"Gaur egun euskal idazleak funtzionariak dira"


2021eko uztailaren 19an
Jon Juaristi idazleari elkarrizketa euskal literatura, hizkuntza eta politikaz

Jon Juaristi
"Gaur egun euskal idazleak funtzionariak dira"
El Diario Vasco eta E1 Correoko orrietan noizbehinka agertzen diren eztenkada hoien atzean dagoen ahotsa patxadaz elkarrizketatzeko parada izan dugu, euskal literatura, hizkuntza eta politika apur bat ukituz. Voge markako hamabi zigarro luzeri muturra erre die bi orduko jardunean. Eskuak, urduri. Hitz jarioa, luze eta patxadatsua.
ARGIA. Egiguzu euskal literaturaren panoramika bat.
JON JUARISTI. Pobre ikusten dut nik. Oraintxe hasi da sistema literario bat sortzen, orain arte ez da egon. Batez ere literatur industria baten gabezia ikusten dut hemen. Literatura merkatuaren zati bat da gure gizartean, eta merkatu horretan sarizeko kultur industria behar du atzean. Eta hemengo produkzioak ez dira konpetitiboak. Literatura ghetto batean bizi da hemen, itzulpenak behar dira hemendik irteteko, hemengo literatur produkzioa kanporako itzuli behar da. Onaindia, Atxaga eta Urretabizkaiaren zerbait kenduta ez da ezer itzultzen kanpora, Europan gaizki kontsideratua dago hemengo literatura, inork ez du ezagutzen. 1 993an literatur merkatu bateratua sartuko da Europatik, editorial haundiak sartuko dira eta horren aurrean hau pobre dago.
Egiten diren lanei so eginikan, ez dira orijinalak. Badaude batzu interesgarriak baina ez dira lehen mailakoak. Konprenigarria da, hemen ez bait da izan askatasunik idazteko. Ez naiz ari askatasun politikoaz, baizik eta askatasun literarioaz. Euskal literaturak beti baldintzapen haundiak jasan ditu Testuinguru geografikoa ere txikiegia da.
A. Zehatz ditzakezu gehixeago baldintzapen hoiek?
J.J. Euskal literatura didaktikoegia izan da beti. Lehen didaktismo klerikal asko eta orain didaktismo politikoa. Nolabait esanda onfaloskopikoa izan da, bere zilborrari begira bizi dena. Azken urteotan egoera aldatzen hasi da apur bat. Problema errealitate literario bat sortzea da.
A. Klasikoen artean ze balore salbutzen dira zure ustez?
J.J. Arnaud Oibenart azpimarratuko nuke. Laikoa izan zen, literatura frantsesa oso ondo ezagutzen zuen eta literatura sortu zuen. Lizardi eta garai hortako poetak ez ziren guztiz laiko eta modernoak. 64.eko belaunaldiarekin literatura berri bat sortu zen. Gabriel Aresti izan zen honen fundatzailea, dudarik gabe. Aresti denetarik egiten saiatu zen, poesia, narratiba, antzerkia... eta hori izan zen bere akatsik haundiena. Gauza asko egin nahi izan zituen eta «titanismo» hori akatsa izan zen. Poeta ona zen, antzerkigintzan ez hain ona, eta narratiban ere ez. Egoerak antolatzen bazekien baina hori bukatzen ez, oso gauza ezberdina da poesia eta narratiba.
A. Atsagaren Obabakoak hautsa harrotu du...
J.J. Obabakoak liburu on bat da. Baina ipuin sorta bat da, ez da nobela, ez eta ipuin sorta koherente bat ere. Urte askotan zehar egindakoa da, ez da homogeneoa, ez du batasunik, edo beharbada Atxagaren unibertsoan bai. Euskaraz oso ona da, itzulpenean ez dira hain ondo ibili. Liburua ona da, baina ez da Atxagak egin dezakeen onena. Bera poeta bezala oso ona da, eta narragile bezala ez hain ona. Ipuinetan poesia asko dago, gehiegi. Nahiago ditut nik bere poema liburuak, Obabakoak baino.
A. Gainerakoan, ze jende aipatuko zenuke azken urteotan?
J.J. Jose Mari Iturraldek lan politak egin ditu. Arantxa urretabizkaiak gauza onak egin ditzake. Poetak, nire belaundaldikoak edo lehenxeagokoak. Juan Mari Lekuonaren poesia ona da, ez nire gustokoa baina bai ona. Mikel Lasa, Gazteagoen artean, Xabier Montoiak oso poesia ausarta egin du, ez dago oso ondo osatuta baina badago mundu poetiko bat. Narratzaileen artean Irigoienek pare bat nobela on egin ditu, Koldo Izagirre ere hor dago. Nolanahi ere ez dago lehen mailako balorerik.
A. Leben aipatu duzan merkatu horretan sartzeko bidea zein du euskal literaturak?
J.J. Konpetentzia onartzea eta protekzionismoaren aurka egitea. Une honetan erakundeek eta diru publikoak sostengatzen dute euskal literatura eta hori txarra da aurrera jotzeko. Horrela literatura erregionala egin daiteke, Murtziako literatura erregionala egiten den bezala Udaletxeak eta Diputazioak lagunduta. Benetako irtenbidea editorialetan dago. Argitaletxeek ausartak izan behar dute eta kanpora zabaldu.
A. Nolanahi ere, goazen zure eztenkada polemikoetan sartzera. Baina zentzurik ba du euskaraz idazteak?
J.J. Niretzat ez, baina ulertzen dut beste batzuentzat izatea. Nire ama hizkuntza gaztelera da eta berau menderatzen dut. Euskaraz idazten hasi nintzen baina berehala akatsa zela ikusi nuen. Menderatzen dudan hizkutzan egin behar dut literatura, eta ezagutu ere hortik ezagutzen naute literatur munduan, gaztelerazko poeta bezala. Niri euskara arlo filologikoan interesatzen zait eta ez idazle bezala. Komunikatzeko tresna bezala ere erabilizen dut (lagun batzurekin, semearekin) baina literaturarako ez.
A. Zuk beste idazleei gazteleraz idaztea gomendatu diezu publikoki.
J.J. Bueno, hori probokazio bat izan zen. Baina badago hor sakoneko zerbait ere. Sakoneko ideia hori da ausart daitezela erdaraz idazten, batez ere merkatu haundi batean nola funtzionatuko luketen ikusteko. Froga hori litzateke desafiorik hanndiena euskal idazleentzat. Konkurrentzia frogatu behar da, beste merkatu batzuetara zabaldu. Hori egin behar da idazle ofizioa izan nahi bada eta ez funtzionariena. Gaur egun euskal idazleak funtzionariak dira, diru publikoa kobratzen dute. Egoera hau ez da sanoa.
A. Zuretzat euskararen inguruko kulturak badu etorkizunik?
J.J. Nik baietz uste dut, zergatik ez. Kultura asko desagertu dira, baina hau gertzatzen denean gizateria osoaren pobretze bat gertzatzen da. Kultura bat isten baldin bada eta onfaloskopikoa bihurtzen bada, kultura hori kondenatua dago. Orduan euskal kulturaren etorkizuna hainbat elementutan erabakiko da eta elementu nagusia, leku guztietan, mestizaia da. Elementu arrotz batzu bereganatzea. Problema Axularrek definitu zuen: Arazoa ez da euskararena, euskaldunena baizik. Istea erabakitzen badute hilkorra izan liteke.
A. Zu PSOEko militantea zara eta...
J.J. Izan nintzen. Orain, bueno, han jarraitzen dut baina ez dut militatzen.
A. Nolanahi ere, zein da PSOEren proiektua euskarari eta euskal kulturari begira?
J.J. Alde batetik PSOEren soziologia ez da euskalduna. Badaude euskaldun batzuk, Gipuzkoan asko, baina bueno. PSOEk boti izan du politika ofizial bat, autonomista. PSOE eta beste partidu demokratikoen arteko diferentzia asko ez dago, egia esan, euskarari eta euskalduntzeari so eginikan. Euskalduntze politikarik ausartiena ere PSOEren kontseilaritza batek eraman du, Rekalderenak. Baina politika pragmatikoa izan da, ez teorizatua. Problema da PSOEri ez zaizkiola interesatu euskal kulturaren problemak, normala da, militanteak oso urrun daudelako euskal mundutik. Euskal Herrian subkultura politiko batzu egon dira eta PSOErena ez da subkultura euskalduna izan. Segurasko PNVrena ere ez, karlisten artean euskaldun gehiago zegoen PNVn, hori egia historikoa da. Hala ere PSOEkoak oso legalistak izan dira, legalista estatutarioak, eta estatutoak erabakitzen duen politika linguistikoa onartu egin dute eta askok beren semeak euskaldundu dituzte. PSOEk ez du politika linguistikorik, ez euskararen kontra ez euskararen alde, katalunian bai.
A. Politikarik ez edukitzea, hizkuntza ahulenaren kaltetan jokatzea bezala litzateke...
J.J. Ez dakit zergatik. Euskara galtzen baldin bada ez da inmigrazioaren kausaz, hori niretzat mito bat izan da beti.
A. Ez diot inmigrazioagatik denik, baina hizkuntzaren egoera hor dago.
J.J. Gobernu honek badu bere politika linguistikoa.
Politika horren plangintza ez dago PSOEren esku.
PSOEk onetsi egin du bere sozioen hizkuntz politika.
Nik dakidana, adibidez, Donostiako Casa del Puebloan 200 militante euskaraz ikasten ari direla. Beste aldetik, orain arte, PSOEri ez zaio interesatu politika linguistikoa. Hala ere ez da kontra egon, eta teorikoki politika antidiglosikoaren alde egon da azken gobernuan. Ez dut uste jarrera antieuskalduna dagoenik.
A. Egoera soziolinguistiko diglosikoa ikusirik eta horren euskara politikoa kontutan hartuta, ez al da eustezina erdaldunen diskriminazioaz eta gauza hauetaz mintzatzea?
J.J. Euskaldun batek bere bizitzako manifestazio guztiak euskaraz desarroila ditzake, Euskal Herrian behintzat eta hori da inportanteena. Gizarte demokratiko askotan egoera diglosikoak planteatzen dira. Baina planifikazio linguistikoak planifikazio demokratiko bat izan behar du. Egin ez dezakeena, demokratikoki behintzat, hizkuntza bat inposatu, baizik eta "status quo"a onartzea. Euskararen "status quo" hori ez da frankismoaren ondorioa izan, lehenagokoa da, mendeetan zehar zetorrena. Plangintza linguistikoa beharrezkoa da, baina libertate demokratikoak zalantzan jarriko ez dituena. Hori lortzea nahiko zaila da onartzen dut. Austromarxistek planteatzen dutenez, euskubide linguistikoa gizarte konplexu batean eskubide indibiduala da. Euskaldun batek Euskal Herrian eskubide hoiek ditu eta administrazioak bete behar ditu. Baina komunitate bati ez dakioke inposatu. Nik ez dut inoiz proposatu euskalduntze konpulsibo bat, euskalduntze persuasiboa baizik. Gizarte demokratiko batean jendeak eskatzen duena askatasuna da, nahi duen hizkuntzaz mintzatzeko eta nahi duena egiteko. Euskalduntze konpulsiboa ez litzateke efikaza. Irudimena behar da.
A. Zure adierazpen publikoetan, ordea, euskalduntzearen kontrako erreakzio gogorra agertzen da beti...
J.J. Ez da hori. Nik diot euskararen izenean krimen asko egin direla, akademikoak etab. Azken finean euskararen egoera ez da hobetu neurri hauen bidez.
A. Zu Euskadiko Ezkerratik joan zinen duela lau urte. Orain berriz ekaitza datorrela dirudi. Nola ikusten duzu egoera?
J.J. Nik uste dut sobera dagoela Euskadiko Ezkerra. Bere problema lerro politiko baten falta izan da. Partidu bat baino gehiago subkultura politiko bat da. Orain egin nahi duten Kongresua berfundaziozkoa edo disoluziozkoa izan daiteke, ez dakit. Nire inpresioa da desagertzen ari den partidu bat dela, baina ez ditut datu guztiak eskuetan. Nire ustez politika propio baten faltak hondatu du. Ez dut posible ikusten politika abertzale eta sozialdemokrata bat batera egitea. Norbaitek Euskadiko Ezkerra ex-konbatienteen elkarte bat bezala definitu zuen. Nik ez diot irtenbiderik ikusten.
Jon Sarasua

Juaristiren ustez erakundeek eta diru publikoak sostengatzen dute euskal literatura.
"Argitaletxeek ausartak izan behar dute eta kanpora zalbaldu".
Berak dionez euskaldun batek bere manifestazio guztiak euskaraz desarroila ditzake.
28-32


GaiezKulturaLiteraturaIdazleakJUARISTI1
PertsonaiazJUARISTI1
EgileezSARASUA2Kultura

Azkenak
Osakidetzan euskaldunak identifikatuta: arta euskaraz bermatzeko bidean pauso bat?

Ospitalizatuta dauden pazienteek eskumuturrekoan eramango dute “e” ikurra. Hala, osasun langileek badakite herritar horiek eskatu dutela euskaraz artatua izatea. Osakidetzak dio euskarazko komunikazioa errazteko beste tresna bat gehiago dela. Proiektu zabalago bateko... [+]


“Udalak onartu duen HAPOaren ondorioz, Kabia egoera ezegonkorrean dago”

Kabia gune okupatuaren 19. urteurrena ospatzeko jarduerak egingo dituzte gaurtik domekara bitartean, apirilaren 24tik 26ra. Bi hamarkada betetzear dagoen gune autogestionatu honek hainbat gorabehera izan ditu bere ibilbidean, eta, Udala bultzatzen ari den Hiria Antolatzeko Plan... [+]


Anestesia, Delirium Tremens, Zea Mays, Talco, Zetak eta Naxker Hatortxu Rockeko iragarpen berrien artean

24 talde berri iragarri ditu Hatortxu Rock elkartasun jaialdiak. 63 talde iragarri dituzte dagoeneko eta guztira, 100 talde izango dira jaialdiko bost eszenatokietan.


Izaki Gardenak
Kantuak euria atertu zuenekoa

Izaki Gardenak
Noiz: apirilaren 20an.
Non: Iruñeko Gazteluko Plazan.

-----------------------------------------------

Ordu erdia baino ez da falta Iruñeko Gazteluko Plazan kontzertua hasteko; baina erdi hutsik da oraindik, euria ari baitu. Porlanezkoa nahiz ez den,... [+]


Trumpek gelditzeko eskatu dio Putini, eta Errusiak dio bake akordiorako ia prest dagoela

Zelenskiri Ukrainako gerra amaitu behar duen bake akordioa "arriskuan" jartzea leporatu ostean, Putini egin dio errieta Trumpek bere sare sozial Truth Socialen. Sergei Lavrov Atzerri Ministroak adierazi du bake akordioa adosteko prest dagoela Errusia. Kievek jakinarazi... [+]


Eguneko zentro publiko baten beharra aldarrikatu dute Uribe Kostako herritarrek

Bizkaian eguneko zentro publikorik ez duen eskualde bakarra da. Elkarretaratzea eginen dute apirilaren 27an, 12:00etan, Sopelako (Bizkaia) Udaletxeko plazan.


2025-04-25 | Enbata
Herriek (ere) asko egin dezakete euskararen alde

2026ko hauteskundeei begira, zutabe bat ireki du Enbata-k. Plantan emanak izanen diren zerrenda abertzaleen hautagaiei ideia kutxa bat eskaini nahi die, beren programak Herriko Etxeen eskumeneko sail ezberdinetan eraikitzeko. Hilabete honetan, Herriko Etxeek euskararen alde egin... [+]


2025-04-25 | Aiaraldea
Baso Erresilentea proiektua martxan, mendietako jasangarritasunaren mesedetan

Urduñako 2022-2042 Onura Publikoko Mendia Antolatzeko Planaren parte da ekintza, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailaren babesa eta Bizkaiko Foru Aldundiko Mendi Zerbitzuaren laguntza jaso du.


Frantziako lehen ministroaren alabak ere salatu du “bortizki jipoitu” zutela Betharramgo ikastetxean

Alain Esquerrek idatziriko Le silence de Bétharram (Betharramgo isiltasuna) liburuan eman du lekukotza Helene Perlantek, François Bayrouren alabak. 1980ko hamarkadan egon zen ikastetxe katolikoan ikasle eta berrogei urte luzeetan isilik atxiki ditu bertan jasandako... [+]


Analisia
Denok gaude katean

Urtarrilaren 29an, gaur egungo mundu berekoi honetan ohituta ez gauden zerbait gertatu zen Laudioko Guardian lantegiaren atarian. Zuzendaritzak hango labea itzaltzeko asmoa erakutsi zuen, eta horri aurre egiteko, langileek atea blokeatu zuten pankarten bidez. Baina ez zeuden... [+]


Espainiako Gobernuak atzera egin du Israelgo balen erosketan

Israelgo IMI Systems enpresarekin Espainiako Barne Ministerioak egindako bala erosketa bertan behera uztea agindu du Pedro Sanchez Espainiako Gobernuko lehendakariak. PSOEren eta Sumar-en arteko gobernu koalizioan zegoen apurketa arriskua baretu du erabakiak.


‘Elgarrekin’ lelopean ospatuko dute aurtengo Herri Urrats maiatzaren 11n

Ipar Euskal Herriko ikastolen aldeko bestaren 42. edizioa iraganen da maiatzaren 11n Senperen.


Aurrekontu militarren handitzea salatzeko bizikleta martxa egingo dute Bilbon

Bilbotik abiatu eta Barakaldoko ITP Aero eta Getxoko Sener enpresen paretik pasako da bizikleta martxa, bi enpresa horiek "ekoizpen militarraz arduratzen direlako", antolatzaileen aburuz. Azken aldian ematen ari den armamentu gastuen hazkundea salatzeko protesta izango... [+]


Artzain Egun jendetsua, Ordizian

Aurten 1.500 ardi inguruk zeharkatu dute Kale Nagusia, bost artaldetan banatuta. Idiazabal Gaztaren denboraldi berriaren aurkezpen ofiziala egin da, udaletxean. Garena Jatetxeko Julen Bazek eta Peli Perez de Anuzitak moztu dute gazta.


MADDI OIHENART
“Kantuen ikastez hasi nintzen euskara ikasten”

1997an plazaratu zuen Maddi Oihenartek (Barkoxe, 1956) lehen diska, Lurralde zilarra, Mixel Arotze eta Mixel Etxekoparrekin batera. Txiki-txikia zenetik barrenean dituen paisaiak, isiltasunak eta soinuak partekatzen dizkigu kantuan ari denean. Kantatzean aurreko ahotsen... [+]


Eguneraketa berriak daude