J.A. Ormazabal: "Haurrentzat idazteko haur haundi bat behar barrenean sartua"


2021eko uztailaren 28an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Joxe Antonio Ormazabali elkarrizketa.

EZAGUNAK DIRA BERAK IDATZI, MOLDATU ETA IDATZI LIBURUAK, ETA UGARI ELKAR ARGITALETXEAN BERE ESKUTATIK IGAROAK
J.A. Ormazabal: "Haurrentzat idazteko haur haundi bat behar barrenean sartua"
Garai batean ikastolako irakasle izana, badaramatza makina bat urte Elkar argitaletxean haur literaturaren alorraren arduradun. Ugari dira bere eskutatik igarotako liburuak, eta beste mordoxka bat ere bai bere lumatik sortuak:"Patxibusa", "Maripertxenta", "Kittano"...
Irakasle, bost urte egin zituen Zarauzko ikastolan, eta beste hainbeste gero Beasaingoan.
"Seguru asko nik ez nian ezer idatziko eta ezer argitaratuko ikastolan hasi izan ez banintz. Haurrei ipuinak asko gustatzen zaizkiela konturatu, eta bertan ipuinak inprobisatzen hasi ninduan: fantasiaren mundutik eramaten nizkian piska bat".
Orduan ekingo zion idazteari:
"ikastolan bertan, multikopian aterata..."
Beasainen zegoela deitu zuten Elkar argitaletxetik haur literaturako bilduma sail batzu martxan jartzeko. Eta urte beterako hartu zuen ikastolatikako eszedentzia bederatzi urtetan barrena luzatu zaio dagoeneko.
"Elkar-en sartu aurretik itzulpen bat banian moldatua: 'Ketxusen zooa' liburua baina neuk ezer idatzi gabe. Horrela, Joseba Jakak burua berotzen zidaan esanaz, mundu guztiak Pernando Amezketarraren kontuak eskatzen zituela eta halaxe egin nian hura: ordurako zeuden hiru liburuak hartu, moldatu eta txukundu. Hori izan huen nere lehendebiziko liburua. Grazia piska bat ematea besterik ez nere meritoa".
Segidakoak izango dira "Kaxkarintxo" (Mariasun Landaren ipuin batetan oinarritutakoa), "Kotti", "Patxibusa", "Margolin", "Maripertxenta", "Kittano"... dozenatik gora erraz.
"Oso gustora egin nuen bestea, testu liburu bat duk: 'Zipristin'. Irakurgai liburu bat, bertan hogei bat ipuin biltzen direla, denak sortutakoak".
Orotara laupabost liburu itzuli ditu, eta moldatu ikaragarri mordoa:
"nere izena aurkituko duk edozein liburutako edozein txokotan, baina oso errazak eta laburrak dituk horiek, marrazkiak testuak baino garrantzia handiago hartzen duela gainera".
Fikzioa eta errealitatea
Joxe Antonio Ormazabal haur literaturan buru belarri sartu zelarik, antza denez bazuen bere literaturaren nondik norakoaren bidea zirriborratua.
"Idazten dudanean haurrak dizkiat gogoan. Pretenditzen diat horrelako mezurik eta ez ematea. Kontua gauza politak egitea duk, jolasteko modukoak, barre egiteko".
Ormazabalen istorioetako pertsonaiek fantasia darabilte borborka.
"Pertsonaia fantasioso samarrak asmatzen dizkiat, bai. Baina ez nauk ausartzen ehunetik ehun fantasia erabiltzen ere. Orduan ez diat nahi izaten errealitatatetik gehiegi urruntzea, fantastikoaren eta errealitatearen nahaspila eta jokuaz piztuko balira bezala. Eguneroko bizitzan gertatzen diren eta ikusten ditugun gauzetatik abiatzen nauk hortik sortarazten diat istorio baten interesa".
Beren liluragarritasunagatik jendearengana irits daitezkeen pertsonaiak dira sortu Joxe Antonioren lumatik,
"bizi garen mundu honetan badiren pertsonaiak gordetzen dizkiat hala ere".
Istorioen hariak bizkor eta biziak dira beti, gertakari batetik hurrengo abenturara tarte gutxi kausitzen dutenak.
"Aktibo antzekoa izan dadila, eta ez sekula aspertu. Jendeak egiten didan kritikatxo bat duk, bada, nere pertsonaiak ia beti ondo bukatzen dutela, mundu zoriontsuko amaieradunak istorioak. Onartzen diat, nere lanak ikusita ez dela deskalabro handirik gertatzen. Pasatzen dituk anekdotak, estuasunak, larritasunak, baina azkenean itsasoa berriz baretu egiten duk. Hori maite diat".
Ez horregatik, ez zituen aipatzeke utzi beste idazleren obra 'mingotsagoak' ere, errealitatetik abiatu eta errealitateko hariari fidelki jarraikitzen zaizkionak.
Itzulpenetik sorkuntzara
Euskal literaturaren historiari errepaso emanez gero, konturatuko gara haur literaturaren esparruan gauzak dexente aldatu direla urteen poderioz. Hasiera batean itzulpenen nagusitasuna nabarmena suertatzen baldin bazen ere, azken bolada honetan euskal idazleen eskutikako izenburuen argitalpenak ugaritzen ari dira atzerrikoen aldean.
"Bazen garai batean haur literaturako esparruan eskaria, baina produkzioa falta. Argitaletxeen lehen joera itzulpenaz baliatzen izan huen, eta hortik delako boom hori, bere garaian bere funtzio inportantea bete zuena. Horren parean hasiko huen jendea piskanaba sorkuntzan, nahiz eta buelta eman ez zaion; horretan dihardugu".
Ormazabalen ustez, euskal liburugintzak haur literatura kopuru handi samarra kalera eman duen arren, zati ttiki bat baino ezin sartu ahalko genuke beste literaturen pareko multzoan.
"Polili polibi ari dituk gure liburuak beste hizkuntza batzutan agertzen, baina gure produktoa oraindik ezezaguna duk beste literaturatan, argitaratua izan denak duintasuna gordetzen duelarik".
Helduentzako idatzi izan duten zenbait idazle ere haur literaturan entsaiatzen hasi dira makina bat.
"Bai, eta arrisku ttiki bat ere somatzen diat batzutan. Idazle konsakratu batzuk, haurrentzat idazten dutenean, uste diat pentsatzen dutela ez dagoela zertan desberdintasunik egin beharrik haurrentzat, gazteentzat ala helduentzat idatzi; literatura bakarra dela eta ez dagoela zergatik mugak ipintzen aritu beharrik. Teorian interesantea duk, eta kontutan hartzekoa. Baina gero praktikan klabe asko galtzen dituk haurrengana iristea lortu gabe. Batzutan somatzen duk haurrekin komunikatzea kostatzen zaiela. Eta horretarako haur haundi bat behar duk eduki barrenean sartua, berrenean bizi dena".
Haurrekin ikastoletan barrena
Ikastetxetatik barrena ibili ohi da Joxe Antonio literaturaz solastatzeko.
"Batzutan deitzen gaituzte haurrekin hitz egitera hurbiltzeko. Orduan jasotzen dizkiat inpresioak, zer gustoko zaien eta zerk hainbeste arrakasta izan ez duen. Uste diat piska bat harritu egiten direla ikustean hor aurrean daukatela berek irakurritako istorioak asmatu dituena. Eta galdetzen dute: 'aizu, eta Patxibusa, hori benetazkoa al da?' Asko kezkatzen dituk horretaz, fikzioa eta errealitatearen arteko muga horretaz, kontatutakoa egia ala gezurra ote den".
Idazleak ez ezik, marrazkilariak ere eraman izan ditu Joxe Antoniok berarekin batera. Kontatzen zigun zenbaterainoko liluraz aritu ohi diran marrazkilariekin, nola egiten duten lan, zenbat tardatzen duten dibujo baten margoketan... eta baita eskatu ere arbelean pertsonaiaren bat marrazteko.
"Haurrak literaturaz goza dezaten esfortzua egin behar diagu, alde batetik idazleek, eta bestetik, noski, ikastola eta eskoletako irakasleek. Behar gabe, literaturaren alde ludikoa eta gozagarria azpimarratuz. Saio politak egin litezke honi dagokionez: ez bakarrik haurrekin hitz egitera ikastolara hurbiltzea, bai eta kontatzera joatea. Koldo Amestoi kontari ikusi izan diat, eta miresgarria duk. Halako saioak egin beharko genituzke, kondalaritzakoak. Idaztea eta kondatzea ez dituk gauza bera ordea. Nik idazten diat, eta idatziko niake norbaitek konda ditzan. Baina ez diat uste ausartuko nintzatekeenik kondatzera".
Hona bitarteko hitzak Joxe Antonio Ormazabalekin luzaro mintzatu ondoko pasarteak besterik ez dira izan –marrazkilariez solastatu ginen, literatura eta hizkuntzaz, argitaletxeetako haur literatur plangintzaz–, baina orrialdeetatik kanpo geratu zaizkigun horiek beste norbaitek jasotzea merezi duelakoan, hemen amaiera. Zoriontsu eta esperantzagarriegia agian?
GORKA ARRESE
Ormazabalen ipuinetan badira estuasun eta larritasunak, baina itsasoak bare amaitzea du gustoko.
46-47


GaiezKulturaLiteraturaIdazleakORMAZABAL2
PertsonaiazORMAZABAL2
EgileezARRESE1Kultura

Azkenak
Gure gorputza gudu zelai bat da

Azaroaren 25ean, Indarkeria Matxistaren Aurkako Nazioarteko Egunean, Steilas sindikatuko Idazkaritza Feministak kartel bat argitaratu du: Gure gorputza gudu zelai bat da du leloa, eta Hego Euskal Herriko ikastetxe guztiek jaso dute. Gatazka armatuetan emakumeek eta adingabeek... [+]


“Irtenbidea Polizia kopurua handitzea balitz, arazoa jadanik konponduta legoke”

Albiste izan da Gasteizko Errota auzoa azken asteetan, urriaren 8az geroztik delinkuentziaren aurkako eta segurtasunaren aldeko mobilizazioak burutzen baitituzte zenbait auzokidek asteartero, bi lonja huts okupatu zituzten gazte migratzaile batzuk jo-puntuan jarrita. Inguruan... [+]


2024-11-25 | ARGIA
A-25: mugimendu feministak gizonei dei egin die konplizitatea eta justifikazioa desagerrarazteko konpromisoa hartzera

Azaroak 25 Indarkeria Matxistaren Aurkako Nazioarteko Eguna da. Mugimendu feministak Bilbo, Iruñea, Gasteiz, Donostia eta Baionan mobilizazioak egingo ditu. Mugimenduak argitaratu duen manifestuan, 2024an Euskal Herrian eraildako bost emakumeak gogoratu dituzte. Aurtengo... [+]


Udazkena agurtzen negua besarkatzeko

Abenduak hostoen kolore marroia dauka: lurrean, intxaurrondo biluziaren azpian, geratu diren hostoena. Intxaurrondoak bukatu du bere zikloa. Atseden hartzera doa: zuztarrak indartuz, elikatuz, nutritzea du helburu. Barrura begira, barrenak osatzeko garaian dago, orain arte egin... [+]


2024-11-25 | Iñaki Sanz-Azkue
Sugandila bat “ezer ez dagoen lekuan”

Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]


2024-11-25 | Jakoba Errekondo
Birigarroak zirinetan heriotza

Datozen 100-150 egunak erdi lo negukatzen igaroko dituzte landare askok. Beren jakiak sortzeko nahitaezkoak dituzten hostoak askatu eta aurreko 200-250 egunetan metatutako erreserbei esker biziko dira.


2024-11-25 | Garazi Zabaleta
Gaztaina feria basaburuan
Gaztainadiak eta gaztainaren kultura protagonista

Nafarroako beste zenbait herritan bezala, duela lauzpabost urte hasi ziren Basaburuan gaztainondoen inguruko lanketarekin. “Bertako gaztain barietateei lotutako ikerketa abiatu zuen Nafarroako Gobernuak, eta orduan hasi zen hemengo herrietan ere gaztainaren historia... [+]


Funtsezkoa jendea da

Mundu-mailan antifeministak eta arrazistak diren gorroto-diskurtsoak larriki areagotzen ari diren testuinguruan bizi gara. Mundu zabalean sare sozialek zein agenda
politikoek txertatzen dituzte eskuin-muturreko narratibak. Arrazismoa eta antifeminismoa tokian tokiko... [+]


Lanbroa

Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]


Euskaraz bizitzeko, Euskararen Errepublika

Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Amillubi proiektuak lehen urtea ospatuko du abenduaren 1ean

Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]


Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko

Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]


Eguneraketa berriak daude