Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

igandea 2025eko urtarrilaren 19an

Arrazoiari baino gehiago sentimenduari lotzen zaio nere "pintura".

2021eko uztailaren 23an

Xabier Eganarekin elkarrizketan.
XABIER EGANA
Arrazoiari baino gehiago sentimenduari lotzen zaio nere "pintura".
Hogeitamar urte daramatzan arren pinturari lotuta inor gutxik ezagutzen du oraindik Xabier Egañak egin-duen lan bikaina. Arantzazuko paregabeko arte eskolaren urte hobenetan hainbat lan burutua, bertako Amabirginaren kapera kasu, etengabeko eboluzio batean murgildu den artista dugu, estilo konfundiezina sortu duena denboraren poderioz, sentido jatorrizkoan nahiz modernoan, aditu orok diotenez.
Galdera topiko-tipiko batez hasiko gara. Nondik sortu zitzaizun pintatzeko zaletasuna?
Ni, beste asko bezala, gaztetatik ondo margotzen zuen horietakoa naiz, baina besterik gabe. Gaztetan marrazkilari bezala gauza batzuk egin nituen eta hor bukatu zen dena.
Gerora, fraide egin nintzen, frantsiskotarra, eta apezgaitzarako ikasketak burutzen ari nintzelarik Zarautzen, arte plastikoetan sakontzeko zomorroa piztu zitzaidan berriro, eta esango dizut nola: medizinan erabiltzen dituzten koaderno horietako bat nere eskutara iritsi zen, orri goxo goxoak zituela gogoratzen dut, eta han marrazki batzuk egin nituen. Olitera filosofiako ikasketak egitera joan nintzenean Alvarez de Eulate margolaria ezagutu nuen, Kubatik etorri berri zena eta kreazio mailan indar handiz zebilena. Halako gizon bat ezagutzeak, kasu hauetan gertatzen den lez, osoro erakarri ninduen eta lehen aipaturiko koaderno horretan egindakoak erakutsi nizkion, eta bera izan zen aurrera egin nezan alimoak eman zizkidana.
Han zebilen ere kubatar bat, zeinak egurra lantzen zuen. Harengana ere hurbildu nintzen nere kezka plastikoaren asetzera. Kubatarrarekin zenbait obra kasualitatezko burutu nuela gogoan dut: Egur zati batzuk betuneztatu eta erre nituen. Alvarez de Eulateri erakustea izan zen hurrengo urratsa, eta berak argitu zidan Lucio Muñoz-en artelanen antza izugarria zutela nahiz eta nik ez nekien gizon hura zein zen. Nola diren gauzak! Sasoi hartan Arantzazun ari zen lanean. Lucio Muñozen liburuak erakutsi zizkidan eta liburuen bidez arteari begiak ireki nizkion. Segituan egurrezko tallak egiteari ekin nion, koloristak... Halaxe hasi nintzen nere bizitza artistikoa bideratzen. Aurrerantzean fraideek obra ofizialago zenbait egiteko eskaera luzatu zidaten. Hiru urte pasa nituen dinamika honetan, konbentuan eta egin beharreko berrikuntzak osatzen, horretara jarri ginen koadrila batekin, dekoratzera eta.
Picasso, zeharka bada ere, garai hartan ezagutu zenuen, ezta?
Eulatek berak utzi zizkidan Picassoren liburuak, eta liburuetatik deskubrimendu handi bat etorri zen nere begietarara. Hain zuzen ere, Picassok irudiak askatasun osoz marrazteko zuen gaitasun hura liluragarria egin zitzaidan, gorputzak erabiltzeko modua: hankaz gora, hankaz behera...
Arantzazun egin zenituen segidako urteak. Joxe Azurmendik, duela gutxi zure erakusketa batean aitatzen zuenez, Arantzazu izan da inoiz Euskal Herrian egin den arte tailerrik emankorrena. Zuretzat zer izan zen Arantzazu?
Hogeitasei urte nituelarik iritsi nintzen hara. Teologiari zuzendutako mundua zen hura, egoera sozio-politiko oso nahastu baten erdian aurkitzen zena; 65. urtea zen, eta orduan gertatu ziren Goardia Zibilaren eskutik Urbiako zelaien okupazioak. Hori medio arras sensibilitaturik aurkitzen ginen, egundako saltsa nabari zen gure artean, eta gauzak honela, arte plastikoak leku berezia hartu zuen gure zereginetan.
Nik egoera hartan margotzen jarraitu nuen, haserako Lucio Muñoz-en estiloari jarraikiz, hiru urte beranduago, 68an, Oteiza ezagutu nuen arte. Oteizarekin lokatza lantzen hasi ginen, eta kreazio zurrunbilo batean sartu nintzen.
Arantzazun, garaia bateko artista on guztiak bildu ziren. Puntako arkitektura egiten zen bertan, errealitate gatazkatsuaren islada zena, polemikaz jantzi zena gainera, balore berrien atzetik beti. Lucio Muñoz-ek egiten ari zen lan bikaina batetik, ezabatuak izan ziren Basterretxearen lanak bestetik, pintura soziala, erlijiosoa, politikoa nahasten ziren, egundoko tentsioa zegoen...
Zuk hamar urte beranduago, 76an, Arankazuko Amabirginaren kapera margotu zenuenean, bertako fraideen artetik kritika latzak jaso zenituen irudietan azaltzen ziren hiru gizonezko biluzien kontura. Arte erlijiosoa izan behar zuenari buruz eztabaidarik gertatu zen beraz?
Egia da arte erlijiosoa deitu denaren baitan bide berriak irekitzeko asmoa izan zela hura. Haserako maketa batean abtraktuaren bidetik abiatzea iruditu zitzaidan egoki, egurrezko pieza batzuk pinturarekin lotuz, baina Oteizak desanimatu ninduen, Arantzazun helakorik nahiko bazela eta errepikatzea zela argudiatuz. Arte figuratiboaren hiltotik jorratzea erabaki nuen orduan, bozetoak prestatu nituen eta ekin nion lanari, zeina hiru hilabetetan burutu nuen.
76. urtea zen, eta sasoi hartan egundoko eragina izan zuten nigan Txiki eta Otaegiren fusilaketek, eta sozialki bizi zen egoera harek, zerbait egin behar zela, ez zela egin behar... Kontextu horretan, Otaegiren hilarria egiteko eskatu zidaten eta egin nuen. Eta zera niozun, garai hartan egin nuen pintura fusilaketa hark nere baitan markaturik utzi zuen imagina latzez betea zegoen, bortxa zela, etab. Pinturaren bidez esperienizia hura teologizatzea nuen helburu, esperientzia hura berrirakurri nahi nuen teologia mailako klabeak erabiliz. Kaperaren eraiketan klabeetariko bat hortarik sortu zitzaidan.
Kapilaren gaiari atxekiz, gizon biluziak hegan marraztu nituelarik, pertsonaren askatasuna azaldu nahi nuen, muga hori behintzat, gizakia batzutan libro da eta horregatik azaltzen da biluzik. Finean, hor sortu zen eztabaida: hori arte erlijiosoa al da? Iruti horiek deboziorik pizten al du kristauarengan? Ordura arte sortutako imagineria guztia bestalde, santu eta mirarien inguruan mugitzen zen, eta karo, nereak beste zerbaiten adierazle ziren. Agian, ez nien argiro adierazi fraideei nere ideia; eta horretan saiatu nintzenean ez zidaten inongo kasurik egin. Horrek halako samintasun bat sortarazi zuen nigan.
Arantzazun sortzen al dira gerora zure obran etengabeki erabiliko dituzun erreferentziak?
Bai. Han sortu zen nere espresionismoa, Oteizaren eragin handia duena, Picassorena ere. Arantzazun bizitako urteetan ezagutu nuen Chagal ere "Paris Mach" baten bidez, eta orduntxe esnatu zen nigan koloreen mundua eta indarra. Chagal-en koloreez mozkor-mozkor eginda geratu nintzen. Guzti horiek osatu dute gerora nere pinturaren hizkuntza.
Nola ikusten duzu hogei urte beranduago Oteizarekin izan zenuen harreman hura?
Nere lan figuratiboetan batipat nabari daiteke bere eragina: Hutsuneak direla... Baina berarengandik jaso nuen aportaziorik handiena amesteko zuen eta duen kapazitatean datza. Oteizak ez zigun formularik erakusten galderak sortu baino, galderak eta galderak, akaso erantzun ezinak direnak. Kromlecha euskaldunon arima al da? Nik ez dakit, baina izan daitekeela amestea zoragarria gertatzen da. Sinbologiaren jokuan sartu ginen Oteizaren eskutik, lurrari lotuak zirenak, une politikoari, erlijiosoari erantzuten ziotenak, Euskadirekin lotutako kezkak azken finean.
Pentsatzen dut zure pinturak izan duela bilakaerarik duela 30 urtetik hona. Esaiguzu nola eboluzionatu duzun.
Nere pintura definitzekotan esistentzialista, espresionista dela esango nuke, arrazoiari baino gehiago sentimenduen mundura lotzen dena, eta bizipen politiko gogorren islada dena: Romero, El Salvadoreko arizapezpikoaren asasinaketak erabat unkitu ninduen adibidez; Pasaian hil zuten komandoaren gertaera bortitza egin zitzaidan oso; adiskide baten ETAko kide zen anaia poliziak akabatu zuenean ere zerbait lehertu zen ene baitan. Egoera guzti horiek present egon dira nere obran, baretu ezina gertatzen den zerbaiten adierazgarri gisa, egoera mikatzak...
Hasiera batean nere pintura erlijio kutsu handi batez busti zen lehen esan bezala. Azken etapa honetan berriz, 84tik aurrerantzean, krisi pertsonal latz batean sartu nintzelarik–fraide izateari utzi nion, emakume bat ezagutu nuen–etab, bestela margotu dut, kaotiko itxura batez, imaginak, sinboloak ere aldatu dira. Nere bizitza guztiz berritu den neurrian, beste oinarri batzutan funtsatu dut lana. Emakumea beste modu batez ikusten dut orain, etxea azaltzen da pinturatan, nere alaba...
Badira halere erreferentzia zenbait nere obra osoan etengabeti errepikatzen direnak, hil ala bizitzearen gaia, airean geratzen diren imaginak, misterioaren, arimaren, errealitateaz bestalde dagoen zera horren adierazgarri direnak, muga galtzen den espazio idiliko horretan kokatzen diren imaginak, gizakiaren ametsak, gure herriaren ametsak, maitasun ametsak direnak akaso.
Txatarra, ohial zatiak, arropa, aulki puskak, lehioak.. eta bestelakoak ere erabili dituzu zure lanetan. Arte pobretzat ere jo da zure lana. Zerk hurbildu zaitu eremu hauen jorratzera, eta zer adierazi nahi duzu horien bidez?
Arriola izan zen honetan nere maisu handia. Bide berrien irekitzeko arras aproposak irudikatu nituen halako objetuak, bazterrera botatzen diren objetuak, eta plastikoki, espresiboki, aparteko aukera eskaintzen dutenak. Lehioak, ateak kasu, paisaia distorsionatu baten adierazle bezala ulertu behar dira nere obran. Atea, ireki, itxi egiten da, sartu, irten egiten da pertsona, eta hauetariko egoera bakoitzean gizakiak sikologikoki diferente jokatzen du, eta hor joku anitz sortzen da.
Azken bizpahiru urteotan collage-ak landu ditut, batipat alaba baten hazitzen ari naizela apenas bait dut sakontasun handiko obrak egiteko betarik. Egoera horrek bultzatu nau honetara. Joku estetikoetan nabil, papel puskak hartu, fotoak, eta nahastuz, irakurketa ludiko surrealisten egiten, gozatzen, duela urte batzutako gogortasun eta irudi mikatz haiek utzita.
Zer derizkiozu oraingo korronte berriez?
Oso momentu bizian murgildurik gaudela uste dut. Garai batean, Txillida, Oteiza, Mendiburu eta Basterretxea ziren bakarrak. Orain taldea izugarri handitu da. Jende anitz dabil oso gauza interesgarriak egiten, harrotasunez, ausardiaz, eta inportantea dena, etxeko mitoengandik askatuz. Garai batean ez zegoen beste erreferentziarik, ordea gaur leku askotatik jaten du artistak, hori bai, mitoak ahaztu gabe baina beste askatasun batez jokatzen du. Horrek, bestalde, egoera ekleptiko batean murgildu gaitu, inork ez daki non dabilen, bakoitza bere aldetik mugitzen da genio originalak izateko grinak bultzatuta. Hori inportantea da, baina zintzoki jokatu behar da; onartu beharra dago bakoitzaren originaltasunaren atzean mitoen erreferentziak egotea ezinbestekoa dela. Autentikoa izan behar da nahiz eta horrek ez duen bestea kentzen.
Finkatu al daiteke zer den euskal pintura? Finkatu al daitezke bere ezaugarriak?
Filosofia mailan planteatuz gero, arte beltzaz izendatu daitekeenik ba al dago? Ekialdeko arteaz mintzatu al gaitezke? Italiak ba al du Suizak ez duen arterik? Nik ez dakit honela planteatzeak merezi duenik ere. Nere ustean, funtsean, gure buruari zera galdetu behar diogu: Ni nongoa naiz? Nongoa sentitzen naiz? Nik kasu, euskalduna nahi dut izan eta herri honen iturrietatik edan. Era batera jazten dugu, itsasoa hor dugu, kolore grisak, azpilainuak, basoak, egurra... horietatik edan nahi dut, hemengoa naiz eta pintura da herri honen alde zertait egiteko dudan arma, autentikoa izanez.
J.J.PETRIKORENA
27-30

GaiezKulturaArteaPinturaPintoreakEGAÑA4
PertsonaiazEGAÑA4
EgileezPETRIKOREN1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Hezkuntza politiken “noraeza” geldiaraztea helburu duen taldea sortu du hainbat irakaslek: “Burokrazia jasanezina da”

Mikel Garcia Idiakez

“Joera bilakatu da, baina ez dago sukaldea eta egongela bateratzeko pisuzko arrazoirik”

Amets Aranguren Arrieta

Nolakoa zatekeen sekula eraso gabeko Palestina?

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Montanako (AEB) Auzitegi Nagusiko epaile anderea... euskaraz

Lander Arbelaitz Mitxelena

Joan zaitez...

Diana Franco Eguren

Azkenak

2025-01-19 | Urtzi Ugalde

Agur, amatxu

Hauek izan ziren nire azken hitzak zure lo arnas sakonean eskutik helduta ginela joan zinenean. Aparteko minik gabe, xume, duin, geratu zen betiko zure bihotza. Zuk nahi eta eskatu bezala. Guk nahi eta errespetatu bezala.

Jada hilabete, neguaren atarian, gaurik luzeenak diren... [+]

2025-01-17 | Ainhoa Mariezkurrena Etxabe

Amatasunaren giltzarik gabe

AMAK
Konpainia: Txalo teatroa.
Sortzailea: Elena Diaz.
Zuzendaritza: Begoña Bilbao.
Aktoreak: Intza Alkain, Tania Fornieles, Oihana Maritorena eta Iraitz Lizarraga.
Noiz: urtarrilaren 10ean.
Non: Itsas Etxea auditoriumean... [+]

2025-01-17 | Xabier Letona Biteri

Bayrouren aurkako zentsura mozioak porrot egin ondoren, Herritar Fronte Berria zatituta dago

Ostegun arratsaldean egin dute bozketa eta, aurreikusitako moduan, François Bayrou lehen ministroaren aurkako zentsura mozioak ez du aurrera egin. Izan ere, eskuin muturreko Batasun Nazionalaren sostengurik gabe, ez zuen aurrera egiteko aukerarik.

2025-01-17 | ARGIA

Hasi da denboraldia, Saizarren eta Alorrenenean txotxa irekita

Asteazkenean egin zuten ekitaldia Astigarragako Alorrenean, Sagardoaren Lurraldeak hala erabakita. Ostegunean egin du txotx hasierako festa propioa Usurbilgo Saizarrek.

2025-01-17 | Xabier Letona Biteri

Iruñeko Erorien Monumentuaren eraispena eskatzeko manifestazioa egingo dute larunbat honetan Iruñean

Talde memorialistek deitutako manifestazioa Erorien monumentuan hasiko da 18:00etan eta Gazteluko plazan bukatuko da. Amaierako ekitaldian El Drogas, Gran Ritxarson, Ilargigorri eta La Chula Potrak esku hartuko dute, besteak beste. Gaia orokorrean nola dagoen azaldu dugu... [+]

2025-01-17 | Oihane Artetxe

Urratutako haurtzaroa: indarkeria instituzionala gure testuinguruan

Gaur egun, emakumeen eta haurren ahotsei zilegitasuna kentzen dien kulturaren arrastoak diraute, haien esperientziak isilaraziz, haien oinarrizko eskubide eta beharrak minimizatu edo alde batera uzteko joera duen sistema baten barruan. Arazo horren adibide mediatiko bat Juana... [+]

2025-01-17 | Theo Montoya

Anhell69

MULTIMEDIA - dokumentala

2025-01-17 | ARGIA

Spoiler, gurasokeria, ziborg, santujale eta guakamole, Euskaltzaindiaren Hiztegiko azken eguneratzeen artean

2024ko bigarren seihilekoaren lanaren emaitzak jaso ditu Euskaltzaindiak. Forma berriak eta aurretik zeudenen osatzeak aurkeztu ditu. Forma berrietan, oraingoan, batez ere, sukaldaritzako hiztegia landu dute. EITB eta Berria-ko edukiak hartu dituzte iturritzat.

2025-01-17 | Bidasoaldeko Hitza | Ane Mendizabal Sarriegi

Jesus Carrera “diktadurak sortutako egoera bidegabeen biktimatzat” aitortu du Hondarribiko udalak

Jesus Carreraren erailketaren 80 urteurrenean udal adierazpena plazaratu dute Hondarribiko udalbatza osatzen duten alderdi politiko guztiek.

2025-01-17 | Aitor Aspuru Saez | Aiaraldea

Tokiko espezieekin osatutako basoa landatzeari ekingo diote igandean Arrankudiaga-Zollon

Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.

2025-01-17 | Antxeta Irratia

Dagoeneko 1.000 autoinkulpaziotik gora bildu ditu J’accuse kanpainak

Irunen autoinkulpazio sinadurak biltzeko deia luzatu dute San Juan plazan urtarrilaren 18an, larunbatarekin, 10:00etatik 13:00era. Urtarrilaren 26an «modu masiboan» Irunen hasiko den manifestazioan parte hartzera deitu dute eragileek, «migrazio politika... [+]

2025-01-17 | Gedar

Soraluzen ‘desokupei’ aurre egiteagatik deklaratu beharko du lagun batek

Ekainaren 5ean bota zituzten Desokupacyl enpresako bi matoi Sorazuletik, eta bi pertsona identifikatu zituen Poliziak. Urtarrilaren 29an deklaratu beharko du haietako batek.

2025-01-17 | Beranduegi

5x09: Pellonce eta Eki

MULTIMEDIA - Beranduegi

2025-01-16 | Xabier Letona Biteri

Ezezkoa eman dio Eskoriatza eta Aramaio arteko parke eolikoari Espainiako Gobernuak

Espainiako Gobernuko Trantsizio Ekologikorako eta Erronka Demokratikorako Ministerioak atzera bota du Statkraf multinazionalak Araba eta Gipuzkoa artean eraiki nahi zuen Itsaraz parke eolikoa.

2025-01-16 | Bilbo Hiria Irratia

Bizkaiko Foru Aldundiko langileen eta euskararen alde elkarretaratzea egin dute Bilbon

Euskalgintzaren Kontseiluak eta Bizkaiko Foru Aldundiko langileak elkarretaratzea egin dute langileen egonkortzearen eta euskalduntzearen alde.

Eguneraketa berriak daude