Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara,
jarrai dezagun txikitik eragiten.
Joseba Intxausti hizkuntzalariari elkarrizketa
JOSEBA INTXAUSTI
Historiako ikasketak egina, Jakin eta UZEI-n aritu da beti Joseba Intxausti, bilduma eta liburuetan sartuta bezala zuzendaritza hartuta aparatoak martxan jartzen. Jaurlaritzarentzat "Euskal Hitz" erakusketa eramaten ari da egun, eta bere oso gustoko lanari jarraikiz, munduko hizkuntza nagusienen historia soziala ikertzen. Euskararen aholku batzordeko partaide, gai askoren bilgune bilakatzen da Joseba Intxausti.
«Planginiza orokorra ez dago inoren buruan oraindik»
Frantses Iraultzaren hizkuntz politikari buruzko lan bat argitaratua duzu Jakin-en. Plangintza hura hain garrantzitsaa izaki, eta gure kasaa aztertzeko oso baliagarri delarik, ze ondorio atera dituzu?
1864ko inkesta batekin hasiko natzaizu: urte haietan Iparraldeko euskaldungoa %65,04koa zen, praktikan ia elebarkadunak. Datu ikaragarria da ze erakusten bait du Iraultzatik hona estatu aparatoak eraman duen politika erabakikorra izan dela gure herria elebiduntzeko. Beraz, frantsesaren aldeko eta elebakarreko bihurtzeko proiektua iraultzak dakar bete-betean.
Hala ere, Iraultzak hizkuntzarekiko izan zituen jokabideetan bi fase oso desberdin antzematen ditugu: bata, iraultza libertate giro bezala ulertuta, jendeak politikan parte hartzen du, herrietan jendea biltzen da, Parisetik nahi da jendeak gauzak eztabaidatzea, eta tokien tokiko hizkuntzek bere lekua hartzen dute; gainera beharrezkoa gertatzen da hizkuntzekin kontatu beharra. Baina domina horrek beste aurpegia ere bazeukan: Pariseko aginteak eleaniztasun horrekin jendearekiko kontrola galdu egiten zuen, edo arrisku hori ikusten zen, eta batez ere kanpotik erasoak etorri zirenean, Konbentzioaren gerratea eta barruko matxidanak, Landeetan, Bretainian... jendea bildurtu egiten da eta behar da kontrol ideologiko garbia eduki.
Orduan Jacobinismoak posturarik gogorrenak agertzen ditu eta Iraultzaren barruan sortuta dagoen halako federalismo linguistiko bat egiten da. Federalismo linguistiko honek bere formulazioak izan zituen garai hartako eztabaidetan, batez ere, exagonoaren barruan zeuden hizkuntzen barruan behin baino gehiagotan berezi ziren euskalkiak zirenak eta besteak; baina ia 92tik hasita badago korronte bat nagusituz joango dena eta erabat hegemonikoa gertatuko dena 94an, hau da iraultzaren bihurgune nagusi batean hain zuzen, eta hor egingo dira eztabaida guztiak, non posible izango den federalismo linguistikoa eta zentralismo frantseszale linguistikoa.
Zeintzu izan ziren plangintza haren ezaugarri nagusienak?
Alde honetatik esan behar da plangintza Jacobinoak modernotasun bat baduela, denbora bat hartzen du, errealitatea ezagutu egin nahi du; egia da alde horretatik ideologikoki korronte horrek definituta daukala bere proiektua baina proiektua ez du nolanahi ere eraman aurrera, domestikatuta eraman nahi da, eta altura intelektual batekin; inkesta bat egiten da, beharbada hizkuntz politikaren inguruan garai haietan berritasun haundiko zerbait dena, ezagutu, eta baloreak salbatu egin behar direla eta honelako gauzak esaten dira; baina salbatu zer da? Askotan museotara eramatea eta batez ere frantsesa ezartzea.
Guzti honen ejekuzio politikoa askoz ere geldiago egingo da hala ere, batez ere Iraultzatik jaiotako gizarte kontrolerako aparatuak ez daudelako oraindik aski eginak, hau da, Iraultzatik datorren burgesiak ez dio eskolagintzari halako lehentasun ikaragarririk emango hasera batean, eta ondorioz ezin izango du aski indartu aparatua hizkuntza ezarri dadin exagono osoan. Hor parentesi bat irekiko da baina proiektua ez da aldatuko, ze proiektuak ez du Frantzian aurrerantzean benetako objezio instituzionalik izango. Alde horretatik hori ontzat emanda geratzen den zerbait da eta Frantziaren aurpegi linguistikoa, edo geolinguistikoa, guztiz aldatuko da iraultzaren politikaren ondorioz, handik 80 urtetara bada ere.
Itzul gaitezen gaurkera. Euskararen Aholku Batzordeko partaide zaren neurrian ikusten al duzu herri erakandeak aski ordezkaturik daudenik?
Izendapen hauek egiten dira beti momentu konkretu batean, eta momentu konkretu horretako harreman politikoak ispilatzen dituzte. Erizten dira beren irekitasunera momentu politikoak ematen dituen puntuetan. Aholku Batzordean gauden denok seguraski aholku batzorde hori ez genuke egingo gaur dagoen bezala. Neri asko gustatuko litzaidake beharbada kanpoan dauden zenbait mugimendu hor egotea beren ahots eta guzti. Badirudi lehendakaritzak egindako izendapenetan maniobrabilitate legezkoa behintzat irekiagoa dela beste instituzioetatik egiten diren izendapenetan baino.
Hala ere, uste dut, iruditzen zait, momentu honetan dezente galtzen ari dela elkarrizketarako jarrera. Girotze bat egon zen orain dela urte t'erdi urte pare bat, eta orain aldiz erabat zitaltzen ari da giroa; oso ekibokazio larria iruditzen zait noski, eta ekibokazioa iruditzen zait ze gure momentuan, azken 20 urteotako euskararen eztabaidek aurrera egiteko lagundu badute ere galera haundiak ekarri bait dituzte. Orain dela 5 edo 6 urte UZEI-ren inguruan egon zen eztabaida argigarri izango zen denbora batean baina neretzat denbora galgarria ere, eta momentu honetako eztabaidak ere esango nuke modu beretsuan daudela.
Nondik jo behar da beraz?
Hizkuntzaren arazoa arazo politiko bat da baina ez dut uste batez ere alderdi politikoek eraman dezaketen programa justu eta koerentegiak itsu itsuan jarraitu behar direnik. Hain zuzen, partidu politikoek asmatu izan dute zenbait gauzetan baina hizkuntzaren arazoa koiuntura politikoa baino askoz ere gauza serioagoa da, eta alderdi abertzaleak obligazio moral oso astunak eta larriak dituzte benetan elkartzen ez badira. Kuna politikoak sartzea koiuntura politiko batean norberak bere suari putz egiteko hori oso tristea iruditzen zait, gu ez bait gara %25 ere...
Hizkuntz politikaren bi zutabeak eskola ereduak eta komunikabideak (ETB) izan dira orain artean. Eskola Publikoaren kongresuan aldiz, eta urte guzti hauetan argudiatutakoari buelta èmanez, giroa eskola baino garrantzitsuagea dela esan da. Zer eritzi merezi dizu honek?
Adibide batekin esango nuke: euskara batuak ez du hizkuntza salbatuko baina euskara baturik gabe edo hizkuntza estandar bat gabe... eta berdin, eskolarik gabe ez da euskara salbatuko. Oso garrantzitsua da eta duen inportanizia eman behar zaio. Zer gertatzen da? Ez eskola eta ez komunikabideak ez daudela oraingoz planginiza haundian sartuta; plangintza hori egitea asko kostatzen ari zaigu, nik itxaropenik badut, uste dut aholku batzordea fase berri batean sartuta dagoela eta ikusten dut gaur egun pauso berriak ematen ari direla, eta jakina, halaberean gure euskal gizarteak hori onartzeko modua eskainiko balu oso garrantzizkoa izango da. Ze Plangintza ez da aurrera joango euskaltzalegoaren borondatearen kontra. Gurdia lokatzetan geratuko zaigu, lehenago ez genuen gurdirik, egin dugu gurdia baina azkenean lokatzetan geratu zaigu, ez aurrera ez atzera. Beraz, borondate soziala ahal den goitik zaindu behar da eta horretarako gure harremanen sendotzea erabat beharrezkoa da.
Erantzunaren hariari helduz, Jaurlaritzatik azken parte honetan asko esaten da gizarteak huts egin diola euskararen presioari. Akatsa ez da beraz instituzioena, gizartearena baino. Nola dakusazu zuk?
Bai eta ez. Uste dut dexente baietz, hau da amore eman dugula euskaltzaleok hein haundi batean. Uste dut maila honetan erruak partituta ditugula denok, eta ni neroni esperientzia pertsonaletik abiatuta 'desinfle' bat gertatu dela ikusten dut. Agian gauzak sinpleegi begiratu ditugulako. Zenbait prozesu soziopolitiko uste baino gehiago dira agian, baina nik pentsatzen dut beste askok uste izan duten baino bizkorragoak ere badirela. Akaso prozesu orokorrak oso martxa geldoa izan duelako... baina beno, itxaropen funtsa batekin edo, gizartean gauzak mugitzen ari direla esan daiteke agintearen inguruan ere, eta beharbada, beti ez bada ere, dexentetan behintzat, serioago lan egiteko gogoa badagoela antzeman daiteke. Ez dut uste hala ere, orain, momentu honetan, plangintza orokor bat inoren burutan dagoenik. Agintzen dagoen batek gizartea eramateko moduko plangintza oso bat ez dago. Hori egiteko dago.
Giro zitalaz mintzatu zara lehen. Burura datozkit Joseba Arregik AEKri buruz egin deklarazioak. Ze eritzitakoa zara zu?
Zuzenean ez dut sartu nahi gauza konkretu hauetan, baina esan ditzadan oso labur bi gauza: egon liteke hor tonu berdin bat bien artean. Uste dut AEKk lan bat egin duela, baina honek beste alde bat ere badu: nik Korrikan parte hartu dut eta hartzeko asmoa ere badut, Korrika elementu positiboa ikusten bait dut, baina ni ez ninizateke inola ere ados Korrikaren bukacran irratian entzun nituen deklarazioekin; iruditzen zait konfrontazio politikora zuzen-zuzen joatea, eta iruditu zitzaidan benetan, nolabait euskara eta euskaltzaleen helburuetatik baino beste nonbaitetik egindako deklarazioak izan zirela. Orduan, ni Korrikazale bezala ez nago ados deklarazio haiekin. Eta bestalde, agintetik ere nahi nuke harrera hobeago bat, hau da, ni ez nago azken hilabeteotako borrokarekin, uste dut orain dela urte t'erdi tonu berri bat hasi zela zeratzen eta tonu horri eutsi nahi nioke elkarrizketarako, ze bide honetatik ez dut uste ezer lortuko denik.
Nola dakusazu bestalde euskal aldizkarigintza?
Aldizkari asko mugitzen da, aldizkari asko egiten da baina oraindik iruditzen zait egiten ari garen esperientzia batzuk beren heldutasunera ez direla iritsi. Adibideetara pasaz gero, Argia-tik daramazuen lana oso inportantea dela iruditzen zait, ez dakit beti-beti asmatuko duzuen baina... Bestalde, Elhuiar aldizkariak daraman bidea benetan interesgarria deritzot, zientzia mailan aldizkari indartsu bat edukitzea oso inportantea iruditzen zait; beste sektore batean gaude gu, oraindik heldutasunera iristeko. Gero hor daude Eguna eta Hemen astekariak, bizitasun bat ekarri dutenak eta seguru iristen direla gure aldizkariak iristen ez diren hainbat lekutara; uste dut, hala ere, euskal egunkarirako bide horretan erdibidean geratu direla.
Beharrezkotzat antzematen al duzu euskal egunkaria?
Beharrezkoa bai, horretan ez nuke dudarik egingo. Ze posibilitate sozial dituen horretan kezkatzen naiz. Hori bai, gauza ederra litzateke dependentzia zuzenik gabeko nolabait Avui tankerako egunkari bat egitea, harek daukan espazio aski zabala ez bada ere zabal samarraz; hala ere ez dut uste posible izango denik gurean.
Noiz kontatuko dugu euskaldanok gure historia?
Alde batetik modu sistematiko batean ikerkuntza ondo landuz; hutsune haundiak daude maila honetan oraindik, eta nolabait esateko, orain dela 60 edo 70 urte arkeologiak eman dituen pausoekin eta hainbat material eta hainbat berri nahiko sistematikoki bildu den bezala beste hainbeste eginez gero.
Horrekin batera birplanteatzen dugunean ea egin behar dugun Frantziako unibertsitateak ematen duen historiografiaren parametroen barruan hala espainiako unibensitatean historia akademikoki onartua dagoen hildoari jarraikiz edota libertatea aukeratzen dugunean geurearentzat.
J.J.PETRIKORENA
38-41
GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzEgoera
PertsonaiazINTXAUSTI1
EgileezPETRIKOREN1Hizkuntza
