"Kultura hitz dekoratiboa bilakatu da"


2021eko uztailaren 16an
Benito Lertxundiri elkarrizketa.

BENITO LERTXUNDI
"Kultura hitz dekoratiboa bilakatu da"
Rara avis atipikoa, kantagintza tradizionalaren azkenetariko profeta, Benito Lertxundi "Pazko gaierdi ondua" diskoa kaleratu berri du oraintsu ohizko doinu herrikoi eta zeltaz jorraturik. Bere musikaren ildoan, Benito sentsibilitatea eta hunkimendua trebatzen saiatu da berriro, baina geldiune labur bat hartuz, euskal kulturaren egoera dekoratiboa eta komunikabideen jarrera salatzen ditu hurrengo elkar hizketan, zenbait pertsonaren konportamendua aireratzen duen bitartean.
Oraintsu "rara avis" bezala kontsidera izan zaituzte Madril aldean. Egia al da Benito honelako espezimen arraroa dela?
Madril aldean beti egiten dituzte honelako gauzak. Propio ez diot beste inongo arrazoirik aurkitzen, baina beno. Norberak bere joera desberdinak ditu, baina ene kasuan neronek ere ez nuke jakingo nola definitu neure estiloa. Beharbada, gehiago arritzen nau munduan, eta Espainian zehar batez ere, ematen ari den erreziklajea; hau da, gauza bat bere agerpen edo agotamendura iristen denean prozesu bat ematen dela, ur lodietara arrimatuz beti ere. Joera hori, gutxienez, susmagarri egiten zait. Korronteen alde ibili beharreko portaera besterik ez zait iruditzen, gaur joera zer den hartara jo, eta hori aidatzen denean, beste batera zuzendu. Aldaketa horiek, ez bakoitzaren hizkuntza sendotzeko ematen diren garapen pausuak, aldakuntzak baizik, sospetxagarriak egiten zaizkit, fideltasunaren aldetik begiratuta.
Azken finean, gustatzen zaidan musita mota baten zerbitzuan jartzea da. Printzipioz, ez dut gehiegi maite musika konkretu baten zeharo espezialista bihurtzea, eta ez bestearena. Horregatik, sarri askotan esan ohi dut hanka bat leku batean dutela eta bestea, beste batean. Denetarik nati dut egin, neu eta neure gustoen modura.
Gusto horien barruan, ordea, musika herrikoiak leku zabala betetzen du.
Musika herrikoian hanka bat daukat beti, batzutan erdizka, bestetan ene kabuz sortutakoak trebatzen, baina beti hor nago. Musika herrikoia deskubritu nuenetik, izan ere, musikaren nolabaiteko funtsa eta ama dela ohartaraztera heldu bait nintzen.
Baina ez al duzu pentsa egungo poesia gaztean oinarritutako gai berriak inoiz tajutzea?
Poesian badut halaber neure gustoa. Estiloa baino poesiaren arima maite dut, alegia zer dion poesia horrek, zer mundu ukitu nahi duen edo zer nolako sentsibilitate mota isladatzen duen. Eta gehienetan, neronengandik irten den edo irten litekeen moduko zerbait da, nahiz beste batena izan. Niretzat gustagarri den mundu hori ukitu duen norbaitek, baldin eta ukitu badu, horixe bera neureganatzen dut. Beraz, egun lantzen den egituran berak trebatutakoa deigarri ez bazait egiten, formagatik behintzat ez dut erabiltzen.
Eta forma horien harian, izan duzu halako eboluzio edo garapen bat...
Nirekiko barneegi nago eta ez dut argi ikusten honela neure norabide eta lana, pausu batzu izan ditudala ederki askorik igarri arren, egiteko moduan bereziki. Gauza horiek, dena den, hobe aztertzen dira kanpotik, eta norbaitek neuk baino askoz argiago izango du ene obra eta bere garapena. Gardentasun falta da, beharbada.
Nola aurkitzen zara "Pazko gairedi ondua" diskoa burutu ondoren?
Diska guztietan bezalaxe, oraingoan ere azken momentuan ez naiz gustora gelditu, kantari kasik guztiei gertatuko zaien legez. Inpresioa antzekoa da normalean; grabaketa hasterakoan gehiago estimatzen da bukaeran baino. Eta egoera eta baldintza bortxatuetan aditzeagatik izango da akaso. Diskoarekin errekonziliatzeko pare bat hilabete igaro beharko ditut orain bera entzuteke, eta hau lan guztiekin gertatzen zait. Orduan, obra baloratzeko kondizioetan zaude.
Lehengo zenbait diskoren antzera, azken honek mundu zeltikoaren eragina duela dirudi?
Nik ez dut halafede, eragin hori ukatzen. Baina, esate batera, Nafarroako bi aire edo doinu sartu ditugu, eta norbaiti O'Carolan-en musika zela aitortu diodanean ez dit inolako zalantzarik erakutsi. Arazoa eta tema aspaldikoa da, hainbat musikologo aritu delarik gaiaren inguruan. Francisco de Gascuek, kasu, Bretainia, Irlanda, Euskal Herria eta beste paraje batzutako musika hartu zuen eta psikolojikoki konparaketa egin zuen; azterketaren ondorioz, %65a inguru erro edo enbor berekoa zela atera zitzaion. Hori zergatik? Ez dakigu.
Nolanahi ere den, famili edo kidetasuna badago, egon, bi kultura musikal hauen artean. Hau guztiau, garaiz garaiko eztabaida izan da. Gascuek datuok demostratu zituenean, euskaldunok jatorrizko ezer ez dugula azaltzen hasi zen, dena kanpotik hartzen genuela, baina Azkuek zorrotz erantzun zion arguadiatuz: batzuentzat aski dela gure kulturan beste kulturan gertatu den antzeko zerbait nabaritzea, gu beti besteen zerbitzuan egon garela baieztatzeko. Baina zegatik ez alderantziz? galdetzen zuen honela Azkuek. Gauzak honela, oso bitxia da dena. Guk eredu diskografikoa daukagu, irlandarra edo bretoia esaterako, gurea baino lehenago; baina, orduan, hartzen baditugu hemengo doinuak eta tratamendu berdina ematen badiegu, emaitza berdin berdina izaten da. Hori berezkoa da. Azken diskan, aitzitik, kanta irlandar jenuino edo jator bakarra agertzen da. Garrantzitsuena, bi kultura eta mundu hauetan sentsibilitate mota berdintsua dagoela da.
Benitoren kantaren bigarren harrobia Zuberoa eta bertako doinu herritarrak izan dira.
Zuberoa deskubrimendua izan zen niretzat garai batean. Bere kantagintzatik aparte, kantu mota hori oraindik bizirik zegoela somatu nuen, zenbait tokitan musikologoen esku baino geratu ez denean.
Zu zeu musikologo edo ikerlari antzekoa zera baita ere, ezta?
Ikerlari baino gehiago intuizioarekin mugitzen naiz. Zerbait aditu eta neure kantatzeko modutik pasatzen dut, besterik gabe. Atharratzeko Jauregia edo Jaun Barua, adibidez, ahaztua eta galduta zeuden eta neronek berreskuratu nituen, baina ez dut bestela musikologo paperik burutu. Herri honen tradizio bizitasuna miresgarria da, eta lehendabizikoz, pastoral batean ohartu nintzen horretaz.
Baina zeure joera herritarrak haustura edo etena jasan zuen "Gaueko ele ixilen baladak" diskarekin. Zergatik?
Baina Altabizkerren bertan badago geroxeago etorriko den beste joera. Baladek beste modu edo talante bat dute, baina konstanteak beti mantentzen dira. Nik egiten ez dudana zera da, alegia, diska aro edo etapa bezala kontsideratu; ez dut hori uste. Obra honela irten da epe batean, baina berak behar du bere denbora bat. Sarri askotan, gainera, zenbait material kanpoan geratu zait teknikaren exijentziagatik, eta kanta guzti horiek diskan sartu izan banitu, emaitza, beharbada, guztiz desberdina zatekeen. Bestalde, diskoz disko sailkapena egitea ez da komenigarria, diskoa urrats bat baita eta epe horretan badago beste edonolako kanturik. Honek ez du historia berezirik. Azken disko honetako kantu asko barianteak dira. Eta barianteetatik aparte erro batzuk daude, joera herrikoiak, eta denak nahastu egin ditut.
Kantagintza herritarren artean, egun bateren batzuk soilik geratzen zarete, azken profetak nolabait?
Gaur egun Europa osoan gertatzen ari den fenomenoa da hori, ezen mundu zelta bertan, halako profesionalizazio maila egon den lurralde bakarrenean, desagertze prozesua jasan dute. Eta lotsagarria da, egun, Botiven bezalako banda ikusgarria kalean jotzen aritzea diruaren truke. Benetan, uler ezin dezakedan gaia da. Eta hau Irlandan ari da gertatzen! Pentsa honela nola gabiltzan gainontzeko guztiok.
Hala ere, herriaren historiaz mintzo diren historiak minoria batentzat izango dira beti. Gaur egun egiten da baita ere musika herrikoia, eta finean, gustatu edo ez gustatzean dago kakoa. Atzetik beste batzu etor daitezke, baina...
Aldaketak ordea nabarmenak izan dira?
Jokabidea asko aldatu da, musikoaren bizibidea bezalatsu. Lehen, herriak parte hartzen zuen zuzenean ekitaldiak antolatzeko, eta honela, leku bakoitzean gauzak aurrera ateratzeko moduko talde ugari aurkitzen zen. Orain, berriz, erakundeak etorri dira, eta berauek ez dituzte honelako gauzak maite, konpromezu edo kontzientzia txarrez burutzen dituztelarik. Kultura, azken finean, hitz dekoratiboa bihurtu da.
Ze zentzutan esaten duzu hori?
Instituzioetatik ez da kultur politikarik nabari, ez musika alorrean behintzat. Aldundiek antolatu zuten "Herriz herri"ren ekitaldi batean, esate batera, honako anekdota kurioso hau gertatu zitzaidan: joan nintzen Basauri aldera kontzertua eskaintzera, eta guztia ongi zegoen ala ez galdetu zigun bertako zinegotzi batek. Baietza jasotzean, handik bazihoala aitortu eta akaso bueltaren bat emango zuela adierazi zigun, baina seguru asko jende gutxi agertuko zela; izan ere, asti gutxi izan zuten ekitaldia antolatu eta prestatzeko. Honen aurrean, zer esan dezakezu? Ba, hurrengoan txekea etxera igortzeko, erridikulua egin aurretik. Zentzu honetan, boikota egin nion beste behin edizio bati.
Gauzak honela, zertarako nahi ditugu euskal erakundeak, telebista, irratia eta beste hainbat makinazio, jendea euskal kulturatik urruntzen eta aldentzen ari baldin bada...
Finean Komunikabideek garrantzia haundia izan dute herriaren urruntze prozesu honetan. Komunikabideek markatzen bait dute egun kultur bidea, izugarrizko indarra dutelarik. Anekdota tamalgarriei segituz, gogoratzekoa da lehengoan Baionatik natorrela gertatu zitzaidana. Kotxean nindoala irratia piztu eta hara non esaten duen Malagako uholdeen berri eman ondoren: "Orain atzerriko albisteak ekarriko ditugu", eta Poloniako informazioa irakurtzen hasi zen. Baina, nola liteke honelakorik!
Nola ikusten duzu bada euskal komunikabideak, telebista eta irratia bereziki?
Hasiera batean esperantza haundiak sortu zituzten, baina egun gertatzen dena begi bistakoa da. Irrati eta telebista bi kate dauzkagu, bata euskaraz eta bestea gaztelera hutsez, eta kasu bietan erdarazkoa nagusitzen da. ETB Espainiako telebistaren sukurtsala bilakatu da, hango saio txarrenak kopiatzen dituelarik. Zertarako nahi dugu beraz telebista? Saran musika talde madrildar bat entzun ahal izateko "Plazarik plaza" programan gertatu bezala!
Berriki, ordea, mahai inguru batzutan ikusi ahal izan zaitugu. Zer nolako esperientzia izan da?
Gehiago ez noa bertara. Joan aurretik beldur handia nuen telebistara joateko, baina bukaeran baiezkoa erabaki nuen. Nolanahi ere, nik debatea nahi nuen, eztabaida gauza probetxugarria baita. Ez da pentsatu behar debatitzen den bakoitzean haserrea sortu behar denik, ezta urrik ere; gauzak sakondu egin behar dira, eztabaidatu, eta ez sinplekerik esatea bertara abiatu, jende askok ikusten baitu telebista egunetik egunera.
Sakontze hau ordea ez da aipaturiko mahai inguruetan ematen. Azkenekoaren ostean horixe bera esan nion Amatiñori, nere iritziz ezin bait da "Lecturas" bat egin; horrexegatik egin diet uko halako programei.
Azkenik, zer deritzozu Imanolen inguruan sortutako mugimendu guzti horri?
Lehenbizi aipatu behar dut, gai guztia sortu zenean "ja" esateko asmorik ere ez nuela, baina azkenean dantzan jarri naute neuri ere. Printzipioz, ez naiz gremioen aldekoa, gremioekin ez naizelako erlazionatzen, pertsonekin baizik. Hortik abiatuta, ez nago halako ekintza baten alde; ekintza, bestalde, protagonismo maila handikoa eta.
A.GOSTIN M.ARRIETA
27-30

GaiezKulturaMusikaMusika modePertsonakAbeslariakLERTXUNDI1
GaiezKulturaMusikaArgitalpenaDiskoak
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaDiskoak
PertsonaiazLERTXUNDI1
EgileezGOSTIN1Kultura
EgileezARRIETA5Kultura

Azkenak
LAB: “Klase elkartasunaren oinarrizko printzipioa da langile migranteei harrera egitea”

Botere sindikalaren inguruko bigarren azterlana argitaratu du Ipar Hegoa fundazioak. 2016an argitaratu zuen lehena eta, beraz, orain 2016 eta 2023 arteko eboluzioa ikus daiteke. Ondorio nagusien berri emateko prentsa agerraldia egin dute ostiral honetan LABeko koordinatzaile... [+]


2025-01-03 | Leire Ibar
Etxegabetzeko arriskuan daude bi familia Burlatan

Burlatan, Nafarroan, bi familia euren etxeetatik kaleratuak izateko arriskuan daude. Iruñerriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak azaldu duenez, familia bat putre-funts batek bota nahi du, alokairu kontratua berritzea ukatu diolako; beste familia, berriz, etxejabeak bota... [+]


WordPress-en formularioak sortzeko Ninja Forms plugina euskaratu du Iametzak

WordPress-en formularioak sortzeko Ninja Forms pluginaren euskaratzea utzita zegoela ikusita, Iametzak bere gain hartu du itzulpena eguneratzeko lana.


Analisia
2025ean etxebizitza zer?

Urte berria hasi dugu, baina etxebizitza arazo oso potoloa bihurtu zaigula aspaldi honetan, hori ez da berria. Hala ere, azkenaldian zabaldu diren datuak ikusita, 2025a mugarri bat markatzekotan dela esan daiteke, eta iragar ezinak diren ondorio sozial eta politikoak antzeman... [+]


Boli Kosta: Frantziako armada kanporatzen duen zazpigarren estatu afrikarra

Joan den asteartean, hilaren 31n, Boli Kostako presidente Alassane Ouattarak iragarri zuen bertan behera utziko zituela Frantziarekiko harreman militarrak. Horren ondorioz, datozen asteetan 1.000 bat soldadu frantses atera beharko dira herrialdetik.


2025-01-03 | Leire Ibar
2025etik aurrera, Hego Euskal Herrian alokairuak gehienez %2,2 igoko dira berritzean

Espainiako Estatistika Institutuak erreferentziazko indize berria argitaratu du urtarrilaren 2an. Horren arabera, alokairuen prezioak gehienez %2,2 garestitu ahalko dira urtean. Indize hau 2023ko maiatzaren 25ean indarrean sartu zen Etxebizitza Legearen ondorio da, eta data... [+]


2025-01-03 | Gedar
Pertsona afroamerikar bat kolpeka erail dute kartzelariek AEBetako espetxe batean

Hiru funtzionariok jipoitu zuten Robert Brooks, eskuak bizkarrera lotuta zituela. Hurrengo egunean hil zen, eta autopsiak dio asfixia izan zela heriotzaren kausa.


2025-01-03 | ARGIA
Surf irakasle batentzat 85 urteko kartzela zigor-eskaera, adin txikikoei sexu gehiegikeriak egiteagatik

Gipuzkoako Fiskaltzaren ustez, 40 urteko irakasle hondarribiarrak 9 eta 17 urte arteko hamaika adin txikikori sexu gehiegikeriak egin zizkien 2011 eta 2021 urte artean. 2021ean kartzelatu zuten, bere sei ikaslek salaketa jarri eta gero.


2025-01-03 | Jon Torner Zabala
Espainiako Pilota Federazioa
“Eskura dauzkagun lege-erreminta guztiak baliatuko ditugu Espainiaren eskubideak babesteko”

Askok espero zuen moduan, Nazioarteko Pilota Federazioak Euskadikoa onartu ostean eskubide osoko kide gisa, Espainiako kirol-erakunde, alderdi politiko edota hedabideek erabakiaren aurkako oldarraldia hasi dute, nork beretik presioa eginez. Ostegunean, Espainiako Pilota... [+]


Euskararen kontrako oldarraldia salatzeko pintaketak egin dituzte epaitegietan eta CCOO eta UGTren egoitzetan

Baionako eta Donostiako epaitegiak margotu ostean, ostegun gauean Eibarko epaitegian pintaketa egin dute zenbait ekintzailek. "Oldarraldia gelditu" idatzi dute eta pintura berdea jaurti diote eraikinari. Abenduan, CCOO sindikatuaren egoitza ugari margotu dituzte, baita... [+]


Segi dezala akelarre antifaxistak

FERMIN MUGURUZA  40. URTEURRENA
Noiz: abenduaren 21ean.
Non: Bilbo Arenan.

-------------------------------------------

Urtero janzten da festa giroz Bilbo abenduaren 21ean. Sagardoa eta taloa protagonista, San Tomas eguneko azoka eguna da. Aurten, gainera,... [+]


Zunda bat Eguzkitik inoizko gertuen igaro da, arrakastaz

NASAren Parker zunda 6,1 milioi kilometroko distantziara arte gerturatu da Eguzkiaren azalera, bere misioaren lehen gerturatzean. Hala, Eguzkitik inoizko gertuen egon den objeku artifiziala bilakatu da. 692.000 kilometro orduko abiaduran igaro da, eta jasotako datuak funtsezkoak... [+]


Kultur transmisioa feminismotik zikloa izanen dute asteburuan Beran

Goldatz talde feministak antolatua, ortziralean, urtarrilaren 3an, Jantzari dokumentala proiektatuko dute Beralandetan (17:30ean) eta biharamunean, urtarrilaren 4an, Berako bestetako tradizioak aztergai izanen dituzte Maggie Bullen antropologoarekin leku berean (10:30).


Eguneraketa berriak daude