Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

igandea 2025eko otsailaren 16an

Arrazoiari baino gehiago sentimenduari lotzen zaio nere "pintura".

2021eko uztailaren 23an

Xabier Eganarekin elkarrizketan.
XABIER EGANA
Arrazoiari baino gehiago sentimenduari lotzen zaio nere "pintura".
Hogeitamar urte daramatzan arren pinturari lotuta inor gutxik ezagutzen du oraindik Xabier Egañak egin-duen lan bikaina. Arantzazuko paregabeko arte eskolaren urte hobenetan hainbat lan burutua, bertako Amabirginaren kapera kasu, etengabeko eboluzio batean murgildu den artista dugu, estilo konfundiezina sortu duena denboraren poderioz, sentido jatorrizkoan nahiz modernoan, aditu orok diotenez.
Galdera topiko-tipiko batez hasiko gara. Nondik sortu zitzaizun pintatzeko zaletasuna?
Ni, beste asko bezala, gaztetatik ondo margotzen zuen horietakoa naiz, baina besterik gabe. Gaztetan marrazkilari bezala gauza batzuk egin nituen eta hor bukatu zen dena.
Gerora, fraide egin nintzen, frantsiskotarra, eta apezgaitzarako ikasketak burutzen ari nintzelarik Zarautzen, arte plastikoetan sakontzeko zomorroa piztu zitzaidan berriro, eta esango dizut nola: medizinan erabiltzen dituzten koaderno horietako bat nere eskutara iritsi zen, orri goxo goxoak zituela gogoratzen dut, eta han marrazki batzuk egin nituen. Olitera filosofiako ikasketak egitera joan nintzenean Alvarez de Eulate margolaria ezagutu nuen, Kubatik etorri berri zena eta kreazio mailan indar handiz zebilena. Halako gizon bat ezagutzeak, kasu hauetan gertatzen den lez, osoro erakarri ninduen eta lehen aipaturiko koaderno horretan egindakoak erakutsi nizkion, eta bera izan zen aurrera egin nezan alimoak eman zizkidana.
Han zebilen ere kubatar bat, zeinak egurra lantzen zuen. Harengana ere hurbildu nintzen nere kezka plastikoaren asetzera. Kubatarrarekin zenbait obra kasualitatezko burutu nuela gogoan dut: Egur zati batzuk betuneztatu eta erre nituen. Alvarez de Eulateri erakustea izan zen hurrengo urratsa, eta berak argitu zidan Lucio Muñoz-en artelanen antza izugarria zutela nahiz eta nik ez nekien gizon hura zein zen. Nola diren gauzak! Sasoi hartan Arantzazun ari zen lanean. Lucio Muñozen liburuak erakutsi zizkidan eta liburuen bidez arteari begiak ireki nizkion. Segituan egurrezko tallak egiteari ekin nion, koloristak... Halaxe hasi nintzen nere bizitza artistikoa bideratzen. Aurrerantzean fraideek obra ofizialago zenbait egiteko eskaera luzatu zidaten. Hiru urte pasa nituen dinamika honetan, konbentuan eta egin beharreko berrikuntzak osatzen, horretara jarri ginen koadrila batekin, dekoratzera eta.
Picasso, zeharka bada ere, garai hartan ezagutu zenuen, ezta?
Eulatek berak utzi zizkidan Picassoren liburuak, eta liburuetatik deskubrimendu handi bat etorri zen nere begietarara. Hain zuzen ere, Picassok irudiak askatasun osoz marrazteko zuen gaitasun hura liluragarria egin zitzaidan, gorputzak erabiltzeko modua: hankaz gora, hankaz behera...
Arantzazun egin zenituen segidako urteak. Joxe Azurmendik, duela gutxi zure erakusketa batean aitatzen zuenez, Arantzazu izan da inoiz Euskal Herrian egin den arte tailerrik emankorrena. Zuretzat zer izan zen Arantzazu?
Hogeitasei urte nituelarik iritsi nintzen hara. Teologiari zuzendutako mundua zen hura, egoera sozio-politiko oso nahastu baten erdian aurkitzen zena; 65. urtea zen, eta orduan gertatu ziren Goardia Zibilaren eskutik Urbiako zelaien okupazioak. Hori medio arras sensibilitaturik aurkitzen ginen, egundako saltsa nabari zen gure artean, eta gauzak honela, arte plastikoak leku berezia hartu zuen gure zereginetan.
Nik egoera hartan margotzen jarraitu nuen, haserako Lucio Muñoz-en estiloari jarraikiz, hiru urte beranduago, 68an, Oteiza ezagutu nuen arte. Oteizarekin lokatza lantzen hasi ginen, eta kreazio zurrunbilo batean sartu nintzen.
Arantzazun, garaia bateko artista on guztiak bildu ziren. Puntako arkitektura egiten zen bertan, errealitate gatazkatsuaren islada zena, polemikaz jantzi zena gainera, balore berrien atzetik beti. Lucio Muñoz-ek egiten ari zen lan bikaina batetik, ezabatuak izan ziren Basterretxearen lanak bestetik, pintura soziala, erlijiosoa, politikoa nahasten ziren, egundoko tentsioa zegoen...
Zuk hamar urte beranduago, 76an, Arankazuko Amabirginaren kapera margotu zenuenean, bertako fraideen artetik kritika latzak jaso zenituen irudietan azaltzen ziren hiru gizonezko biluzien kontura. Arte erlijiosoa izan behar zuenari buruz eztabaidarik gertatu zen beraz?
Egia da arte erlijiosoa deitu denaren baitan bide berriak irekitzeko asmoa izan zela hura. Haserako maketa batean abtraktuaren bidetik abiatzea iruditu zitzaidan egoki, egurrezko pieza batzuk pinturarekin lotuz, baina Oteizak desanimatu ninduen, Arantzazun helakorik nahiko bazela eta errepikatzea zela argudiatuz. Arte figuratiboaren hiltotik jorratzea erabaki nuen orduan, bozetoak prestatu nituen eta ekin nion lanari, zeina hiru hilabetetan burutu nuen.
76. urtea zen, eta sasoi hartan egundoko eragina izan zuten nigan Txiki eta Otaegiren fusilaketek, eta sozialki bizi zen egoera harek, zerbait egin behar zela, ez zela egin behar... Kontextu horretan, Otaegiren hilarria egiteko eskatu zidaten eta egin nuen. Eta zera niozun, garai hartan egin nuen pintura fusilaketa hark nere baitan markaturik utzi zuen imagina latzez betea zegoen, bortxa zela, etab. Pinturaren bidez esperienizia hura teologizatzea nuen helburu, esperientzia hura berrirakurri nahi nuen teologia mailako klabeak erabiliz. Kaperaren eraiketan klabeetariko bat hortarik sortu zitzaidan.
Kapilaren gaiari atxekiz, gizon biluziak hegan marraztu nituelarik, pertsonaren askatasuna azaldu nahi nuen, muga hori behintzat, gizakia batzutan libro da eta horregatik azaltzen da biluzik. Finean, hor sortu zen eztabaida: hori arte erlijiosoa al da? Iruti horiek deboziorik pizten al du kristauarengan? Ordura arte sortutako imagineria guztia bestalde, santu eta mirarien inguruan mugitzen zen, eta karo, nereak beste zerbaiten adierazle ziren. Agian, ez nien argiro adierazi fraideei nere ideia; eta horretan saiatu nintzenean ez zidaten inongo kasurik egin. Horrek halako samintasun bat sortarazi zuen nigan.
Arantzazun sortzen al dira gerora zure obran etengabeki erabiliko dituzun erreferentziak?
Bai. Han sortu zen nere espresionismoa, Oteizaren eragin handia duena, Picassorena ere. Arantzazun bizitako urteetan ezagutu nuen Chagal ere "Paris Mach" baten bidez, eta orduntxe esnatu zen nigan koloreen mundua eta indarra. Chagal-en koloreez mozkor-mozkor eginda geratu nintzen. Guzti horiek osatu dute gerora nere pinturaren hizkuntza.
Nola ikusten duzu hogei urte beranduago Oteizarekin izan zenuen harreman hura?
Nere lan figuratiboetan batipat nabari daiteke bere eragina: Hutsuneak direla... Baina berarengandik jaso nuen aportaziorik handiena amesteko zuen eta duen kapazitatean datza. Oteizak ez zigun formularik erakusten galderak sortu baino, galderak eta galderak, akaso erantzun ezinak direnak. Kromlecha euskaldunon arima al da? Nik ez dakit, baina izan daitekeela amestea zoragarria gertatzen da. Sinbologiaren jokuan sartu ginen Oteizaren eskutik, lurrari lotuak zirenak, une politikoari, erlijiosoari erantzuten ziotenak, Euskadirekin lotutako kezkak azken finean.
Pentsatzen dut zure pinturak izan duela bilakaerarik duela 30 urtetik hona. Esaiguzu nola eboluzionatu duzun.
Nere pintura definitzekotan esistentzialista, espresionista dela esango nuke, arrazoiari baino gehiago sentimenduen mundura lotzen dena, eta bizipen politiko gogorren islada dena: Romero, El Salvadoreko arizapezpikoaren asasinaketak erabat unkitu ninduen adibidez; Pasaian hil zuten komandoaren gertaera bortitza egin zitzaidan oso; adiskide baten ETAko kide zen anaia poliziak akabatu zuenean ere zerbait lehertu zen ene baitan. Egoera guzti horiek present egon dira nere obran, baretu ezina gertatzen den zerbaiten adierazgarri gisa, egoera mikatzak...
Hasiera batean nere pintura erlijio kutsu handi batez busti zen lehen esan bezala. Azken etapa honetan berriz, 84tik aurrerantzean, krisi pertsonal latz batean sartu nintzelarik–fraide izateari utzi nion, emakume bat ezagutu nuen–etab, bestela margotu dut, kaotiko itxura batez, imaginak, sinboloak ere aldatu dira. Nere bizitza guztiz berritu den neurrian, beste oinarri batzutan funtsatu dut lana. Emakumea beste modu batez ikusten dut orain, etxea azaltzen da pinturatan, nere alaba...
Badira halere erreferentzia zenbait nere obra osoan etengabeti errepikatzen direnak, hil ala bizitzearen gaia, airean geratzen diren imaginak, misterioaren, arimaren, errealitateaz bestalde dagoen zera horren adierazgarri direnak, muga galtzen den espazio idiliko horretan kokatzen diren imaginak, gizakiaren ametsak, gure herriaren ametsak, maitasun ametsak direnak akaso.
Txatarra, ohial zatiak, arropa, aulki puskak, lehioak.. eta bestelakoak ere erabili dituzu zure lanetan. Arte pobretzat ere jo da zure lana. Zerk hurbildu zaitu eremu hauen jorratzera, eta zer adierazi nahi duzu horien bidez?
Arriola izan zen honetan nere maisu handia. Bide berrien irekitzeko arras aproposak irudikatu nituen halako objetuak, bazterrera botatzen diren objetuak, eta plastikoki, espresiboki, aparteko aukera eskaintzen dutenak. Lehioak, ateak kasu, paisaia distorsionatu baten adierazle bezala ulertu behar dira nere obran. Atea, ireki, itxi egiten da, sartu, irten egiten da pertsona, eta hauetariko egoera bakoitzean gizakiak sikologikoki diferente jokatzen du, eta hor joku anitz sortzen da.
Azken bizpahiru urteotan collage-ak landu ditut, batipat alaba baten hazitzen ari naizela apenas bait dut sakontasun handiko obrak egiteko betarik. Egoera horrek bultzatu nau honetara. Joku estetikoetan nabil, papel puskak hartu, fotoak, eta nahastuz, irakurketa ludiko surrealisten egiten, gozatzen, duela urte batzutako gogortasun eta irudi mikatz haiek utzita.
Zer derizkiozu oraingo korronte berriez?
Oso momentu bizian murgildurik gaudela uste dut. Garai batean, Txillida, Oteiza, Mendiburu eta Basterretxea ziren bakarrak. Orain taldea izugarri handitu da. Jende anitz dabil oso gauza interesgarriak egiten, harrotasunez, ausardiaz, eta inportantea dena, etxeko mitoengandik askatuz. Garai batean ez zegoen beste erreferentziarik, ordea gaur leku askotatik jaten du artistak, hori bai, mitoak ahaztu gabe baina beste askatasun batez jokatzen du. Horrek, bestalde, egoera ekleptiko batean murgildu gaitu, inork ez daki non dabilen, bakoitza bere aldetik mugitzen da genio originalak izateko grinak bultzatuta. Hori inportantea da, baina zintzoki jokatu behar da; onartu beharra dago bakoitzaren originaltasunaren atzean mitoen erreferentziak egotea ezinbestekoa dela. Autentikoa izan behar da nahiz eta horrek ez duen bestea kentzen.
Finkatu al daiteke zer den euskal pintura? Finkatu al daitezke bere ezaugarriak?
Filosofia mailan planteatuz gero, arte beltzaz izendatu daitekeenik ba al dago? Ekialdeko arteaz mintzatu al gaitezke? Italiak ba al du Suizak ez duen arterik? Nik ez dakit honela planteatzeak merezi duenik ere. Nere ustean, funtsean, gure buruari zera galdetu behar diogu: Ni nongoa naiz? Nongoa sentitzen naiz? Nik kasu, euskalduna nahi dut izan eta herri honen iturrietatik edan. Era batera jazten dugu, itsasoa hor dugu, kolore grisak, azpilainuak, basoak, egurra... horietatik edan nahi dut, hemengoa naiz eta pintura da herri honen alde zertait egiteko dudan arma, autentikoa izanez.
J.J.PETRIKORENA
27-30

GaiezKulturaArteaPinturaPintoreakEGAÑA4
PertsonaiazEGAÑA4
EgileezPETRIKOREN1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

“Bukele diktadorea da, baina milaka pertsonaren bizimodua askoz hobea da egun duela hiru urte baino”

Maria Ortega Zubiate

“Hezkuntza sailburuaren determinismo teknologikoak kezkatzen gaitu: bai ala bai sartu behar da, modu akritikoan”

Mikel Garcia Idiakez

Efemeridea: Joxe Arregiren gorpua sekretuan hilobitik atera eta torturaren froga bilakatuko ziren argazkiak egin zizkioten

ARGIA

Inauteriak 2025 oinarrizko egutegia

dantzan.eus

Efemeridea: Mildred Harnack idazlea gillotinatu zuten Hitlerren aginduz

ARGIA

Azkenak

2025-02-16 | Artedrama Arte Eszenikoen Plataforma

Autokarabanie

MULTIMEDIA - Antzezlana

2025-02-15 | Iratzar Fundazioa

Abertzaletasuna. Aita hil, bai ala ez?

MULTIMEDIA - solasaldia

2025-02-14 | Inaxio Mendizabal Arrese

Harrera premia aurreikusiz Zumeta margolaria

Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]

2025-02-14 | Xabier Letona Biteri

Trump-ek distentsio nuklearra eskaini die Errusia eta Txinari

Bi herrialdeekin arma nuklearrei buruz hitz egin nahi du AEBko lehendakari Donald Trumpek, ostegun honetan bere bulegoan kazetariei jakinarazi dienez.

2025-02-14 | Lander Arbelaitz Mitxelena

Sexu jazarpena leporatu dioten EHUko irakaslea eskoletatik kanpo utzi du errektoretzak

EHUko Errektoretza Taldeak hedabideetara igorritako ohar baten bidez jakinarazi du neurria: "Unibertsitateak baieztatzen du salatu duten irakaslea jada klaseetatik at dagoela eta ez dela fakultatera joango kasua argitu arte".

2025-02-14 | Xabier Letona Biteri

AHT Hego Euskal Herrian: 15.000 milioi euroko inbertsioa Irunera abiadura handian iristeko?

Abiadura handiko trenaren aurkako manifestazioa egingo dute Iruñean larunbat honetan AHT Gelditu plataformak deituta, 12:00etan Diputaziotik abiatuta. Castejon eta Iruñea arteko trenbidearen eraikuntza lanek aurrera jarraitzen dute eta Espainiako Garraio... [+]

2025-02-14 | Udane Barinagarrementeria Laka

Emeadedei + Mahl Kobat

Gutaz ari dira

EMEADEDEI + MAHL KOBAT
NOIZ: otsailaren 2an.
NON: Zuiako gaztetxean, Murgian.

----------------------------------------------------

Iazko irailaren 20an izan genuen lehen aldiz musika kolektiboaren berri, sortu berri zuten sare sozialeko profilean: “Hemen da Hil da... [+]

2025-02-14 | ARGIA

Adin txikiko beisbol jokalari bati musu emateagatik entrenatzaile bat kondenatu dute

Adin txikiko neskak 2023an salatu zuen entrenatzaileak hiru aldiz musukatu zuela bere baimenik gabe. Nafarroako Probintzia Auzitegiak Iruñeko epaitegiak ezarritako zigorra baieztatu du. Entrenatzaileak ezingo du harreman zuzenik izan adin txikikoekin inongo lanbidetan eta... [+]

2025-02-14 | dantzan.eus

Inauteriak 2025 oinarrizko egutegia

Kaskarotak eta maskaradak urtarriletik dabiltza martxan, Malerrekakoak etorri dira segidan eta pixkanaka han eta hemen ospatu dira inauteri festak. Aurten, ordea, data nagusiak berandu datoz oso; Kandelaria egunean Hartza esnatu zen, baina ilargiari begiratu eta beste pixka... [+]

2025-02-14 | Parean Elkartea

Sustraietatik eraldatuz

MULTIMEDIA - dokumentala

2025-02-14 | Sustatu

Itzulinguru ikerketa: itzulpen automatiko aurreratuak nola eragiten dio euskarari?

Sozioluinguistika Klusterrak, zenbait erakunderen laguntzarekin eta Asier Amezaga, Eduardo Apodaka eta Asier Basurtok landutako lanean, Itzulinguru izeneko proiektuaren emaitzak argitaratu ditu. Itzultzaile neuronalek (azken belaunaldiko itzultzaile automatikoak, zeinak euskaraz... [+]

2025-02-14 | Euskal Irratiak

David Gramond

“Gizartea beldurrarazteko baliatu zuten tortura, militantziari uko egiteko”

Otsailaren 13a Torturaren Kontrako eguna izanki, Euskal Herriko Torturaren Sareak gutun publiko bat igorri du. Poliziek torturatu euskal jendeen lekukotasunak bildu, eta aitortza egiteko xedea du sare berri horrek Euskal Herri osoan. Torturatuak izan diren 5.000 pertsonei... [+]

2025-02-14 | Gedar

Munichen, manifestazio sindikal bat harrapatu eta gutxienez 21 pertsona zauritu ditu gizon batek

Ibilgailu baten bidez, Ver.diren protesta batean zeuden manifestariak aurretik eraman ditu. Duela egun gutxi, supremazista zuri batek 11 pertsona erail zituen Suedian.

2025-02-14 | Aiaraldea | Txabi Alvarado Bañares

Gizon bat atxilotu du Guardia Zibilak Amurrion, hildako bi agenteren kontura sare sozialetan barre egitea egotzita

"Polizia hila, baratzerako ongarririk onena" idatzi zuen atxilotuak sare sozialetan, eta lau milioi jarraitzaile baino gehiago ditu bere profilak, Guardia Zibilak azaldu duenez.

2025-02-14 | Xabier Letona Biteri

Iruñeko Laba, agur labur bat, irailean indarberrituta itzultzeko

Larunbat honetan itxiko dute Laba ostatua Iruñeko Gazteluko plazan eta, bitxia bada ere, egun osoko festarekin ospatuko dute itxiera, agurra ez baita behin-betikoa: Labak ondoko Windsor tabernarekin bat egingo du, obrak hastera doaz, eta beranduenez irailean berriz... [+]

Eguneraketa berriak daude