Chile: "Agian sorpresaren bat gertatu daiteke armadaren barnean"


2021eko uztailaren 28an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Jorge Edwardsi, Chileko idazle eta diplomatiko ohiari elkarrizketa.

Jorge Edwards chiletar idazle eta diplomatiko-ohiarekin solasean
Chile: "Agian sorpresaren bat gertatu daiteke armadaren barnean"
Jorge Edwards diplomatikoa izan zen 1973 arte, Pinochet-ek Allende-ren gobernua agintetik indarrez bota eta Chilen diktadura ezarri zuen arte. Parisen harrapatu zuen kolpeak Edwards, eta bost urtez exilioan segitu zuen. Berriro Chilen, idazle bezala aritu da azken urteetan eta Idazle Iberioamerikarren Topaketa batzutan hartu zuen parte pasa den astean Donostian.
ARGIA.–Berreskuratu ditu Chilek askatasun publiko eta politiko osoak?
JORGE EDWARDS.–Batez ere adierazpen eta pentsamolde askatasunak berreskuratu dira, ia osorik, baina gainean diktadura garaian egindako legedi oso errepresiboa dugu, bereziki prentsaren arloan. Orain legedi berria dago estudioan, aurreko legeak aldatzeko. Parlamentuan eta kazetal eta intelektual inguruetan ardura hori badago.
A.–Aylwin hautatu zutenean, abenduan, 400 preso politiko zeuden. Gartzelan diraute?
J.E.–Baten batzu askatu dituzte, baina ez denak. Preso politikoak badaude oraindik eta hauxe da gaurko Gobernuak duen arazoetariko bat. Arazo konplexua da, kasuren batzutan hildakoak suertatu diren atentatuetan hartu duten jendea bait dira. Gobernu eta oposizioko alderdi pinochetisten artean negoziatzen ari ziren lege bat prestatzeko, eta erdibidiko akordioa ere lortu zuten preso politikoen auzia konpontzeko. Baina, oraintsu, desagertutakoen gorpuak agertzen hasi dira ezkutuko hilobietan, diktaduraren krimenak hobetu ezaguzten ari dira, eta honek negoziazioen apurketa ekarri du ondorioz giro bortitza bizi bait da orain Chilen honengatik. Sozialistek, adibidez, hildakoen artean militante asko zuten eta bertan behera utzi diete eskumarekin zituzten negoziazioei.
A.–Zatiketarik gertatu da Kontzertazioan (Aylwin boterera eraman duen 17 alderdi politikoko koalizioa)?
J.E.–Ez dago zatiketarik. Gobernuak kontsentsu handiaz dihardu lanean, hasi zuenean baino handiagoaz, eskumako alderdi batek Kontzertazioarekin kolaboratzea lortu bait dute. Ados ez daudenak ezker muturrekoak dira, baina Alderdi Komunista eta ultraezkerra ez da egon inoiz Kontzertazioarekin. Hauek, jakina, preso politikoen gaiean azkarrago joka dadin nahi dute.
A.–Konstituzioaren arabera, alderdi marxista-leninistak debekatuta daude oraindik?
J.E.–Pinochetismoak ezarri zuen artikulu hori konstituzioan, baina praktikan ez da betetzen, Komunistak agerian ari dira, ez klandestinitatean. Parlamenturako hauteskundeetan ere aurkeztu ziren eta emaitza oso kaskarrak lortu zituzten. Bistakoa da oso ahul dabilela Alderdi Komunista; batetik, Pinochet-ek galdutako plebiszitoan hartu zuten jarrerarengatik, haren kontra egin zuten ustez ezin zela hura irabazi eta azkenean, ba irabazi egin genuen. Nire ustez huts handia egin zuten hor, eta gainera Eki Europakoak ere eragiten die eta barne arazoetan dabiltza.
A.–Pinochet oraindik armadaren buru izatea ez da oztopo larria normalkuntzarako?
J.E.–Oztopo galanta, zalantzarik gabe. Baina oraingoz bera hor dela bizi beharko dugu, hori ezin dugu aldatu.
A.–Ez al ditu Pinochet generalak aldakuntzak geldiarazten?
J.E.–Generalaren presentziak problema larriak sortuko ditu orain hilobi guzti hauen agerpenaz eta pinochetismoaren krimenen gainean hedatzen ari den ezagutza zehatzagoaz. Adibidez, duela gutxi, armadak kereila sartu du Ikerkuntzetarako Zuzendari Orokorraren kontra. Pertsona hau general-ohia da eta Aylwin-ek berak izendatu du, eta telebistan zera esan zuen, errepresioarekin ohorea zikindu zuela armadak eta gertakari hauek lebenbaitlehen konpondu behar zirela. Ba horregatik sartu du auzitan armadak; hala ere, gobernua bere alde jarri da.
A.–FPMR-k (Frente Patriótico Manuel Rodriguez) atentatu egin ditu Aylwin boterean dela, Gustavo Leigh generala koman utzi zuen apirilean eta Berdiola koronela hil maiatzean. Nola hartu ditu armadak ekintza hauek?, zein eragin izan dute bizitza poltikoan?
J.E.–Gobernuak argi esan du terrorismoaren kontrakoa dela erabat, eta tribunaletan eta ikerketa komisioetan behar ziren neurriak hartu ditu. Gobernua ez da dudatan egon puntu honetan, eta armada ezin izan zaio kexu agertu. Nire ustez, trantsizio demokratikorako arrisku bizia suposatzen dute atentatu hauek.
A.–Zer nolako onespena dauka Patricio Aylwin-ek jendearegan?
J.E.–Datua emango dizut, Aylwin-en gobernuak ehun egun bete zituenean CEP erakundeak (Centro de Estudios Público), inkestak egiten dituen erakunde oso pinochetista duela ez asko, inkesta bat kaleratu zuen; horren arabera, Aylwin-en gestioa ontzat ematen du chiletarren %73,6ak, %8ak txartzat jotzen du eta gainontzekoak ez dio ezer ere. Pinochet-en alde botoa eman zuten asko Aylwin-ekin daudela orain demostratzen du honek. Aldi berean, gorpuen agerpenak nazioa astindu egin du; bagenekien desagertuak eta errepresioa egon zirela baina desberdina da detaileak ezagutzea, ikustea ageri diren gorpuak fusilatu edo mutilatu zituztela, gertakariak ikusi zituzten eta isilik geratu ziren nekazarien testigantzak entzutea. Guzti honek Pinochet bere populartasunaren puntu baxuenean ezartzen du, eta Patricio Aylwin gorenenean dago. Hala ere zaila da Pinochet aurka egitea, baina faktore honek armadan eragiten du dena dela, eta prozesu demostratikoa finkatu egiten delakoan nago.
A.–Hasi dira prozesu judizialak, gertakari hauen inguruan?
J.E.–Noski hasi direla, familietakoek hasi dituzte. Baina zera dago tartean, pinochetismoak ezarritako amnistia legea, 1976 baino lehenago eginiko delituak amnistiatzen dituena. Orain planteiaturiko arazoa zera da, jakitea ea amnistia lege hau egon arren, ikerkuntza aurrera eraman daitekeen. Epaileak azkeneraino hel badaitezke, jakingo dugu nortzu diren errudun, nahiz eta gero amnistiatu horiek. Horrela ofizialen baten kulpa erabat demostratua geratuko litzateke eta zaila luke horrek armadan segitzea. Puntu honen inguruan emango da borroka, nire ustez.
A.–Eta generalak noiz edo nola utziko du gaur daukan tokia?
J.E.–Ez dut uste oraingoz Pinochet-ek errenuntzia aurkezteko inolako asmorik duenik. Baina, zalantzarik gabe, armadan kanpoan ezagutzen ez ditugun saltsa asko daude, egonezina izango da seguruenik, krimen hauen agerpenaren ondoren batez ere, eta sorpresaren bat gertatu daiteke agian.
A.–Botere presidentzialak ezin du eskurik sartu Pinochet-en jarraipena galerazteko?
J.E.–Ezin du, Pinochet-ek utzitako konstituzioagatik. Baina aurrerago gertatu daiteke egoera parlamentario hobea, eta konstituzioa alda liteke orduan, presidenteak armadako burua aukeratu ahal dezan. Baina erreforma konstituzionalek gehiengo nabarmena eskatzen dute, eta hori eman zedin eskumaren parte bat ados egon beharko litzateke.
A.–Diktadura garaian probeziaren irudiak heltzen zitzaizkigun Chile-tik, lapiko amankomuna, miseriazko auzoak... Non daude horiek orain?, ez dut uste desagertuko zirenik horren epe lapurrean.
J.E.–Ez dira desagertu, ez eta urrik eman ere. Pinochet-en garaian prentsa ekonomikoa Chile-ko mirakuluaz asko aritu zen, makroekonomiaren neurrietan oso ondo bait zegoen ekonomia, eta onartu behar dugu langabezia gutxitzen ari zela. Inflazioaren maila txikia zen eta asko esportatzen zen. Baina hobekuntza hau ez zen iritsi oraindik sektore pobreenaraino, eta sektore hauek behar zuten hain zuzen eliza eta oposizioaren laguntza. Horrela sortu ziren lapiko amankomun horiek.
Gaur egun, horrek segitzen du eta, esango nuke, egoera larriagoa ere badela. Pinochetismoaren azken garaiaren herentzia da hori, aldi horretan politika oso irrespontsablea egin bait zen eta dirua harrika atera zuen gobernuak bere hauteskunde kanpainak finanziatzeko, eta inflazioak goraka egin zuen. Orain, inflazioa berriro baretzeko, egokitze plangintza oso gogorra bultzatu behar izan du gobernuak, honen ondorioz industriak krisialdia jasan du eta langile asko eta asko kalean geratzen ari dira orain. Hala ere, gobernuak zerga erregimenaren aldaketa proposatu du, eta zerga berrien bidez bildutako guztia sektore pobreentzat izango da, osasun eta hezkuntza planak bulizatzeko bereziki. Pinochetismoaren garaia osasun eta hezkuntza publikoak ia deuseztatuta geratu ziren.
LUIS FERNANDEZ
Pinochet-en kolpearen ondoren, bost urtez egon zen exilioan Jorge Edwards.
Edwards: "Oraingoz Pinochet hor dela bizi beharko dugu".
Aylwin presidenteak ez du botererik armada-buru den Pinochet-en gainean.
17-19

GaiezPolitikaNazioarteaEstatuak/NaTXILE
PertsonaiazEDWARDS1
EgileezFERNANDEZ3Politika

Azkenak
2024-11-29 | Estitxu Eizagirre
EH Bizirik sarearen manifestazioa martxoaren 22an Gasteizen:
“Indarrak batuta soilik lortuko dugu makroproiektuen oldarraldi hau gelditzea”

EH Bizirik sarea makroproiektuen aurkako plataformen elkargunea da eta martxoaren 22an manifestazio nazionala deitu du Gasteizen: "Lekuko borrokez gain, esparru zabalagoan lan egitea ezinbestekoa dela jakitun, manifestazio honek sare osoari eragiten dien puntuak izango ditu... [+]


Gaindegiaren 20 urteko argazkia
Euskal Herriak biztanlerian, energian eta pobrezian gora egin du, CO2 isurketetan eta elikagaien kontsumoan behera

Hogei urte bete ditu Gaindegiak, Euskal Herriaren garapen sozial eta ekonomiko iraunkorrerako Behategiak. Horren harira, denbora horretan Euskal Herriak esparru horietan izan duen garapenaren berri ematen duen azterketa aurkeztu dute, eta datuok Europar Batasunekoekin konparatu... [+]


2024-11-29 | Irutxuloko Hitza
Donostiako musika teknikari ezagun bat salatu dute hainbat emakumek, sexu jazarpenagatik

Atzo hasi ziren zabaltzen Iñaki Castro musika teknikariaren kontrako salaketak '@denuncias_euskalherria' kontuan, eta dagoeneko dozenatik gora emakumeren testigantzak bildu dira.


Komunikazio libreago baterantz

Azaroaren 21ean Errenteriako Torrekuan eta Badalaben egon nintzen "Komunikazio libreago baterantz trantsizioan" izeneko jardunaldian.


2024-11-29 | Euskal Irratiak
Eguberriko merkatu solidario, etiko eta euskaltzale bat Baionan

Lau egunez idekia izanen den merkatu bat antolatzen du Plazara kooperatibak euskararen aldeko beste hamar bat eragilerekin –horien artean ARGIA–.


2024-11-28 | Leire Ibar
Tolosan Ertzaintzak pilotakadaz zauritu zuen gaztearen kasua artxibatu dute, biktimak deklaratu aurretik

Epaileari nahikoa izan zaio azaroaren 27an Ertzaintzak egindako deklarazioa kasua artxibatzeko. Erabakiaren aurrean helegitea aurkeztuko duela adierazi du Xuhar Plataformak. “Xuharrek ez du begia galdu, Ertzainak begia galduarazi dio”, salatu du mugimenduak.


2024-11-28 | Julene Flamarique
Bi presa kendu dituztenetik, izokina Bidasoatik Baztanera heltzen hasi da

Hobekuntza horiekin izokinak eta beste espezie migratzaile batzuek erruteko eremu optimoak lortzea eta bizirik irauteko aukerak handitzea espero da. Europako funtsekin finantzatutako jarduera da, Life Kanturibai proiektuaren baitakoa.


2024-11-28 | Leire Ibar
Jasotako isun bakoitzeko helegiteak aurkeztu dizkio Ernaik Eusko Jaurlaritzari, guztira 133

Epaiketa prozesua abiatu du ostegun honetan gazte antolakundeak. 2023an egindako bi ekimenen ondorioz 290.500 euroko zigor ekonomikoa jarri dio Eusko Jaurlaritzak. Ekonomikoki "ito eta desagerrarazteko" mekanismoa dela salatu du Ernaik.


94 urteko emakume bat hil dute Gasteizko IMQ Igurko zahar-etxean, eta gizon bat atxilotu

Adinekoen egoitzako egoiliarra da asteazken gauean hildako emakumea. Larriki kolpaturikoa ospitalera eraman zuten, baina bertan hil zen emakumea. Bertako egoiliarra den 68 urteko gizon bat atxilotu dute, indarkeria matxista leporaturik.


2024-11-28 | Leire Ibar
Nabarmen igo da antsiolitikoen eta depresioaren aurkako botiken kontsumoa gazteen artean

Hego Euskal Herriko gazteen osasun mentalaren egoera “kezkagarria” da, Gurea Geroa atari digitalak egindako txosten batek agerian utzi duenez. Inkestaren arabera, gazteen erdiek ondoez emozionala pairatzen dute, eta hamarretik seik pentsamendu suizidak izan dituzte... [+]


“Petronorrek eraldaketa hitza darabil, baina enplegu suntsiketa besterik ez dugu ikusten”

Petronorreko langileek borrokarako eguna izan dute osteguna. Enpresa batzordeak deituta, lanuztea egin dute eta Barakaldoko BECen elkarretaratu dira, konpainia urteko batzarra egiten ari zen tokian. Salatu dute diru publikoa jaso arren "enplegua suntsitu" besterik ez... [+]


2024-11-28 | Julene Flamarique
‘Feminizketak’ seriea eta ‘Ikusgela’ proiektua: aurtengo Rikardo Arregi Kazetaritza sarien irabazleak

Asteazkenean banatu dituzte Rikardo Arregi sariak, Andoainen. Kazetaritza Saria Berria-n argitaratutako Feminizketak elkarrizketa sortak jaso du, eta Komunikazio Saria Euskal Wikilarien Kultura Elkartearen Ikusgela proiektuak. Ohorezko mugarria Ana Galarraga Aiestarani eman dio... [+]


Munstro aplikazioak izaki beldurgarriak batzera eramango gaitu puzzle joko frenetikoan

Threes! edo 2048 klasikoen bertsioa prestatu dute Julen Irazokik eta Ibai Aizpuruak, Mikel Dale musikagilearekin batera. Android-en doan deskarga dezakegu euskarazko bideojokoa.


Jakes Bortairu eta Dominika Dagerre militanteak atxilotu dituzte Baionan goizaldean, eta eguerdian askatu

Urtarrilean salmenta espekulatibo bat salatzeko ekintza egin zuen Arberoa Lurra eta Etxebizitza kolektiboak, eta horrekin lotuta egon daitezke atxiloketak. Goizeko seiak aldera atxilotu dituzte, "atea kasik hautsiz eta esku-burdinak segidan ezarriz", Ostia sareak... [+]


2024-11-28 | Jon Torner Zabala
Gehiago Gara jaia egingo dute Antzuolan, hil diren haurrak “bizipozetik” gogoratzeko

Hil Argi elkarteak antolatuta, Bizipoza egitasmoaren laguntzarekin, Gehiago Gara jaia egingo dute abenduaren 15ean Antzuolan. Haurrak galdu dituzten familiak, lagunak, eskolako kideak eta, oro har, hil diren umeak "bizipozetik" gogoratu nahi dituzten herritar guztiak... [+]


Eguneraketa berriak daude