«Telebistak bertsolaritza sakralizatu du»


2021eko uztailaren 23an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Joxerra Garziarekin bertsolaritzaz
Joxerra Garzia
«Telebistak bertsolaritza sakralizatu du»
"Hitzetik Hortzera" edo bertsolaritza telebisiboaren sortzailea dugu Joxerra Garzia. Telebistan lau urte eman ditu eta, beste komunibakideetan kultur saioak egiten egon arren, "lehiatxoa" izan da merezitako ospea eman diona. Literatur kontuetan murgildua, bere azken poesi bilduma «Zotal egunak» laister dugu kalean.
ARGIA. ETBn urte batzu eman dituzu, batez ere, saio kulturaletan. Zer deritzozu ETBko egungo kultur saioei?
J. GARZIA. ETBko kultur saioak beti laino guztien gainetik edo sasien azpitik ibili dira. Duela lau urte "Arkupe" programa euskal kulturaren mugimendua gertutik jarraitzen zuena zen –horren barruan liburuen kronika egiten nuen–. Gero, hori kendu eta "Fahrenheit" jarri zuten. Eta, justo "Fahrenheit" kontrako estiloduna zen. Gogoratzen dut, lehendabiziko programan postmodernismoari buruzko mahaingurua antolatu zutela. Garai batean, "Arkupe" kaseroegia zen eta hemengo errealitateari lotu egia, beharbada. "Fahrenheit"ekin lainoen ganetik ibili ginen, eta laino eta sasien artean ez dugu hegan egiteko tokirik bilatzen. Bestalde, "Fahrenheit" oso minoritarioa gertatu da, audientzi kopuruen aldetik eta nik uste erdibidea badagoela, planteamendu hori serioagoa egin beharko litzatekeela, garai bateko."Arkupe" baino zer edo zer pretenziosoago eta munduari begira, hemengoa ahaztu gabe. "Fahrenheit"en egin den ahalegin estetikoa, irudi aldetik esperimentazioa ona egin dela uste dut, hori zergatik ez aplikatu euskal kulturari?
Kultur munduan, bertsolaritzarena ondo edo gaizki kubrituta dago, baina aldiz literatura babes gutxiko kontua da. Antzerki mundua kubritu da "Ikusmira" aipatu beharko litzateke baina uste dut datorren urterako desagertuko dela, arte plastikoak egon dira ere... Politika garbi bat falta da nire ustez.
A. Telebista aztertzaile batzuren iritziz ETBk euskal kulturaren ikuspuntu "folklorista" eskeintzen du.
J.G. Beno, batzuei bertsolaritza ere folklorismoa iruditzen zaie. Nik ez dut hori uste, ez dut uste esatea dagoenik «Fahrenheit» folklorismoa dela. Hori esaten denean, beharbada ETB2gatik izango da. ETB-2ren funtzioa jende erdalduna euskal telebistarekin konektatu eta gero piskanaka euskal kulturan sartzen hastea bada, hor hutsune nabarmena euskal kultur programa bat da. Zergatik ez da azaltzen erderaz, ETBko bigarren kanalean, zer den bertsolaria, zeintzu diren euskal idazleak, zergatik ez da ematen kultur programa erdaldun baten euskarazko kulturaren ikuspegia?
Azken finean, ETB-lean politika egoki bat, gauzak ondo lotu eta diseinu estrategiko bat egin beharko litzatekeen moduan, ETB-2an zer edo zer asmatu beharko litzateke euskaraz ari diren horiek, kulturgintzan ari diren horiek, zer ari diren erdaldunei esplikatzeko.
A. Nola eta zergatik sortu zen "Hitzetik hortzera"?
J.G. Ni irratian nengoela etorri ziren nigana bertsoekin zerbait egin behar zela. Programaren diseinua prestatu ondoren Bertsolarien Elkartean aurkeztu nuen eta Elkartea eta ETBren artean komenio bat sinatu zuten. Lehenengo urtean ez dut uste asko sinesten zutenik, hemen telebistan, horrek biderik izan zezakeenik eta beno, ni bakarrik egon nintzen. Zuzendaritzan, errealizazioan, produkzioa, dena nik egiten nuen. Lehendabiziko urte horretan hilean behin egiten zen eta batez ere, ni errealizazioan edota editaian trebatzeko balio izan zuen. Bigarren urtean astero egiten genuen, produkzio propioekin, etabar Azken batean, programa ikusienetarikoa bihurtu da. Badirudi demostratu behar izan dugula bertsolaritzak garrantzi kulturaletaz aparte; baduela jendea erakartzeko indarra. Hori frogatu den neurrian, ematen ari zaizkigu medioak, etabar. Baina, zergatik ez da hori lehenengotik egin. Zer gertatuko zatekeen hasieran programa standarrek duten medioekin hasi bagina.
A. Momentuan, zein da "Hitzetik Hortzera"ren audientzi kopurua?
J.G. Gutxi gora behera, 200.000 ikusentzuleren inguruan gaude. Fluktuazioak izaten dira. Udazkenean gehiago; udaberrian, aldiz, gutxiago, apirilean adibidez, baina audientzia finko bat mantentzen dugu.
A. Zertan datza programaren arrakasta?
J.G. Bi ardatz daudela, uste dut. Bertsolaritza bera nahiko modan dagoela eta gero, sortzen dela halako espiral moduko bat, audientzia lortzen du modan dagoelako eta telebistan hasi garenez gero, saioetan jende gehiago ikusten da, bertsolariak ezagunagoak dira... beste dimentsio bat hartu du asuntoak. Esan nahi dut, telebistak eman diola beste presentzia bat, sakralizazioa.
A. Telebista nahiko medio modernoa da. Aldiz bertsolaritza aintzineko ohitura dugu Euskal Herrian. Zaila gertatu zen medioa eta gaia elkartzea?
J.G. Hasieran ez zen gehiegi egin, oso berandu arte ez genuen errealizadorerik izan. Santi Etxebarria errealizadorea etorri zenetik elkar lanean hasi ginen bera ere bertsozalea da eta...
Bertsolaritzak baditu ezaugarri batzu kontutan hartu beharrekoak. Alde batetik, ez dago dudarik bertsolaritzaren ihardunaldietan inportanteena hitza dela, hau da, irudia beti bigarren mailakoa da, nahiz eta prendak edo disfrazak jarri, azken batean bertsoa ona bada, guzti horrek ez du inolako axolarik. Bestetik, espektakulu oso estatikoa da, bertsolaria ez da mugitzen, ez du dantza egiten, espektakulua berez, pobrea da tebistarako. Horren kontra zer asmatu? Gu momentu honetan grabazioak kamara batekin egiten ditugu. Honela ezin da gauza handirik egin. Baina medioak izanda, estatikotasun hori hauts daiteke. Hiru kamara eramaten badituzu, aukerak hirukoiztu egiten dira. Modu askotan egon daitezke, har ditzakezu eskuak, jendearen harrera bitxiak, kamara batekin bazoaz hartu behar duzu kantatzen ari dena eta punto. Horrek espektakuloak duen estatikotasuna gainditzea mugatzen dizu.
Dena den, gauza berriak ari dira asmatzen. Elkartearekin harremanetan gaude propio telebistarako montatutako espektakuluak egiteko: disfrazak direla, pertsona bakar bati bi pertsonaia eman, irudiak tratatu, off-a erabiltzen ari gara zenbait jaialditan batez ere gaia emateko... Baina gauza hauek kontuz egin behar dira, disfrazak eta erabiltzen diren baliabide tekniko guztiak zerbait esateko giroa eman behar dute eta ez baliabidea printzipala izatea.
Bestalde, guk platoan publikorik ez edukitzeak asko mugatzen gaitu. Bertsolaritza bapateko iharduna nola den gertutasuna behar du, kantatu eta erreakzio bat somatu. Baina orain baino espektakulu ikusgarriagoa egin genezakeen medioen arabera. Erronka beti izango da, medio guztiak eman arren, baina nik uste dut medio gehiago ematen zaigun neurrian hori gainditzeko modua badagoela. Bapatean eta ustekabean gertatzen diren horiek behar bezala telebistarako hartzeko medio haundiagoak behar dira guk dauzkagunak baino.
A. Hemendik gutxira ETB utziko duzu. ETB, bertsolaritza edo telebistaz aspertuta?
J.G. Ni hemen hasi nintzenean ia bakarrik hasi nintzen. Piskanaka piskanaka errealizadorea eman digute, platoa eman digute eta hiru urtez orain dauzkagun medioekin egin litekeen guztia egin dugula uste dut. Beste urte bat gauza bera egiteko aliziente handirik ez daukat. Orain, ETBrekin negoziatu eta esaten badidate plato handiago bat emango didatela, grabazioentzat bi kamara etabar, igual geratuko nintzateke. Nik badakit zer esperimentatu behar den, ez dakit seguru ondo aterako den ala ez, baina zer gauzak egin litezkeen nahiko garbi daukat. Orain dauzkagun baliabideekin jarraitzeko ez daukat alizienterik. Bestalde, duela bost urte hasitako nobela bat enpantanatuta daukat eta tarte bat izatea nahiko nuke. Nik ikusiko banu "salto" bat emateko aukera eta desafio berri bat, berriro sartuko nintzateke.
Nik ez dut arazorik izan ez ETBrekin ezta bertsolariekin. Alde egiten dudanerako taldea antolatzen arduratu naiz, programa guztiz normal eraman dezakeena, orain dagoen bezala. Eta ni joatekotan, seguraski Jose Mari Gabiria izango litzateke arduradun berria. Baina hori oraindik misterio bat da.
A. Duela gutxi "Zotal egunak" Irun Saria lortu duen poesi bilduma kaleratu duzu. Kutxak argitaratu eta banatuko du. Kontutan izanik Kutxak duen banaketa sistema arraroa, hau da, liburu dendetatik aparte, ez al da kaltegarria izango zuretzat eta liburuarentzat?
J.G. Esan beharra dago Irun Sariak baduela prestigio bat, baharbada ez oso ondo merezia. Duen ospea eta gauzak nola egiten diren artean desproportzio bat dago. Adibidez, aurkezten duzu poemarioa eta zuzentzeko aukera ematen dizute baina ez ezer aldatzeko. Ni zer naiz argitalpen honetan, azkenengo tximua? Nik konprenintzen dut beraiek saria lortu duen liburua erakutsi nahi dute. Gero, teorian egile eskubideak eurentzako dira bizitza osorako. Erabiltzen dituzten erizpideak oso oso idazlearen kontrakoak dira. Bestalde, epai mahaian daudenak, badira batzu aintzat hartzeko modukoak baina badaude beste batzu literatur epaileak izateko... Nahiko txapuzeroa da. Idazleen Elkartean aspaldi ari da hori salatzen, esaten ea noiz lortuko den literatur lehiaketak piska bat idazlearen mesederako eta ez bakarrik antolatzen duen erakundearen propagandarako izatea.
A. Bestalde, bertsolaritzaz bilduma bateko tomo bat iduzten ari zara?
J.G. Etor argiletxeak erreferentzia izango den bertsolaritzaren historia egin nahi du. Horren koordinaketa egiten ari naiz eta azkenengo tomoa ere nik idatziko dut. Lehenengo tomoak aurten aterako dira. Kronologikoa izanik, eta definitiboa ez bada ere, oso sakona izango da, bertsolaritzaren korpus-a jasoko duena. Hor egongo dira Amuriza, Jon Sarasua, Joxean Agirre, Pello Zabala, Inaxio Mujika, Jesus Mari Mendizabal, Zaldubi, Jon Aurre eta Patri Urkizu. Bakoitzak tomo bat egingo du, batzuk bi. Bertsolari nagusien biografia nobelatuak izango dira. Gaur egunekoetan Joxean Agirre ari da eta lan periodistikoa izango da. Nik, azken tomoan, bertsolaritzaren historia jasotzerakoan eman gabe geratu diren datuak aztertuko ditut: bertsolaritzaren balorazio sozialaren eboluzioa, emakume bertsolariak, bertsoak neurtzeko erizpideak, jaialdi klaseak... Bertsolaritzaren argazkia ateraz gero zer agertuko litzateke.
A. Eta nobela, zertan datza?
J.G. ~Mahaian datza. Franco hil aurreko bi urte eta hil ondorengo bi urteen istorio subjetibo bat da. Hortik tira egiteko denbora falta daukat.

NORTASUN AGIRIA
38 urte ditu, Legazpin jaioa
Inguruan gairik badago gai librea nahiago du
Datorren mendeko bertsolaritza Andoni Egañarena dela uste du, Amurizak bertsolaritzaren teorizazioan eman duena txapela kentzekoa da, Lazkao Txiki bertsolari klasikoen errenkarnazioa
Irratia nahiago du inmediato eta singleena delako
Elene Lizarralde ETBn zuen konsiderazioagatik joan zen
«Lehenengo euskal prentsa, gero pribatua baina ikastolak pribatuak diren bezala»
Myriam Gartzia
35-38


GaiezKulturaBertsolaritBesteak
GaiezKomunikabidTelebistaETBSaioak
GaiezKomunikabidTelebistaETBAurkezleak
PertsonaiazGARTZIA4
EgileezGARTZIA3Komunikabid

Azkenak
Burlatako gaztetxearen aldeko protesta amaitutzat eman dute Gazte Asanbladako kideek

Protestak 24 ordu bete dituenean, suhiltzaileak bertaratu dira udaletxera eta kateak moztu dizkiete bi gazteei. Bi kateatuek gaua bertan igarotzea "udaletxearen hautua" izan dela adierazi du Gazte Asanbladak, eta udalaren ordezkariek "ekintza deslegitimatzeko eta bi... [+]


Etxegabetzeetara ohitu zaitezke, baina egon, badaude

Ez da gauza berria politikari profesionalak gizarteko arazoak estaltzeko ahaleginetan ibiltzea. Azkenaldian Denis Itxaso -EAEko Etxebizitza sailburua- entzun dugu etxegabetzeei garrantzia kenduz eta aditzera emanez gurean bazterreko fenomenoa direla; eta Begoña Alfaro... [+]


2025-03-20 | ARGIA
“Kateekin ateak hautsi” goiburupean ospatuko da Nafarroaren Eguna apirilaren 27an

Iruñeko Zaldiko Maldiko Elkartean eta Baigorriko Bixentainean aurkeztu da aurtengo Nafarroaren Eguna, egun berean. Ohi bezala, apirileko azken igandearekin bat egingo da festa Baigorrin, eta horrez gain, apirilean hainbat ekitaldi egingo dira eskualdean.


2025-03-20 | Patxi Azparren
Europa eta Euskal Herriaren desmilitarizazioa

Antropozentrismoaren aldaera traketsena eurozentrismoa izan zen. Europako mendebaldea, geografikoki, Kontinente Euroasiarraren penintsula txiki bat besterik ez da, baina lau mende luzez gertaera demografiko, teknologiko eta ideologiko batzuk zirela medio, bazter horretako... [+]


Hezkuntza sistema propioa aldarrikatu dute Hego Euskal Herriko hiriburuetan, Ikamak deitutako ikasle greban

Hezkuntza eredu propioa "ezinbestean" independentziatik etorri behar dela adierazi dute, eta sistema propio hori "publikoa eta komunitarioa" izatea nahi dutela. Ikamak deituta, goizean zehar piketeak egin dituzte Euskal Herriko hainbat hezkuntza zentroetan.


Euskal Pilotan euskal selekzioa aitortzearen alde kokatu da Espainiako Kirol Kontseilu Nagusiko lehendakaria

Euskal Pilotako Nazioarteko Federazioaren eta Espainiako Federazioaren arteko gatazkak bere horretan jarraitzen duen bitartean, Jose Manuel Rodriguez Uribesek euskal selekzioaren aldeko adierazpenak egin ditu. Desadostasunak direla eta, Nazioarteko Pilota Federazioaren eta... [+]


2025-03-20 | Iñaki Inorrez
Euskaraldia ez! Euskal Oldarraldia bai!

Badakizuenok badakizue, beste gauza asko bezala, euskararen aldeko borrokan ere politikoek, eragile batzuek eta hedabideek beraien antzezlana saldu nahi digutela, benetakoa balitz bezala.

Lehen urtean pozik jaso nuen, "Euskaraldi" hau. Zer edo zer zen, ezer ez zegoela... [+]


Euskararen zapalkuntza sistematikoa

Euskarak, mendez mende, zapalkuntza sistematikoa jasan du, eta oraindik ere borrokan dabil egunerokoan bere leku duina aldarrikatzeko. Hizkuntza baten desagerpena ez da inoiz berez gertatzen; planifikazio politiko eta sozialak eragiten du zuzenean. Euskaldunoi ukatu egin izan... [+]


2025-03-20 | Sustatu
‘Eta erasotzailea ni banaiz?’ ziberjazarpena ikuspegi berri batetik

Puntueusek eta Cyberzaintzak elkarlanean ikusentzunezko baliabide pedagogiko bat sortu dute gazteentzat eta haiekin lan egiten duten profesionalentzat: irakasle, guraso eta hezitzaileentzat. Ikusentzunezko honen bidez, ziberjazarpena ezohiko ikuspegi batetik... [+]


BSHko lantokiko sarbidea itxi dute langileek euren etorkizuna negoziatu nahi dutela aldarrikatzeko

Kamioiak ez sartu ez atera. Horrela eman dute goiza BSHko Eskirozko lantokian. Parez-pare langileak aurkitu dituzte protestan. Hilkutxa batekin, elkarretaratze formatuan lehenbizi eta Foruzaingoak esku hartu behar zuela jakin dutenean eserialdia egin dute erresistentzia pasiboa... [+]


Ekologismoaren kontrako oldarraldia AEBetan: Greenpeace 660 milioi euro ordaintzera zigortua

Dakota Access oliobidearen kontrako protestengatik zigortu du Ipar Dakotako epaimahai batek erakunde ekologista, Energy Transfer Partners enpresak salaketa jarri ostean. Standing Rockeko sioux tribuak protesten erantzukizuna bere gain hartu du.


2025-03-20 | Estitxu Eizagirre
EH Bizirikek manifestazioa deitu du larunbaterako ‘Euskal Herria ez dago salgai!’ lelopean

Sareak nabarmendu du Euskal Herri osoko eragileak daudela bertan eta deialdiak 140tik gora atxikimendu jaso dituela: "Horrek islatzen du zein den gaur egungo errealitatearen urgentzia, lurraren defentsaren beharra eta auziarekiko dagoen konpromezua".


2025-03-20 | ARGIA
Arratzua-Ubarrundiako EH Bilduko zinegotziek dimititu egin dute, Solariaren proiektuarekin “eskuak lotuta” dituztelako

Koalizio abertzaleko hiru ordezkariek ohar baten bidez euren "frustrazioa" adierazi dute proiektu fotovoltaikoa ezin gelditzeagatik: "Egoera horren aurrean, ez gara legegintzaldia amaitzeko indarrez sentitzen". Proiektu honi ez! plataformak salatu du EH Bilduren... [+]


2025-03-20 | El Salto
Kataluniako erreferendumean gomazko balak jaurti zituzten lau poliziari ez diote amnistia emango, eta auzipetu egingo dituzte

Lau agenteak lesio-delituengatik ikertzen ari dira eta horrek galarazten du 2024ko amnistia aplikatzea. Polizia horietako batek, ustez, gomazko bala batekin begi bat zartatu zion Roger Español kataluniarrari.


2025-03-20 | Euskal Irratiak
Arrazismoaren kontrako giza-katea egingo dute Baionan larunbatean

Arrazismoaren aurkako nazioarteko eguna kari, larunbat honetan 16 alderdi, kolektibo eta elkartek deia luzatu dute, Baionako Marengo eta Pannecau zubien artean giza kate bat osatzeko. Aniztasuna, elkartasuna eta giza eskubideen errespetua aldarrikatzera deitu dute,... [+]


Eguneraketa berriak daude