Jimeno Jurio: "Jendeak ez du Nafarroaren benetako izaera ezagutzen"
Jimeno Jurio historialariak gozatu egiten du toponimiaz hitzegiten hasten denean. Apaiz izana sasoi batean, magisteritzan urte asko aritua, Euskal Ikaskuntzako zuzendaria, Iruñeko lautadako toponimiari eskaini dizkio azken lau urteok, gai honi buruzko bigarren bolumena iaz argitaratu zuelarik. Honezaz gain, Nafarroa goitik behera korritua du, gero hainbat liburutan maisutasunez erakutsi digun lez. Bere etxean hartu gaitu, toponimiaz, nafar historiaz oro har, euskaraz zehazki, politikaz, herri mugimenduaz eta bestez hitzegiteko. Eta hauxe atera diogu.
Gaur eta orain, buru belarri ari naiz toponimiaren jorratzen. Begira, beti esaten den gauza baldin bada ere, Catalunyen osa aurretik doaz arlo honetan ere... Lan gehiago egiten da han; hemen, Euskal Ikaskuntzaren sorrerarekin batera hasi zen toponimiaz zertxobait egiten, mende honen hasieran, orduan egin ziren hain zuzen ere estraineko lanak, Diputazioek agindu moduan gutunak bidali ziren udaletxe guztietara hauek inguruko toponomia bildu zezaten; zerrendak burutu eta dezenteko lana egin zen 1920aren inguruan. Ondoren gerra etorriko zen eta berarekin akabo dena!
Oraingo lanetara itzuliz, duela bost urte hasi zen hemen taldetxo bat lanean. Hor beharbada zehaztu beharko genuke zer den 'toponimia mayor' deitzen duguna eta 'toponimia menor' bezala ezagutzen dena. 'Toponimia mayor' delakoan herri izenak, kale izenak... biltzen dira eta bestean berriz, adibide batez ilustratzeko, bailara batetik gora doan mendi lepo batek duen izena eta antzekoak... Hor aski adierazgarria suertatzen da segidan kontatuko dizudana: 'toponimia mayor' bezala zerrendatzen diren izen asko galduak dira jada, baina aurkitu ahal dira 'toponimia menor'aren bidez. Adibidez: Iruñerrian Zizur Menor izan da beti, euskal izenik ez da ezagutzen; baina beste toponimiara joz gero aurkituko dugu Zizur Txiki erreka, eta hortik asmatu daiteke bestea.
Pundu honetara iritsita esan beharra dago garai bateko dokumentu oro (oraingoetarik gehientsuenak ere honela dira) erdaraz biltzen zirela, hizketan, berriketan euskaraz egiten bazuten ere. Zera, euskaraz hitzegin eta akta erdaraz idatzi. Idazten zuena beraz, oso buru lan azkarra egin beharrean aurkitzen zen. Erdaratzen ari zela galdetzen omen zion jendeak: "Aizu, zer esan dugu oraintxe?", eta berriro egiten omen zuen buru lana alderantziz, testua euskaratuz alegia. Hori dela eta, askotan aurtitzen da dokumentu zaharretan erdarazko testu oso baten barruan euskarazko esaldiren bat, hanka sartzen zutelako edo paso egin zutelako euskaraz sartutakoa...
Tokitaraino joan eta bertako jendearekin hitzeginez ere lan eskerga egin daiteke. Kasu hauetan zaharrengana jo ohi dugu ze hauek bait dira euskara mantendu dutenak. 'Toponimia menor' delakoan, tokatu izan zait zaharren bat harrapatu eta leku bati buruz galdetu eta bisitatzera joanda garai batean bidexka bat zena kasu egun aparkaleku bat bezala topatzea, eta esan beharra dago maila honetan nafar paisaia erabat aldatuta dagoela, garai bateko tresneriak eta ohiturak galtzear dira eta oraingo gauza modernoak dena eraldatzen ari dira.
Gertatu izan zait ere, asko dakien norbaitekin geratu, buru ona duen zahar berritsu horietakoren batekin, datu pilo bat jaso, eta hurrengo baterako geratu adibidez, datu gehiago biltzeko asmotan eta hurrengo bueltan agurea joana izatea, hila. Horregatik da oso momentu kritikoa hau toponimia lanak egiteko, benetan dakitenak desagertzen ari bait dira eta 'concentración parcelaria' delakoarengatik ere bai. Hau dela eta, ez zaio lurralde zati bakoitzari, iturri bakoitzari bere berezko izena jartzen, orain poligonoen sasoian bizi gara, eta hor dauden izen guztiak galdu egingo dira zuzenean. Horrezaz gain, gazteok ez duzue inongo arretarik horretarako, paso egiten duzue, berdin zaizkizue lekuen izenak, eta honegatik ere diot oso momentu kritikoan gaudena.
Erdarazkoak balira bezala erabiltzen ditugun hitzak eta euskaratik datozenak: horra hor iturri baliotsu bat toponimia bilketa egiteko. Adibidez: Nafarroan asko erabiltzen da 'cacharrico', eta hori garai bateko 'gatzarri'tik dator, ganaduak gatza jan zezan erabiltzen zena.
Bestalde, nik beti defenditu dut, Nafarroan euskararen benetako atzerakada edo galera, Nafarroa erreinu izateaz utzi eta probintzia izatera pasa zenean suertatu zela; orduan konturatu ziren Nafarroako umeak euskara besterik ez zekitela eta erdara erakutsi behar zitzaiela, garai hartan, administrazio aldaketa bat izan zenean. Hau 1840. hamarkadan gertatu zen hain zuzen.
Kataluniako azken hauteskundeetako eta Europako hauteskundeetako emaitzetatik abiatuta, presio turistiko handiena bizi duten Herrialde Katalanetako herrietan eskuin muturraren botoak nola egin duen gora aztertuko dugu.
Carles Puigdemonten ihesaldiaren bertsio bat kontatu du La Vanguardiako kazetari Mayka Navarrok, "iturri ofizialetatik lortua". Lastozko txapelak, gurpildun aulki bat eta hiru ibilgailu erabili zituzten mossoak nahasteko. Puigdemontek “gaur edo bihar” hitz... [+]
Mende batean, Baionako Euskal Museoak izan duen bilakaeraz erakusketa berezia sortu dute. Argazki, tindu edo objektuak ikusgai dira. 1924an William Boissel Bordaleko militarrak bultzatu zuen museoaren sorrera, "euskal herri tradizionalaren" ondarea babesteko... [+]
Egia esan, pena ematen dit kritika honi izenburu hau ipintzea. Bizeten Carmen oso opera ederra da, sentimendu unibertsalak jorratzen dituena, hala nola pasioa, jeloskortasuna, maitatuaren posesioa, independentzia... Eta hori guztia musika-lan bikaina oinarri hartuta. Baina... [+]
Bi bortxaketa eta beste sei erasoren salaketa zuzenak jaso ditu Gasteizko Mugimendu Feministak. Elkarretaratzea egin du erasoak salatzeko txosna gunean, ostegunean. Gasteizko Udalak elkarretaratzea ostiralean 11:00etan egin du. Erasoen harira ez dute inor atzeman, momentuz.
Martxoaren 5ean zabaldutako auto batek armarria “kentzea edo ezabatzea” agindu zuen, “jarrera politiko baten aldeko posizionamendua” dela eta “neutraltasun politikoaren aurka” egiten duelako. UPNk jarri zuen salaketa, eta Atarrabiako alkate... [+]
Bizkaiko e28 koordinadorak salatu du kide trans lodi batek eraso lodifoboa pairatu duela Gurutzetako ospitaleko Genero Identitatearen Unitatean.
ARGIAko erredakzioaren eskutik, sei irakurgai proposamen.
UPNk mozioa aurkeztu du Tafallako udalbatzan gobernu taldeari eskatzeko bertan behera utz dezala Raimundo el Canastero musika taldearekin zuen kontratua jaietan kontzertu bat egiteko. Lizarrako jaietan izandako polemikaren ondoren etorri da zentsura eskaera. PSN batu zaio... [+]
Kultura eta Hizkuntza Politikako sailak nagusiki gaztelania darabilten hedabideetan "euskarazko albisteak areagotzeagatik" diru-laguntzak banatu ditu beste urte batez. Ia milioi bat euro banatu dute Noticias, Gara eta Vocento hedabide taldeen artean, artikulu batzuk... [+]
Ertzaintzak ertzain bat atxilotu du, hiru pertsona hiltzen saiatzea egotzita. Agentea lan orduetatik kanpo zegoen, eta deklaratu zuen bere buruaren defentsan egin ziela tiro furgonetan zihoazen ustezko hiru lapurri. Ertzaintzaren ikerketaren arabera, gezurra da deklaratu duena.
Haize-erroten eta eguzki-plaken ezarpen zabalarekin kezkatuta, populazioa "espekulazio energetiko" gisa kalifikatzen duen joera bati aurre egiten ari da.
Venezuelan dauden Askapena talde internazionalistaren brigadistekin hitz egin du ARGIAk, hauteskundeen osteko egoeraz eta etorkizunaz.
Carles Puigdemont erbestetik itzuli da Kataluniara zazpi urteren ondoren. Salvador Illaren inbestidura saiora joan baino lehen, Bartzelonako Garaipenaren Arkuan hitzaldi labur bat eman du milaka lagunen aurrean. Poliziak Puigdemont atxilotzeko agindua du, baina ez du lortu... [+]
