Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

ostirala 2024ko irailaren 13an

«Hego Euskal Herrian Monzonen karisma lukeen pertsona falta da»

2021eko uztailaren 19an

LUDO DOCX
«Hego Euskal Herrian Monzonen karisma lukeen pertsona falta da»
Duela lau urte bizilekutzat Donapaleu hartu zuenetik Euskal Herriko bazter guztiak ezagutzeko aukera izan du Ludo Docx apez flamendarrak. Bera da Flandriatik Ikastolentzat elkartasuna biltzen duen mugimenduaren arima eta datorren azaroan Eltzegor taldearekin egin behar duten kantaldia esplikatzen digunean, Monzon eta Lartzabalen lagunmin honek zenbateraino etxetartu zaigun erakutsi digu.
ARGIA. Noiz izan zenuen zure lehen harremana euskaldunekin?
LUDO DOCX. Flandriako aberri egunean lehen aldiz euskaldunak izanak ziren: Telesforo Monzon gidari zutela, Miarritzeko Oldarra taldea, Hegoaldeko errefuxiatu asko, hirurogeitamar bat lagun. Walter Luyten senadoreak deiturik etorri ziren. Beti mezarekin hasten den gure aberri egunean Roger Idiartek ere hartu zuen parte, eta gero ekitaldi politikoan Monzonek hitzaldi oso eder bat egin zuen. Ehun mila lagun inguru egongo zen han.
Han gure ikasle gazteek Etxamendi eta Larralderekin kanta batzuk egin zituzten. Hori ikusita Etxamendi-Larraldek gazte flandriarrei utzi zieten bakarrik aritzen, "Aita gartzelan duzu" eta "Zurzuri baten gainean" kantari. Oso hunkigarria zen. Eta Etxamendik oporrak bere etxean pasatzera gonbidatu gintuen, Walter eta biok.
A. Hor ezagutu zenuen Euskal Herria lehen aldiz...
L.D. Horixe, Etxamendirekin Nafarroan zehar ibilaldi bat egin genuen. Iruñean kantaldi bat zuten, larunbat batean. Kantaldiaren ondoren afaltzera goizaldeko ordubietan. Mahaiaren ertz batean Etxamendi, gazte nafar bat eta hirurok ari ginen, frantsesez. Eta halako batean gazteak esan zuen "Pour un jeune de 20 ans il-n'y-a pas d 'espoir au Pays Basque", hogei urtetako gazte batendako itxaropenik ez da hemen. Etxamendi haserretu zen, ez zuen ezer afaltzen, hitz egin eta hitz egin, mitin bat... Afalondoan gazteak esan zuen: "Badut perspektiba bat berriro". Harrituta nengoen. Hori izan zen ene iniziazioa Euskal Herrian. Harez geroztik 28 aldiz etorri nintzen Euskal Herrira, eta 1988an hemen gelditu betiko.
A. Telesforo Monzon ongi ezagutu zenuen.
L.D. Gizon karismatikoa zen, irekia, fededun handia baina fedegabeekin oso irekia. Piarres Lartzabal, Monzon eta hirurok eman genuen meza gure artean. Beldurra zuen, bai, eta asko. Mehatxatu zuten AAAko ek, Guerrilleros de Cristo Rey eta haiek. Bergaran ere egon ginen elkarrekin, bere anaia Isidrorekin, Josefa bere emaztea oraindik askotan ikusten dut.
Neurri ororen gainetik zegoen, neretzat. Profota zen. Batasuna lortu zuen: gaur Herri Batasunan dauden ezberdintasunak han zeuden, marsista-leninistak, fededunak... eta denen gainetik batasuna. Eztabaidak baziren, baina denek errespetatu zuten. Hizlari oso ona zen: Flandriako aberri egunean hizkuntza ulertu ez arren entzuleei giroa trasmititzen zien.
A. Piarres Lartzabalen laguna ere bazinen.
L.D. Monzonekin egon nintzen Lartzabalen etxean nere lehen bidai hartan, eta handik aurrera etorri aldi bakoitzean bisitatzen nuen. Zenbat lan ez zuen egin gizon horrek, errefuxiatuentzat, haien familientzat! Neretzat santu bat da.
A. Santua edo terrorista, begiratzen duten begien arabera...
L.D. Beno, zentralistentzat terrorista da, guretzat santua. Zenbat orduz hitz egin dugu elkarrekin! Gizon oso sakona zen, oso ongi ezagutu nuen. Otoitz gizona, bai, baina baita ekiteko gizona ere. Bi gauzak lotuak ziren beti Lartzabalen bizitzan. Orduan ez nekien euskaraz, eta frantsesez konprenitzen genuen elkar. Asko hunkitu ninduen gero eta gaisoago zihoala egun batez bere oroimenen liburua eman zidanean bederatzi kaiera Roger Idiarten apezetxera ekartzeko. Ohore oso handia zen neretzat egiten zidan konfidantza hura. Hegoaldeko senar-emazte batzuk ziren bere zaindariak. Sartzen ginen gure gazteekin, hasten ginen kantari eta oraindik gogoan ditut gizon hura eta emakume hura negarrez.
A. Flandia eta Euskal Herriko abertzaleen arteko harremanetan Walter Luytenek paper berezi bat jokatu izan du beti.
L.D. Beti irakasleen hezkuntzan aritu izan naiz, eta oraindik ere horretan segitzen dut han, ikastaroak urrian eta azaroan bilduta. Irakaslegaien gogo eta aste bat egiten genuen urtero, arazo pertsonalez gain herriko arazoak ere aztertzeko, eta hartara ekartzen genuen beti Walter Luyten. Bera eta Willi Kuijpers Burgoseko auzia zela eta hemendik ibiliak ziren, eta Iparralde oso)an egin ziren gose grebak ezagutu zituzten: urte hartan Euskal Herriaz hitz egiten hasi zen Walter eta gure gazteak harrituta zeuden, hemendik eramandako diskoak eskatu zizkioten. Eta Monzon bere taldearekin joan zenerako ikasiak zituzten kanta batzuk.
A. Lovainako Unibertsitatean eta zebiltzan errefuxiatuek ere eraginik izango zuten...
L.D. Bai, eta haiekin gauza batzuk egin genituen, gauza ezberdinak. Eta geroago, Walterren bidez orduan ere Udako Euskal Unibertsitatean hitzaldi bat erman nuen. Uztaritzen zen, Hegoaldean UEU antolatu ezin zen garaian, 1975ean. Haurreskolan elebitasunak dituen gorabeherez hitz egin nuen, Flandriako ikuspegitik noski: han hizkuntzaren borroka irabazita daukagu, Brussela gelditzen zaigu arazo bakar, elebidun gisa. Iparraldearekin zerikusi gutxi, beraz. Eta han zegoen Txillardegiren emazteak, Jonek, zirikatuta, Flandria eta Euskal Herriaren arteko talde bat sortzea deliberatu genuen: Flandriatik Ikastalentzat, FLIK. Harremanak hasi ziren, taldeak haruntz eta honuntz, eta 1979an ekin genion Euskal Gaualdia antolatzeari.
A. Harrigarria da ikaslolekiko atxikimendu hori. Gaualdia batetik, urtero Flandriatik Seaskari igortzen zaion dirutza, elkartea egotea bera...
L.D. Diruarena sinbolikoa da, urtero Seaskari 30.000-50.000 libera ematea lortzen bait dugu. Garrantzizkoagoa da Iparraldeko ikastoletako gurasoen morala sendotzeko duen balio sinbolikoa. Diruarekin batera beste ekintza lantokiena da, eta hirugarrena aldizkaria, datorren urtetik urtean lau aldiz argitaratuko dena. Gaualdiari dagokionez, Domusantu oporren ondorengo lehen asteburuan egiten dugu. Aurten 18. "Baskenavord" izango da: Eltzegorrek kantatuko du, orain dela bost urte bezala, eta beren disko berria aurkeztuko dute Antwerpenen. Gaualdi horretara Flandria osoko jendea biltzen dugu.
A. Are harrigarriagoa da jakitea urtero gazte flamendarrak ibiltzen direla Iparraldetik, ikastolaren bat edo elizaren bat konpontze lanetan.
L.D. Hasieran familiak etortzen ziren, 1979-88 artean. Baserri bat alokatu genuen Hazparnen eta ehundaka familia, gazte eta abar pasatzen zen handik. Zenbait familia urtero etortzen zen hemengo familietara. Horiek dira gure "nukleo gogorra", eta horiek dira Antwerpeneko Euskal Gaualdiari sua eta piperra ematen diotenak. Bada beti beldur pixka bat, badakizu. Euskaldun usaina duen guztia terrorista etiketaz jantzi nahi dutenak badira, baina azkenean jendeak ongi erantzun digu beti. Hori bai, lan asko egin behar da sala betetzeko. Begira, soziologikoki anormala da Antwerpenen Seaskaren alde unibertsitateko auditoriuma betetzea, baina gertatzen da.
Honantz lanera datozen gazteen esperientzia ere inportantea da. Gazteek kontzientzia hartzen dute, euskaldunak ezagutzen dituzte, hemengo arazoak, bizimodua eta abar. Aurten talde bat Iholdin aritu da, San Rladiko kapera konpontzen, hormetako harria ateratzen, eta bigarren taldea Ortzatzeko ikastola zuritu eta pintatzen. Iaz Donapaleuko ikastolan zurezko jostailu oso politak eraiki zituzten. Eta ikastoletako gurasoekin bizi dira, otorduak prestatzen, jaietan, eta abar.
A. Hemendik Aritaraguara joan izan da azken urteotan ehundaba gazte, baina holako ohiturak Europa barru aldekoak dirudite gehiago.
L.D. Flandrian betidanik izan da holako usantza. Frantzian "les compagnons batisseurs" deitzen dituztenak adibidez. Talde kristauei lotuta. Flandriatik horrela urtero 800 gazte ateratzen dira, dohainik lan egitera.
A. Francoren garaiak alde batera utzita, azken urteotan zer nolako aldaketak ikusi dituzu Euskal Herrian?
L.D. Frankoren ondorengo urteetan entusiasmo handi bat ikusi nuen Iparraldean, eta gero apaltzen joan zen. Gero ordea Iparraldean sekulako aurrerapena egin dute, irratiak, aldizkariak, jendearen abertzaletasuna.... Nafarroan ere orain giro oso interesgarria dagoela uste dut. Indartzen ari da, ikastolen mugimendua adibidez. Lizarrako Ikastolako arduradunak ezagutzen ditut, Tuterakoak ere bai, eta hor lan ederra egiten ari dira.
Hala ere, orobar Hegoaldean abertzaleen zatiketa da nere ustez azpimarragarriena, eta penagarriena. Indar handia daukazue nazionalistek, baina batzuek galdu dituzte beren idealak, diruagatik edo botereagatik, eta besteak gogortuta daude beren ideologia barnean. Giro berri bat jaio behar du, eta jaioko da, hala espero dut. Berriro batasun minimo bat lortzeko: euskarari buruz, hezkuntzari buruz, ekonomiari buruz.
Borroka inportante bat egin behar duzue, bestela hustu egingo da Euskal Herria. Nere ustez, alde batera utzi behar dituzue zentralistekiko loturak. Ezinezkoa da Buesa bezalako gizon bat Eusko Jaurlaritzan egotea: nola da posible horrela mintzo den gizon bat izatea hezkuntzaren arduradun ? Ezin dut konprenitu.
A. Euskal Herri osoan zehar zabiltza, baina bizilekua Donapaleun duzularik, Ipan-aldeko giroa nola ikusten duzu?
L.D. Herriaren kontzientziazioari buruz aurrerapen handia egin da. Baina euskararen aldetik atzerapen izugarri bat ere bai. Baita barnealdean ere. Donapaleun ikastolako haurrak kenduta, haur eta gazteek ez dakite euskararik, ez dute ulertu ere egiten, eta ez dute nahi gainera. Dena dela, mugimendu bat ehuneko hamabostarekin egiten da, eta han dago mugimendu hori. Gero eta handiagoa gainera. Eta aldatuko dira gauzak.
Baina Hegoaldean Monzon baten beharra duzue. Gizan azkarrak badira, baina Monzonen karisma duen bat falta da. Begira, Lurraldeako gazteek egin duten lana asko gustatu zait. Horientzat monumentu bat egiten ahal duzue. Nere ustez elkarrizketa da lehen agindua: elkarrizketa bakea lortzeko, elkarrizketa batasuna lortzeko, negoziaketarako. Beste biderik ez dago. Baina ez hitzez bakarrik, egintzaz ere bai. Lurraldea eredu bat da.

NORTASUN AGIRIA
Datorren apirilean 60 urte beteko ditu
Bere lagun Walter Luyten politikara berak bultzatu zuen
1973an etorri zen lehen aldiz Euskal Herrira
Euskal dotrinak aztertu eta katixima moderno bat egin nahian ari da

Pello Zubiria
20-24

GaiezGizarteaIdeologiakAbertzaleta
PertsonaiazDOCX1
EgileezUBIRIA2Gizartea

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Lokutorio greba Zaballan

Hainbat sinatzaile*

“Deigarria egiten zait euskal gatazkarekiko ikerketa mailan dagoen isiltasuna eta baliabide falta”

Danele Sarriugarte Mochales

Madrilgo Rolando kafetegiko hamahiru hildako haiek ETAm-ren eta ETApm-ren zatiketaren erdian

Xabier Letona Biteri

“Badirudi lagunarteko hizkera, Hegoaldean eta Iparraldean, ezin dela banandu gaztelaniatik eta frantsesetik”

Onintza Irureta Azkune

Iturbide, Jiménez eta Azkona estatuaren biktima gisa aitortu ditu Nafarroako Gobernuak

Xabier Letona Biteri

Efemeridea: Elorrioko Felix Urtubi Erzilla hegazkin pilotua hil zen, frankisten aeroplano bati propio jota

ARGIA

Azkenak

2024-09-13 | Lander Arbelaitz Mitxelena

Zinemaldi Alternatiboaren 16. edizioa aurkeztu dute, Palestinari keinu eta arrazakeriari aurre egiteko

Donostiako herri mugimenduak artikulatuta hainbat auzotan antolatzen den Zinemaldi Alternatiboaren 16. edizioa aurkeztu dute (11 + 5, beraiek dioten bezala, eraitsitako Kortxoenea gaztetxeko bost urteei erreferentzia eginez). Aurten sei proiekzio egingo dituzte ondorengo... [+]

2024-09-13 | ARGIA

Tematzearen emaitza: errepide seinaleak euskaraz

Herritarrak eskatzen du seinaleak euskaraz jartzeko. Gobernuak erantzuten dio legeak ez duela horretara behartzen. Behatokiak erantzuten dio, legeak ez badu derrigortzen ere, euskaraz jartzeko debekurik ez duela. Gobernuak bereari eusten dio. Alabaina, herritarrak tematzen dira... [+]

2024-09-13 | Euskal Irratiak

Baionako zitadelako eraikuntza proiektuak arrangura piztu ditu ekologistengan

Baionako zitadelan proiektu berriak ditu armadak. Eraikin berriak egin nahi ditu eta horretarako oihanaren zati bat deseginen dute eta ura atxikitzeko bi gune ere sortu nahi dituzte.

2024-09-13 | Xabier Letona Biteri

Aysenur Ezgi Eygi-ri zuzenean egin zioten tiro burura Israelgo soldaduek, autopsiaren arabera

Turkiar-estatubatuar aktibista irailaren 6an hil zuten Beiti herrian, Nablus hiriaren ondoan, Zisjordanian, Palestinako Lurralde Okupatuetan. Orain forentseen azterketek iradokitzen dutenez, Israelgo soldatuek zuzenean egin zioten tiro aktibistari.

2024-09-13 | Gorka Bilbao

Goiko: Aro baten bukaera

MULTIMEDIA - dokumentala

2024-09-13 | Xabier Letona Biteri

Iturbide, Jiménez eta Azkona estatuaren biktima gisa aitortu ditu Nafarroako Gobernuak

Foru Gobernuak aitortu du motibazio politikoko biktimak direla hirurak. Hiru aitortza berri horiekin dagoeneko 36 pertsonari estuaren biktima izatea ofizialki aitortu die gobernuak.

2024-09-13 | Kanaldude

Teknologia berrien erabilpena indar polizialengandik

MULTIMEDIA - solasaldia

2024-09-13 | Uxue Gutierrez Lorenzo

Gorputza bistan, zauria oholtzan

2024-09-13 | Xabier Letona Biteri

Madrilgo Rolando kafetegiko hamahiru hildako haiek ETAm-ren eta ETApm-ren zatiketaren erdian

Ostiral honetan betetzen dira 50 urte ETAk, 1974ko irailaren 13an, Madrilgo Rolando Kafetegian bonba bat lehertarazi eta hamahiru pertsona hil zituela. Ofizialki 2018an onartu zuen erakundeak ETAren egiletza, bere burua desagertze bidean jarri zuenean.

2024-09-13 | Gedar

Bi lizarratar epaitu dituzte, Voxen salaketa baten harira

Faxisten aurka protesta egiteagatik auzipetu zituzten Lizarrako bi kideak. Asteazkenean, epaiketaren egunean, Lizarraldeko Kontseilu Sozialistak elkarretaratzea egin zuen epaitegi aurrean. Voxeko faxistak jarrera probokatzailearekin agertu ziren bertara, eta Guardia Zibilak... [+]

2024-09-13 | Ahotsa.info

Urriaren 12an Tafallan eginen du manifestazioa Ernaik “españolismo eta faxismoaren aurka”

“Españolismoaren eta faxismoaren normalizazioan” Hispanitatearen egunak jokatzen duen papera salatzeko urriaren 12an Tafallan mobilizatuko da Ernai. “Gu, Nafarroako etorkizuna gara, haiek, aldiz, iragana. Faxismoak herri honetan lekurik ez duela argi... [+]

2024-09-13 | Euskalerria irratia | Bidane Beloki Ezker

Ezkabako iheslari Segundo Hernandez identifikatu dute Eguesibarreko Eliako hobian

Gasteiztarrarekin bederatzi dira ihesaldian parte hartu zuten identifikatutako pertsonak. Guztira, Nafarroako DNA Bankua sortu zenetik 43 pertsonaren datuak lortu dituzte.

2024-09-13 | Irutxuloko Hitza | Olatz Balda

Donostiako bi familia etxegabetze arriskuan daudela salatu du Kaleratzeak Stop plataformak

Zaurgarritasun ekonomikoaren baldintzak betetzen dituzten arren, Santander bankuak ordainketak epe batez etetea ukatu die bi familiei.

2024-09-13 | Urko Apaolaza Avila

Garaileak esaten duenean amaitzen al da gerra bat?

Badakigu gerra bat noiz hasten den, baina ez noiz amaituko den. Hainbatetan entzun dugu esaldi hori, eta topikoa dirudi, baina arrazoirik ez zaio falta, gaur egun munduan barrena bizirik segitzen duten gatazka ugariei erreparatuz gero. Gauza bera esan liteke 1936ko uztailaren... [+]

2024-09-12 | Jenofa Berhokoirigoin

87 milioi urteko amonite fosil bat aurkitu dute Langraiz Okan

60 bat zentimetroko diametroa duen amonite bat aurkitu du mendizale talde batek Arabako herriaren inguruetan. "Aurkikuntza handia" dela azpimarratu du Arabako Foru Aldundiko Kirol eta Kultura diputatu Ana del Valek.

Eguneraketa berriak daude