Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

asteazkena 2025eko otsailaren 12an

HEBRAIERAREN BIRBIZKUNDEA SUSTRAIETARA ITZULI

2021eko uztailaren 23an

Mordechai eta Yael Mishor-ekin elkarrizketa
HEBRAIERAREN BIRBIZKUNDEA SUSTRAIETARA ITZULI
Jerusalengo auzo berri batetan bizi dira Mordechai (Moti) eta Yael Mishor. Seme bat, Ilay, eto alaba bat, Tehila. Israel-en independentziaren belaunaldikoak dira Moti eta Yael. Diasporako milioika juduren inmigrazioaren('áliyah'= igoeraren)oldezko fenomenoa oso-osoan ezagutu eta bizi izan dute, eta israeldar berri guzti horien hizkuntzazko herritartze-lanean saiatu izan dira.
Gaur egun Hebraieraren Akademan dihardu Moti-k, hizkuntzaren hiztegi historikoa egiten; 25 urte daramatza Yael-ek ulpan (helduei hebraiera irakasteko eskola) batetan. Biekin izan dugu elkarrizketa.
ARGIA.– Urte asko daramatzue hebraieraren birbizkunderako, berreskupenerako lanean. Zer da zuentzat hebraiera?
MORDECHAI.– Diasporan jaio nintzen ni; neure Herriarekin eta beraren kulturarekin bat egiteko bidea izan dut hebraiera. Judu-herriaren, Herri osoaren hizkuntza da hebraiera. Euskaldunek, hain zuzen, beste inork baino hobeto uler dezakete hizkuntzaren eta naziotasunaren arteko lotura hori. Hebraiera neure lanbide bihurtzean, horren ikuspegi teknikoagoa hartu dut, eta gauza oso jakingarriak ezagutzera iritsi naiz: nola juduek beren kulturazko sorieta beste hizkuntzetan ere sortu duten, herriarentzat hurbilagoko ziren hizkuntzetan; baina hebraieraz landutako kultura bakarrik igaro da tradizio eta ondare nazionalera.
A.–Sionismoko guragoren batzuk hebraiera ez baina alemana proposatzen zuten etorkizoneko judu-estatuaren hizkuntzatzat. Gaurko egoeratik begiratuta, nola ikusten duzue aukera hura?
M.–Hebraiera hizkuntza ofizial, normal eta moderno bilakatua dagoen honetan, denok gara jakintsu eta zentzuzko. Baina garai hartan zoroek bakarrik pentsa zezaketen hori. Hebraiera hizkuntza mintzatu moderno bihurtzea anomalia izan da. Miraria.
A.–Zure aldetik erantsi nahi al duzu ezer, Yael?
YAEL.–Bai. Nik neuk jatorrizkoa dut hebraiera, eta, beraz, normala gertatu zait beti; geroago bakarrik, gure hizkuntzari gertatu zitzaiona ikasi nuenean, konturatu nintzen, hebraiera, neretzat eta gure Herriarentzat oso garrantzizkoa dela. 25 urte daramatzat ulpanean hebraiera irakasten; hementxe daukat neure klaseko ikasleen zerrenda; 20 lagun dira, estatu ezberdin guzti hauetatik etorriak: Australia, Sobiet Batasuna, Argentina, Txile, Turkia, Errumania, Frantzia eta Hungaria. "Xalom!" edo antzeko zerbait esaten besterik ez zekiten hebraieraz. Herriaren hizkuntzarik gabe etorri dira Herri honetara, bertako bizitzan partaide izatera. Neuretzat oso hunkigarria da horiei gure Herriaren hizkuntza irakastea, eta hilabetearen buruan talde hebraieradun bihurtzea.
A.–Baina zer gerta zitekeen, hebraieraren ordez, Israel estatuak ingelesa edo alemana aukeratu balu hizkuntza ofizialtzat?
M.Y.–Ez, ez; horrek ezin zezakeen aurrerabiderik izan. Herzl sionismoaren aitak erabili zuen erabili buruan, Judu-Herriarentzako lurraldea eta estatua Ugandan edo kokatzearen aukera; jendeak bazekien, ordea, horrek ez zuela irtenbiderik; gauza bera, ingelesa edo alemana aukeratu izan balitz. Zer egin behar genuen ingelesarekin? Gure sustraien partea dugu hizkuntza; hebraierak batzen gaitu judu guztiok.
A.-Zera esan nahi du horrek: zuentzat elkarrekiko komunikazio-tresna baino zerbait gehiago dela hebraiera, ezta?
Y.–Bai, gure Herriaren sustraietara, gure arbasoen sustraietara itzultzea da. Diasporatik datozenak hizkuntzaren bidez beren aberria aurkitzen dute. Horixe da horien sentipena, zalantzarik gabe.
M.–Eta hebraiera ikastean, beren azpiko tradizio aurkitzen dute; izan ere, sinagogako, otoitzeko edo liturgiako hizkuntza hil gisa erabili duenak hebraiera, ulertu gabe sarritan, gaurko hizkuntza bizi gisa ikasten duenean, berehala lotzen ditu ikasten dituen hitzak, berak dakarren tradizioarekin. Oibartzun oso bizia dute berarentzat hitz horiek.
Y.–Horixe gertatzen zaie beren izena juduaren esanahia ezagutzen dutenean ere.
A.–Baina, Yael, zuk uste duzu, hebraierarik gabe datozen guzti horiek, beren lanerako edota gizarte berrian bizitzeko beharrezkoa ez balute, eta ingelesez bizitzerik balute Israelen, hebraiera ikasteko gogorik izango luketela?
Y.–Begira, Israel arazoz eta buruhaustez betetako Herria duzu. Hona ez dator inor txokolatea jatera. Oso zaila da Israelen bizitzea. Bestelako zailtasunen artean hebraiera ikasi ere egin beharra daukala badaki hona datorrenak, eta horretarako gogo eta erabakiarekin dator.
A.–Motibazio nazionala duela adierazi nahi duzu, eta beraz horrexegatik ikasi nahi duela hebraiera?
Y.–Hori da. Bestela ez litzateke etorriko hemen bizitzera. Sobiet Batasuna utzi eta AEBra doazen juduek ez dute horrelako motibaziorik; eta ingelesa ikasten dute han. A.–Zuen lanaz mintzatu behar dugu. Moti, zu Akademian hasi aurretik, hebraiera irakasten ihardun zinen, militantzia hutsez. Eman, mesedez, horren berri.
M.–Argentinan bi eskolatan ibili nintzen aldi berean: eskola estatalean eta eskola juduan. Azken honetan hebraieraz ikasi nuen. Ondoren Jerusalenera etorri nintzen, hemengo instituto batetan neure hebraiera hobetzera - artean neure inmigrazioa edo aliyah egin gabe nengoen-. Institutu horretan ezagutu nuen Maimon izeneko gizona. Hemengo gazte-taldeak biltzen zituen berak, Israelera etorri berriei hebraiera irakastera beraien herri edo herrixketara eramateko. Hortxe eman nuen neure izena. Bera buru, astean behin, halako lekuan elkartzen ginen, autobusa hartu eta han joaten ginen pozik. Zer egin behar genuen argi jakin gabe, Maimon-ek esandako instituzio publikoaren bateko geletara edo etxe pribatura banatzen ginen: hitz batez, esertzeko aulkiren batzuk aurkitzen genituen bazterrera. Inguratzen zirenei irakasten hasten ginen: oso hastapeneko gauzatxoak, hitzik erabilienak, esaldi motxak... eta jartzen zizkiguten galderei erantzuten saiatzen ginen.
A.–Militantziazko lana, nolanahi ere?
M.–Bai; ez genuen ezer kobratzen. Baina militanteena eta miresgarriena gure maisu eta eragilea genuen: Maimon jauna. Israelgo parlamentuko takigrafoa zen bizibidez. Hebraieraren irakastea nolabaiteko misiotzat hartzen zuen. Horrela, urtetan. Harrigarria benetan!
A.–Nola elkartzen zenuten jendea herrietan?
M.–Herritar guztiek zekiten aurretik Maimon iristeko zela bere neska-mutilekin. Kantuz sartzen ginen herrira eta kantuz hartzen gintuzten herritarrek. Hebraiera irakasteaz gain, gure egitekoak bazuen bestelako laguntza sozialaren zentzua ere, hainbat buruhauste bait zituzten diasporatik herriratu berri haiek.
-A.–Geroagoko urtetan Israelera bizitzera etorri zinen, Moti; eta 67tik hona Hebraieraren Akademian diharduzu, hizkuntzaren hiztegi historikoa egiten.
M.- 63an etorri nintzen ni bizitzera Israelera. Hebraiera sakontzen saiatu nintzen Unibertsitatean. 67an, Ben Haim irakasleak, eta Hiztegiaren zuzendariak, samaritarren aramaierari buruzko neure lana ikusi ondoren, Akademiaz eta beronen hiztegi historikoaz egin zidan hitz, eta bertan lan egitea proposatu. Ordura arte ez nekien horrelako hiztegirik egiten ari zirenik. Gogoz hasi nintzen, bada, lan horretan.
A.–Zenbaterainoko garrantzia du horrelako hiztegiak, gaur egun, normalduta edo modernotuta dagoen hebraieraren bizitzan?
M.–Hirutara bilduko nituzke hiztegiaren helburuak. Nagusienik, historian zehar metaturiko materiala gaurko hiztun, idazle eta sortzaileen eskutan ipintzea; mende luzetan hizkuntza hila izan delarik, hebraierak ez du dialekto bizien harrobirik, beraietatik hartuz gaurko premiei erantzuteko; testu idatziak ditu bakarrik; horiek aztertu behar, beraietan dagoen altxor osoa ateratzeko. Bigarrenik, oinarrizkoa eta baliagarria izango da hiztegi historiko hau, beste esku-hiztegi praktiko osoagoak lantzeko, hizkuntzaren tradizio osoa kontutan eduki ahal izango dutenak. Hirugarrenik, hiztegi historiko honek hizkuntzaren prozesu historikoa eta hitzen bide bihurriak erakutsiko dizkigu, beraien adiera-lerraketak, beraien forma-aldaketak...Horrela hizkuntzaren izpiritua ezagutuko dugu hobeto, gaur egungo garapena organikoa izan dadin, etenik gabea.
A.–Zenbat urterako lana?
M.–Bi belaunaldikoa, botako nike, oso baikor izanik. 1959an hasi genuenez, beste hainbeste urte beharko ditugu gutxienez.
A.–Yael, zure eskolako guztiak hebraiar hiztun berriak izango dira. Eta horrela dira gaurko judu israeldar gehien-gehienak. Hebraieraren horrelako birbizkundeak ez al dio ekarri edo ez al dakarkio okerrik hebraieraren jatortasunari eta garbitasunari?
M.–Beti izan da horrela: duela 80 urte, eta gerora, Herri oso baten hizkuntza mintzatu eta estatuko hizkuntza ofizial bihurtu zenean. Inmigranteen eta hiztun berrien hizkuntza izateak ez du okerragoa edo nahasiagoa egiten hebraiera. Badira, bai, hebraiera modernoan elementuak, berorren tradiziotik, eta areago hizkuntza semitikoen tradiziotik, kanpokoak, sintaxian bertan. Dena dela, alde horretatik, gaurko egoera ez da orain dela hiru belaunaldi baino okerrago.
Y.–Diasporan ere hebraiera beti bigarren hizkuntza izan dute juduek; baina horrek bere berezitasunari eusten jakin du. Bestalde, hebraierak Europako hizkuntzetatik hartuak zituen ezaugarri arrotzetako batzuk, arabieradunen aliyah masiboak desagertarazi egin ditu, hebraierari beronen ezaugarri semitiko batzuk, lehen hizkuntzalariek bakarrik ezagutzen zituztenak, itzuliz.
A.–Izatez, hebraieraren birbizkundeko lehen ekinaldi haietan bi joera nabarmendu ziren: europeista, batetik, eta arabista edo semitikoa, bestetik; ezta?
M.–Bai. Hebraiera hizkuntza mintzatu eta ofizial biburtu nahi zutenek, judu arabieradunek mintzatzen zutena hobesten zuten, beroeik gordetzen zituztelako kontsonante guturalak, kontsonanteen bikoiztea, etab. Fonetikaren maila hori; horixe bait zen arazorik nagusiena, eta baita ere ezartzen errezena -edo zailena-; fonetikan zuen eta du etorkinaren jatorrizko hizkuntzak eraginik handiena. Dena dela, beti arabieraren aldeko joera nagusitu da.
A.–Gaur normaldutzat jo daiteke hebraiera Israelen; eta badirudi hizkustzalariek eta herritarrek lasaitasun osoz begiratzen diotela beren hizkuntza nazionalari. Seguruenik estatuaren babesa dutelako ere bai. Baina Israelen independentzia aparte eta horren funtsezko garrantzia ezagututa, beste zerbaitek ere eragin dio hebraieraren birbizkundeari, gaur hizkuntza ofiziala, normaldua izateko, ezta?
M. eta Y. - (Bien artean hitz egiten dute hebraieraz, erantzuna prestatzeko). Hebraieraren birbizkundearen aldeko faktoreak asko dira. Aurrenik, hasiera hartako jendearen boluntarismoa eta lehia; pronostiko guztien eta normala zirudienaren kontra joateko, hebraiera birpizteko nahia nagusitu zen. Horixe izan zen noski eragilerik behinena. Bestalde, hebraiera zen judu guztien hizkuntza, mundu zabaleko diasporatik zetozenentzat, bakoitza bere hizkuntzarekin; denetzako hizkuntza bakarraren premia, horra bigarren faktore funtsezkoa; hizkuntza hori ezin zitekeen hebraiera besterik izan, judu guztien hizkuntza berezia zena.
Baina hirugarren faktore sozio-politiko bat gertatzen da hemen: hau da, hemengo arazoa ez zen gizarte finkatu eta jakinen bat beraren hizkuntzazko ohituren aldatzea; nolabait egon ez zegoenetik, hutsetik, sortu behar zen juduen gizartea, beraren hizkuntza eta guzti. Gerora inmigrazio edo eliyah masiboa etorri zenean, sortuak eta eratuak zeuden egitura sozial eta hizkuntzazko sendoak, jendolde berriak asimilatzeko.
PAULO AGIRREBALTZATEGI
Yoal, Ulpaneko irakaslea.
Mordechai Mishor (ezkerrekoa), Akademiako aretoan, Ulpan batetako ikasleei hitzaldia ematen.
39-41

GaiezHizkuntzaHebraiera
PertsonaiazMORDECHAI1
PertsonaiazMISHOR1
EgileezAGIRREBALT1Hizkuntza

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Gasteizko EHUko campuseko irakasle bat salatu dute ikasleei jazarpena eta ukituak egitea leporatuta

Zigor Olabarria Oleaga

Goya sariak eta esaten (ez) diren hainbat kontu

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Save the children, saldu bonbak

Zigor Olabarria Oleaga

Bere militante batek eraso “faxista” jasan duela salatu du Tolosaldeako Kontseilu Sozialistak

Unai Lomana Uribezubia

Gure nazionalismo espainiarra

Gorka Bereziartua

Azkenak

2025-02-12 | Urko Apaolaza Avila

1936an kontzentrazio esparru izandako Pequeña Velocidad pabiloia mantendu egingo dute Irunen

Irungo tren geltokian, Aduanaren eraikinaren atzealdean dagoen Pequeña Velocidad pabiloiak zutik jarraituko du, 1936ko gerraosteko giltzapetze-sistema beldurgarriaren lekuko gisa, talde memorialisten borrrokaren ondorioz. Pabiloia frankistek erabili zuten 1936tik 1942ra,... [+]

2025-02-12 | Lander Arbelaitz Mitxelena

Irakasle baten jazarpena eta ukituak

EHUk baieztatu du hainbat salaketa formal jaso dituela eta genero indarkeriaren aurkako protokoloa aktibatua duela

EHUko Errektoretza Taldeak ARGIAra igorritako oharrean zehaztu duenez, Filologia Hispanikoko irakaslearen aurkako salaketen "berri izan zuen unetik abian da protokoloak zehazten duen prozedura". Denuncias Euskal Herria Instagrameko kontuan bost salaketa anonimo... [+]

2025-02-12 | Eneko Imaz Galparsoro

Tabakoaren kea irensten duten haurrek erretzaile aktiboen antzeko arrastoak dituzte DNAn

Erretzailea ez izan arren tabakoaren kea jarraikortasunez irensteak ekar ditzaken osasun arazoak ikertu ditu Bartzelonako Osasun Globaleko Institutuak, eta frogatu du arrasto arriskutsuak uzten dituela haurren DNAn.

2025-02-12 | Hala Bedi

Maren Lazpiur (Ikasle Abertzaleak): “Gizartean gertatzen ari den gorakada erreakzionario horretan, unibertsitatea ez da salbu gelditzen”

Kurtso hasieran, 2024ko irailean EHUko Bizkaiko campusean lan-zuzenbidea irakasten zuen irakasle faxista baten berri eman zuten ikasleek. Beste irakasle bat salatu berri dute, oraingoan EHUko Arabako campusean Farmazia Fakultatean, sare sozialetan mezu eta ideia erreakzionarioak... [+]

2025-02-12 | Eneko Imaz Galparsoro

Netanyahuk gerrarekin mehatxu egin du larunbatean preso trukea egiten ez bada

"Hamasek gure bahituak larunbat eguerdia baino lehen itzultzen ez baditu, su-etena amaitu egingo da eta armadak gogor borrokatuko du Hamas garaitu arte", adierazi du Israelgo lehen ministro Benjamin Netanyahuk, talde palestinarrak preso trukea behin-behinean... [+]

2025-02-12 | Euskal Irratiak

Marieniako lurren aldeko militanteen epaiketa, irailaren 9ra gibelatua

Irailaren 9ra gibelatu dute Kanboko kontseiluan gertatu kalapiten harira, hiru auzipetuen epaiketa. 2024eko apirilean Kanboko kontseilu denboran Marienia ez hunki kolektiboko kideek burutu zuten ekintzan, Christian Devèze auzapeza erori zen bultzada batean. Hautetsien... [+]

2025-02-12 | Jenofa Berhokoirigoin

Adimen artifizialean 200.000 milioi euro inbertitzeko konpromisoa hartu du Europak

Otsailaren 10 eta 11n ehun bat estatuburu elkartu dira Parisen, Adimen Artifizialaren sektoreko ordezkariekin batera, AAri buruzko laugarren gailurraren kari. Abiadura handian garatzen ari den teknologia horri buruzko kezkak eta galderak entzun badira ere, ez zen horientzako... [+]

2025-02-12 | Euskalgintzaren Kontseilua

Nafarroako Gobernua euskararen presentzia murrizten ari da hezkuntzan, Kontseiluak salatu duenez

2025-02-12 | Miel Anjel Elustondo

Yamili Chan Dzul. Emakume, indigena, prekarizatu

“Gure mugimenduak ahultzeko estrategiaren parte da emakumeak hiltzea”

Oinarrizko maia komunitateko U Yich Lu’um [Lurraren fruitu] organizazioko kide da, eta hizkuntza biziberritzea helburu duen Yúnyum erakundekoa. Bestalde, antropologoa da, hezkuntza prozesuen bideratzaile, eta emakumearen eskubideen aldeko aktibista eta militante... [+]

2025-02-12 | Iñaki Barcena

Aroztegiaren silogismoa

Silogismo baten argumentuak hiru proposizio ditu, eta horietatik azkena nahitaez ondorioztatzen da beste bietatik. Logika deduktibo horrekin aztertu daiteke, nire aburuz, Nafarroan gertatzen ari den Aroztegiako gatazka sozioekologiko luze eta traumatikoa.

Tesia: Baztango... [+]

2025-02-12 | Nagore Irazustabarrena Uranga

Antzinako hegaztien gidaliburua

Poloniar ikerlari talde batek Sevillako Italica aztarnategiko Txorien Etxea aztertu du, eta eraikinaren zoruko mosaikoak erromatar garaiko hegazti-bilduma xeheena dela ondorioztatu du.

Txorien etxean 33 hegazti daude mosaikoetan xehetasun handiz irudikatuta. Beste... [+]

2025-02-12 | Katixa Dolhare-Zaldunbide

Despremu deprimituaren ondarea

Berriki landu ditut klasean Etxahun Barkoxeren kobla eder eta hunkigarriak. Gaizo gizona! “Edertasunez praube” sortu zelako hasi zitzaizkion etxeko nahigabeak, baina hamazazpi urtetan zen pulunpaka sartu zorigaitzaren itsasoan, maite zuen Marie Rospide doterik gabeko... [+]

2025-02-12 | Onintza Irureta Azkune

Udaltzainen hizkuntza eskakizunen aurkako oldarraldia

2025-02-12 | Edu Zelaieta Anta

Gainbabesaren desbabesa

Elkarrizketa berritu dugu fakultateko idazkaritzan, auskalogarrenez: urruti daude, euren matrikula egiteko, ikasleak bakarrik etortzen ziren garaiak. Aspaldixko aldatu zen joera, eta gurasoek –nabarmenago amek– gero eta paper aktiboagoa hartzen dute seme-alaben... [+]

2025-02-12 | Beñat Irasuegi Ibarra

Harreman publiko-komunitario-kooperatiboak eraikitzeaz

Gure lurraldeetan eta bizitzetan sortzen diren behar, desio eta ekimenen inguruan gero eta gehiago entzuten dugu harreman eta proiektu publiko-komunitarioak landu beharraz, eta pozgarria da benetan, merkaturik gabeko gizarte antolaketarako ezinbesteko eredua baita. Baina... [+]

Eguneraketa berriak daude