan kontzeptu horiek argitu eta berorien gauzatzeaz ikasi ahal izango dugu. Horietatik oso urruti gaude oraindik. Baina dagoeneko, Temukon, gure hiriburuan, maputxeen utopiaz hitz egiten hasiak gara.
A. Zuentzat Txile kontzeptuak ba al du zentzurik?
R.M. Duela 20 urte Txile onartu egiten zen, baina maputxeak ez zuen bereganatzen. Erakundeak jaio eta gure nortasuna sendotu ahala, Txile kontzeptua gero eta kolokagoan dago gure artean. Lur Guztien Kontseilua da aitzindari zentzu horretan. Txiletarren aurrean, adibidez, maputxe arrunt batek txiletarra dela esango du, baina bere barruan maputxea bakarrik da, eta hori gero eta hedatuago dago.
A. NBEk indigenen urtea izendatu du 1993 hau.
R.M. Baina izendapen hutsa da, ez dago hori aurrera ateratzeko borondaterik. NBEk urtea finantzatzeko borondatezko kutxa bat zabaldu zuen, baina estatu gehientsuenek ez dute txanponik txikiena ere jarri. Norvegia, Finlandia eta, oro har, Europako iparraladeko herrialdeek jarri dute dirua baina Latinoamerikatik, esaterako, ezer ez. Erabakia hartu zen Batzar Nagusian _suposatzen da bertan estatu kide guztietako ordezkariak zeudela_ azkenean ia buruzagi indigenak bakarrik geratu ziren. Ez, guri ez digu ilusio gehiegirik egiten urte honek, baina gure arazoen bozgorailu izateko aukera batzuk eskaintzen dizkigu eta horiek baliatuko ditugu.
Xabier Letona
16-18

GaiezGizarteaSektore bazHerri indig
PertsonaiazMILLAMAN1
EgileezLETONA1Gizartea


Azkenak
Harrera premia aurreikusiz Zumeta margolaria

Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]


Trump-ek distentsio nuklearra eskaini die Errusia eta Txinari

Bi herrialdeekin arma nuklearrei buruz hitz egin nahi du AEBko lehendakari Donald Trumpek, ostegun honetan bere bulegoan kazetariei jakinarazi dienez.


Sexu jazarpena leporatu dioten EHUko irakaslea eskoletatik kanpo utzi du errektoretzak

EHUko Errektoretza Taldeak hedabideetara igorritako ohar baten bidez jakinarazi du neurria: "Unibertsitateak baieztatzen du salatu duten irakaslea jada klaseetatik at dagoela eta ez dela fakultatera joango kasua argitu arte".


AHT Hego Euskal Herrian: 15.000 milioi euroko inbertsioa Irunera abiadura handian iristeko?

Abiadura handiko trenaren aurkako manifestazioa egingo dute Iruñean larunbat honetan AHT Gelditu plataformak deituta, 12:00etan Diputaziotik abiatuta. Castejon eta Iruñea arteko trenbidearen eraikuntza lanek aurrera jarraitzen dute eta Espainiako Garraio... [+]


Emeadedei + Mahl Kobat
Gutaz ari dira

EMEADEDEI + MAHL KOBAT
NOIZ: otsailaren 2an.
NON: Zuiako gaztetxean, Murgian.

----------------------------------------------------

Iazko irailaren 20an izan genuen lehen aldiz musika kolektiboaren berri, sortu berri zuten sare sozialeko profilean: “Hemen da Hil da... [+]


2025-02-14 | ARGIA
Adin txikiko beisbol jokalari bati musu emateagatik entrenatzaile bat kondenatu dute

Adin txikiko neskak 2023an salatu zuen entrenatzaileak hiru aldiz musukatu zuela bere baimenik gabe. Nafarroako Probintzia Auzitegiak Iruñeko epaitegiak ezarritako zigorra baieztatu du. Entrenatzaileak ezingo du harreman zuzenik izan adin txikikoekin inongo lanbidetan eta... [+]


2025-02-14 | dantzan.eus
Inauteriak 2025 oinarrizko egutegia

Kaskarotak eta maskaradak urtarriletik dabiltza martxan, Malerrekakoak etorri dira segidan eta pixkanaka han eta hemen ospatu dira inauteri festak. Aurten, ordea, data nagusiak berandu datoz oso; Kandelaria egunean Hartza esnatu zen, baina ilargiari begiratu eta beste pixka... [+]


2025-02-14 | Sustatu
Itzulinguru ikerketa: itzulpen automatiko aurreratuak nola eragiten dio euskarari?

Sozioluinguistika Klusterrak, zenbait erakunderen laguntzarekin eta Asier Amezaga, Eduardo Apodaka eta Asier Basurtok landutako lanean, Itzulinguru izeneko proiektuaren emaitzak argitaratu ditu. Itzultzaile neuronalek (azken belaunaldiko itzultzaile automatikoak, zeinak euskaraz... [+]


2025-02-14 | Euskal Irratiak
David Gramond
“Gizartea beldurrarazteko baliatu zuten tortura, militantziari uko egiteko”

Otsailaren 13a Torturaren Kontrako eguna izanki, Euskal Herriko Torturaren Sareak gutun publiko bat igorri du. Poliziek torturatu euskal jendeen lekukotasunak bildu, eta aitortza egiteko xedea du sare berri horrek Euskal Herri osoan. Torturatuak izan diren 5.000 pertsonei... [+]


2025-02-14 | Gedar
Munichen, manifestazio sindikal bat harrapatu eta gutxienez 21 pertsona zauritu ditu gizon batek

 Ibilgailu baten bidez, Ver.diren protesta batean zeuden manifestariak aurretik eraman ditu. Duela egun gutxi, supremazista zuri batek 11 pertsona erail zituen Suedian.


Gizon bat atxilotu du Guardia Zibilak Amurrion, hildako bi agenteren kontura sare sozialetan barre egitea egotzita

"Polizia hila, baratzerako ongarririk onena" idatzi zuen atxilotuak sare sozialetan, eta lau milioi jarraitzaile baino gehiago ditu bere profilak, Guardia Zibilak azaldu duenez.


Iruñeko Laba, agur labur bat, irailean indarberrituta itzultzeko

Larunbat honetan itxiko dute Laba ostatua Iruñeko Gazteluko plazan eta, bitxia bada ere, egun osoko festarekin ospatuko dute itxiera, agurra ez baita behin-betikoa: Labak ondoko Windsor tabernarekin bat egingo du, obrak hastera doaz, eta beranduenez irailean berriz... [+]


Eguneraketa berriak daude